Mbi 100 vjet asnjë vrasje në fshatin Zogaj

Nga Dr. Skënder Demaliaj

Edhe në Tropojë si në gjithë Shqipërinë, pas hapjes së depove ushtarake në vitin 1997 ka patur vrasje. Nga një pjesë e gazetarëve (vendas dhe të huaj), me qëllime të caktuara, padrejtësisht, shpesh në mënyrë spekulative, Tropoja vitet e fundit është paraqitur si vend i krimit dhe tropojani si kriminel. Nuk është e vërtetë… Në Zogaj, në kufi me Kosovën, 60 km larg nga Bajram Curri ka mbi 100 vjet që nuk ka ndodhur asnjë vrasje. A nuk janë edhe këta banorë tropojanë?… Rasti në fjalë ka shpjegimet e tij historike dhe etnopsikologjike. Cilat janë mekanizmat që i bënë banorët e fshatit Zogaj të ruajnë të paprekur unitetin e tyre, të jetojnë, të punojnë, të gëzojnë së bashku si një familje e madhe, pa inate, zemërime, mllefe, zënka, grindje e vrasje me njëri-tjetrin?… Cilat janë ato rrënjë që e kanë  ushqyer vazhdimisht tokën e fshatit Zogaj për të mos u tharrë kurrë gjaku shqiptar, ideali shqiptar, karakteri shqiptar?

Ruajtja e traditave më të mira të familjes shqiptare

Familja e madhe (në numër) është karakteristikë për fshatin Zogaj. Kjo traditë u ruajt deri në ditët e sotme, ndryshe nga zonat e tjera të Tropojës. Ka një ngjashmëri me familjen kosovare, me të cilën bytyçasit patën lidhje të ngushta gjaku, ngjitur me njëra-tjetrën, por që padrejtësisht Fuqitë e Mëdha të Europës i ndanë më 1913. Në Zogaj janë ruajtur elementët më qenësorë të familjes së Veriut: oda e burrave, roli i kryefamiljarit në organizimin e punëve dhe drejtimin e familjes, respekti për më të rriturit, veçanërisht për të moshuarit. Ata thirren me emrin karakteristik “Baca”. Burra me zë në Zogaj si: Hoxhë Zogu, Myftar Syla, Arif Ahmeti, Rexhep Alia, Zmajl Zymeri, Vehbi Jonuzi, Hysen Kadria, Xhemajl Neza, Faslli Muzia, Brahim Rexha, Musë Avdyli qenë gjithmonë elementë pajtimi e mirëkuptimi. Marrëdhëniet prindër-fëmijë në Zogaj janë marrëdhënie partneriteti. Fëmijët atje nuk ndëshkohen fizikisht. Fjala e tyre dëgjohet nga më të mëdhenjtë. Ata i duan dhe i respektojnë prindërit e tyre. Nuk mbahet mend të ketë patur konflikte prindër-fëmijë. Uniteti në familje ka përcaktuar edhe unitetin në fshat. Zogajt janë shembulli konkret që tregon sa i domosdoshëm është konsolidimi dhe forcimi i familjes shqiptare. Më pak kriminalitet, më pak drogë e prostitucion, më shumë harmoni e dashuri. Më shumë paqe midis njerëzve, më shumë dije, më shumë energji në shërbim të komunitetit e rritjen e mirëqenies.

Ku ka mirëqenie, ka më pak krime, më shumë bashkëpunim e solidaritet

Në Zogaj çdo oxhak e ka një familje që banon akoma atje, nuk janë larguar të gjithë. Vendi është i parshtatshëm për zhvillimin e blegtorisë e të bletarisë. Fusha e Zogajt është nga më të njohurat në malësinë e Gjakovës për sasinë e barit, ka kullota në Majën e Fushave dhe Bjeshkën e Sylbicës. Tradicionalisht shumë familje kanë mbarështruar me qindra krerë bagëti. Lujla e trumzës e përhapur në të gjithë zonën ka rritur sasinë e bletëve dhe të mjaltit. Ngjitur me shtëpitë të zë syri taraca të punuara bukur, me mure të qëndisura, të mbjella me mollë, rrush, dardha, qershi e kumbulla. Ka puse uji të rregulluara bukur për ujitje. Në çdo shtëpi ka ujë të pijshëm. Sektori i minierave ka ndihmuar në rritjen e mirëqenies. Aty ka vendburime të shumta me mineral të pasur kromi. Zogajt e patën dhuratë nga Zoti: tokën, kullotën, mineralin dhe i shfrytëzuan me efektivitet. Shumë prej tyre pas viteve `90 u bënë sipërmarrës të kromit. Tregtinë e zhvillojnë me Gjakovën nëpërmjet Qafës së Prushit. Në spitalet e Gjakovës kurohen dhe në shkollat e Kosovës arsimohen. Kanë mësuar nga mençuria, toleranca dhe gjakftohtësia e gjakovarëve. Banorët e Zogajt janë bujarë. Ku ka bujari ka fisnikëri, ka dhimbje e dashuri për njerëzit. Volteri thoshte se puna të largon tri të këqija: vesin, nevojën dhe mërzinë. E përkthyer kjo në gjuhën e pleqve të Zogajt: “Ai që nuk punon është ngatrestar e i pa marrun vesh”, “dembeli është gjithmonë i unshëm për të bërë gjëra të këqija e të liga”. Është kjo arsyeja që në Zogaj të gjithë punojnë. Edhe në mërgim djemtë e fshatit Zogaj dallohen për punë të ndershme dhe sjellje qytetare. Asnjë ngjarje e hidhur apo incident nuk u ka ndodhur. Punët e mëdha: kositjen, vjeljen e prodhimeve të vjeshtës gjithnjë i kanë bërë së bashku dhe së bashku i bëjnë edhe në ditët e sotme. Kështu përballohen më me sukses, forcohet ndjenja e kolektivitetit, rritet prodhimi. Ku ka bollëk ka më pak vjedhje. Zënkat, rrahjet, vjedhjet të çojnë në krime të rënda, në vrasje. Varfëria e kalbëzon njeriun, karakterin, dinjitetin, moralin e tij. Kjo është arma më vrastare për të shpërbërë një komb. Fjala e urtë bytyçase: “Më mirë tre groshë të hallalit se treqind të haramit” është rrënjosur prej shekujsh në vetëdijen e banorëve të Zogajt.

Respektohet ligji, respektohet shteti. Kryepleqësia është në lartësinë e duhur të detyrës dhe të përgjegjësisë. Soloni poeti i lirikës antike greke i këshillonte athinasit:

“Sundimi i keq s’i sjell tjetër qytetit

veçse të zeza, të zeza pambarim,

ndërsa sundimi i mirë sjell vetëm rregull

e harmoni të përgjithshme dhe të këqinjtë

i hedh në pranga, zbut dhe egërsimet,

frenon mendjen e madhe, shuan çdo dhunë,

mjerimit ia than lulet, drejtësinë

e çalë e bën të drejtë, kryelartëse,

i vë fre dhe grindjet qytetare

i dërmon fare, zënieve të përgjakshme

ua pret furinë dhe për hir të tij

urti e rregull njerëzit gëzojnë.”

Veçoritë psikologjike të njerëzve në Zogaj

Janë të shoqërueshëm, gjakftohtë, të durueshëm, mirënjohës, bujarë, të sjellshëm, fjalëmbël, tolerantë dhe me zemër të madhe. Shoqërinë e kanë të pastër, nuk dinë t’i bëjnë hile njëri-tjetrit. Po bisedoja një ditë me një të moshuar, i cili më tha: “Është më mirë me bajtë (me durue) se me kajtë (me qajtë)”. Më solli shembuj si i kishin zgjidhur mosmarrëveshjet pa i mbajtur mëri e inat njëri-tjetrit. Të keqen nuk e mbrojnë asnjëherë edhe kur i përket trungut të tyre familjar. Të ligut i hapin rrugë, e lënë në punë të vet, kur nuk i dëgjon e izolojnë. Izolimi është total dhe ai është i detyruar o të largohet nga fshati, o të rregullohet. Në Zogaj pluralizmi hyri natyrshëm. Kjo falë edhe traditës së mëparshmë në këtë fshat, ku njerëzit e donin dhe e respektonin njëri-tjetrin, hynin e dilnin tek shtëpia e njëri-tjetrit, pavarësisht nga bindjet dhe rreshtimet e tyre politike. Edhe para viteve `90 nuk kishte familje të izoluara politikisht, pavarësisht se ndonjëri ishte dënuar për agjitacion e propagandë dhe arratisje në Jugosllavi. Në Zogaj u kuptua dhe u realizua shprehja “Opozitarë, por vëllezër”. Njerëzit e kuptuan se kanë nevojë për ndihmën, mbështetjen dhe për fjalën e ëmbël të njëri-tjetrit, për të punuar e për të gëzuar bashkërisht.

Në thelbin e saj, një kulturë përcaktohet nga normat dhe vlerat e përbashkëta të një grupi njerëzish. Me fjalë të tjera, një kulturë e veçantë shfaqet sa herë një grup njerëzish gjejnë mes tyre konsensusin për mënyrën dhe arsyen e realizimit të gjërave. Banorët e Zogajt e kanë këtë kuturë dhe bashkërisht e realizojnë atë që është më e mira dhe në dobi të komunitetit.

Në Zogaj padrejtësia që i bëhet njërit konsiderohet se u bëhet të gjithëve – na thotë dhe njëkohësisht kryeplaku, Ibrahim Hajdarmataj, i cili gjendet pranë halleve dhe shqetësimeve të njerëzve në çdo çast. Drejtësia është burim i përbashkët i të gjithë virtyteve, por edhe i trimërisë qytetare, urtësisë dhe ndershmërisë. Shekspiri thoshte: “Drejtësia jo vetëm duhet të bëhet, por edhe duhet të shihet sesi bëhet”.

Sipas statistikave në këto 30 vite numri më i madh i vrasjeve është në vitin 1997 – 1542 të vrarë. Atëherë kur shteti kishte rënë dhe popullsia ishte armatosur 100%. Në këtë vit numri i vrasjeve në Zogaj është zero, bile as konflikte nuk ka. Po sipas statistikave 20% e vrasjeve në këto vite janë për konfliktet që lidhen me pronën. Në Zogaj të gjithë e respektojnë pronën e njëri-tjetrit, askush nuk tenton t’ia marrë atë. Krimi trimërohet kur njerëzit janë indiferentë, nuk e godasin e nuk e luftojnë atë për ta parandaluar. Krimi në Zogaj ndeshet në rezistencë të pandërprerë. Lufta kundër tij është një qasje e gjithë shoqërisë, bashkëpunimi është në të gjitha nivelet. Asnjëherë nuk është konstatuar ndonjë parcelë e mbjellë me hashash në Zogaj, bile as nga djemtë e fshatit që punojnë jashtë nuk ka asnjë përdorues dhe të dënuar për drogë.

Pabarazia ekonomike, përjashtimi politik dhe social, mungesa e qasjes në shërbimet kryesore – janë shkak i mosmarrëveshjeve, i konflikteve dhe i krimeve. Në Zogaj këto shkaqe nuk ekzistojnë.

Shoqëria që duam është: promovimi i vlerave të drejtësisë, iniciativa e lirë, shoqëria që punon si një trup i vetëm për një ekonomi e të ardhme më të mirë e më të sigurtë. Ejani në Zogaj dhe do ta gjeni atë. Varfëria e shpresave është faktor pengues në përpjekjet e një shoqërie për të ecur përpara. Banorët e Zogajt aspirojnë, besojnë, e shpresojnë për ditë më të bukura e të lumtura. Kjo rrit mobilizimin, entuziazmin, bashkimin, dëshirën për të jetuar gjatë e me nder. Moraliteti i një shoqërie me të vërtetë demokratike, autoriteti i ligjit kërkojnë përputhjen e fjalës me veprimin. Banorët e Zogajt janë njerëz të fjalës, të besës e të veprimit.

Njerëzit në Zogaj kanë të drejtë morale e legjitime të mblidhen së bashku. Të veshur bukur, me rroba kombëtare, me tupan, çifteli, fizarmonikë e autopalant të shkojnë në fshatrat e Tropojës e në gjithë Shqipërinë dhe me zë të lartë t’u drejtohen shqiptarëve: “Ndaloni vëllavrasjet! Duajeni dhe bashkohuni me njëri-tjetrin! Pak gjak shqiptari është derdhur deri më sot?!” E për veprimtari të tilla nuk duhet të kursehen lekët nga shteti dhe nga organizatat joqeveritare… janë efektive, tepër domethënëse. Jemi të vonuar…