Fjala e studiuesit Mark Palnikaj në Akademinë Përkujtimore për Bajram Currin

Mark Palnikaj:

Në Akademinë përkujtimore për Bajram Currin të mbajtur me datë 22 mars 2025 në Akademinë e Shkencave në Tiranë mbajtën kumtesa dhe fjalime Prof. Dr. Bernard Zotaj Mjeshtër i Madh, Prof. Dr. Bardhosh Gaçe, Akademik Pr. Dr. Pëllumb Xhufi, Pr. Dr. Zaho Golemi dhe të tjerë. Më poshtë po postoj një fjalë të shkurtër që mbajta si autor i një libri që kam shkruar për origjinën dhe familjen Curri. Ishin të pranishëm familjarë të familjes Curri mbesa e tij Mimoza Kraja, Albion e Fatmir Curri dhe disa të tjerë. Aktiviteti u ndoq me interesim dhe u vlerësue si i suksesëshëm nga të pranishmit.

Më poshtë po postoj fjalën time të shkurtër:

Të nderuar pjesëmarrës,

Ju falenderoj për ardhjen tuaj në këtë akademi përkujtimore për 100 vjetorin e vrasjes së Bajram Currit dhe në promovimin e librit tim për origjinën dhe familjen e tij.

Deri më sot, historiografia jonë në Shqipëri dhe Kosovë nuk e ka thënë akoma fjalën e saj të fundit për kontributin e familjes Curri në historiogrpafinë tonë dhe për rolin e Bajram Currit në lëvizjen për çlirimin kombëtar dhe përparim shoqëror.

Të gjitha librat e shkruara deri më sot nuk e japin të plotë informacionin për këtë problem. Ky libër, që po promovojmë sot, hedh dritë mbi disa të dhëna deri tash të panjohura rreth familjes Curri dhe vetë Bajram Currit.

Disa miq të mi që e lexuen librin shfaqën si vërejtje kryesore që unë nuk jam marrë shumë me aktivitetin patriotik të tij.

Nuk i kam vënë vetes detyrë të bëj një analize të tillë sepse kjo punë kërkon kohë dhe studim të thelluar në dokumente historike që për Bajram Currin dhe familjen e tij nuk janë të pakta.

Gjatë këtyre 100 vjetëve, me rastin e përvjetorëve janë mbajtur shumë kumtesa dhe referate për figurën e Bajram Currit dhe janë shkruar shumë artikuj, janë pregatitur shumë emisione televizive etj. Secili nga këto publikime ka rëndësinë e vet.

Aja që bie në sy kur i lexon këto shkrime është qëndrimi pro, por edhe me gjysmë zëri edhe kundër figurës së tij. Të gjithë pohojnë se ai ishte një patriot i madh por disa, rreshtojnë edhe disa në thonjëza gabime që ka patur në karrierën e tij.

Këta që e kritikojnë janë kryesisht mbështetës të Ahmet Zogut. Ata veprimet e Bajram Currit dhe të disa atdhetarëve të tjerë i quajnë veprime antikushtetuese.

Kur është puna për të ballafaquar veprimet e Bajram Currit dhe shokëve të tij me veprimet e Ahmet Zogut, të familjes Kryeziu dhe disa të tjerëve, mundohen me gjetë mangësi për atdhetarët dhe me hedhë baltë në mënyra të rafinuara ndaj tyre, dhe me i spërkatë me parfume justifikuese veprimet e kundërshtarëve.

Në mjeksi analizat mund të përcaktojnë saktësisht nëse një femër është shtatzënë apo jo dhe përgjigja është afirmative “Po” ose “Jo”. Në rastin e studimeve ky parim nuk vlen. Në një ngjarje mund të jenë të pranishëm shumë faktor dhe qëndrime nga veprimtarët, por zakonisht merret për bazë ai faktor që është përcaktues për një fenomen ose për një ngjarje.

Në rastin e Bajram Currit, faktori që e ka përcaktuar qëndrimin e tij ndaj atdheut ka qenë: “Qëndrim i palëkundur kundër pushtuesit turk dhe qëndrimi pa kompromis ndaj pushtimit serb të Kosovës dhe të trojeve të tjera shqiptare.” Për këtë as kundërshtarët më të ashpër të tij nuk kanë gjetur fakte për të vërtetuar të kundërtën por mundohen me forma të tjera për të hedhur ndonjë grusht baltë mbi këtë figurë të ndritur të kombit shqiptar.

Populli i Kosovës dhe i Malsisë së Gjakovës, por edhe i Lumës dhe i disa krahinave të tjera, e kanë provuar në kurriz dhunën dhe pabesitë e shtetit serb dhe janë shumë të ndjeshëm ndaj kësaj dhune. Bajram Curri është në mendësinë e këtyre banorëve kampioni i njeriut që i ka qëndruar besnik kësaj kauze dhe nuk lejojnë askënd që ta cenojnë figurën e tij. Populli i Kosovës dhe i Malsisë së Gjakovës në këngët e popullit e ka skalitur shum qartë portretin e Bajram Currit dhe të kundërshtarëve të tij duke ju treguar vendin të dyja palëve.

Libri im nuk merret me të gjithë problematikën e jetës së personalitetit të madh të Bajram Currit, por merret me disa çështje të patrajtuara deri më sot.

Në familjen Curri nuk është vetëm Bajrami ai që ka punuar për interesat kombëtare por kontributi i kësaj familje fillon me gjyshin e tij Hysen Kurti, vazhdon me babain e tij Shaqir Curri, me nipin e tij Hysni Curri dhe me kushërinjt e tij si Shaqiri i Ri dhe të tjerët që janë pa përjashtim kontributorë të bashkimit të Kosovës me Shqipërinë. Nuk janë shumë familje në Malsinë e Gjakovës që të ju kenë kënduar këngë katër brezave për veprime patriotike si familja Curri.

Si sot 45 vjet më parë, me rastin e 55 vjetorit të vrasjes, kam qenë pjesëmarrës në vizitën përkujtimore që u organizue në vendin ku është vrarë Bajram Curri tek shpella e Dragobisë. Në atë tubim foli bashkluftëtari i Bajram Currit i cili sot nuk jeton, prezent ditën e vrasjes së tij në atë ngjarje, Avdi Bajram Mulosmani. Filmimin e ka bërë telekronisti tashmë i ndjerë Ilir Buçpapaj dhe kronika është e publikuar në Yutube. Që nga ajo kohë, unë kam hulumtuar për të mbledhur dëshmi dhe fakte se si kanë rrjedhur ngjarjet atë ditë të 29 marsit 1925. Kam arritur të mbledh shumë dokumenta të shkruara, dëshmi dhe opinione të shumë burrave të mençur tropojan mbi këtë ngjarje. Dëshmitë dhe opinionet nuk mund ti paraqes në libër si fakte të pa kundërshtueshme për të bërë një libër monografik për Bajram Currin. Ato krahas rëndësisë së madhe që kanë, kanë edhe doza subjektiviteti dhe duhen trajtuar me kujdes.

Me porosi nga shteti i kohës, në vitin 1983 ka botuar një libër mbi jetën dhe veprën e Bajram Currit në formën e një romani biografik shkrimtari në profesion Skënder Drini. Për atë libër pati shumë diskutime dhe kundërshtime nga lexuesit kryesisht nga Tropoja. Ankesat arritën deri tek presidenti i kohës Ramiz Alia për gjoja fallsifikimet që kishte bërë autori. Presidenti e thirri Skënder Drinin për të raportuar për saktësinë e punimit të tij dhe ai mbështetur mbi dokumente mbrojti me dinjitet veprën e vet. Nëse nuk do të ishte në gjendje të sillte fakte të pakundërshtueshme për ato që kishte shkruar, me ligjet e asaj kohe, Skënderi do kishte patur pasoja. Ai ja doli ta mbronte librin dhe veten e tij.

Disa vite para se Skënderi të vdiste, ja kërkova dosjen e dokumentave të këtij libri kundrejt pagesës. Të pranishëm kanë qenë dy persona që sot janë në këtë salle. Ai kërkoi një vlerë të cilën unë nuk munda ta paguaj. Nuk jam në dijeni se ku ka përfunduar kjo dosje mbas vdekjes së Skënderit por unë librin tim e kam shkruar me dokumenta arkivore të Arkivit të shtetit shqiptar,  të Arkivave të Vatikanit, të Arkivit të Ministrisë së punëve të jashtme të Italisë fondit farnesina, Arkivit të shtetit të Austrisë dhe të disa dokumentave turke. Ato që kam shkruar në këtë libër timin jam i gatshëm ti mbështes mbi dokumenta të shkruara.

Unë do ta merrja me kënaqësi përsipër punën e vështirë për shkrimin e një monografie personale për jetën dhe aktivitetin politik dhe ushtarak të Bajram Currit nëse do të kisha mbështetje institucionale nga institucione zyrtare të shtetit shqiptar. Këtu nuk bëhet fjalë për fonde financiare por për mbështetje zyrtare. Financiarisht jam i gatshëm ta përballoj vetë siç kam bërë librin që po paraqesim pa i kërkuar asgjë shtetit. Por asistencën teknike e due patjetër nga organet dhe institucionet shkencore zyrtare.

Pa folur fjalë lavdëruese për librin tim, sepse do të jenë lexuesit ata që do ta thonë fjalën e tyre për vlerat e këtij libri modest, dua të sqaroj se ky libër nxjerr në dritë me dokumente origjinën e Bajram Currit, lidhjet dhe pemën familjare të kësajë familje që dalin në dritë për herë të parë në këtë punim. Jam përpjekur të arsyetoj edhe mbi rrethanat e vdekjes nëse ishte vrasje apo vetëvrasje dhe kam hedhur dritë mbi kultin e ngritur për figurën e këtij burri atdhetar që me dashakeqësi kam parë që po hidhet baltë nga persona të caktuar.

E them me keqardhje në këtë salle që mbi figura qëndrore të historisë tonë si Bajram Curri, Luigj Gurakuqi, Hasan Prishtina dhe të disa të tjerëve ka patur shkrime që hedhin baltë duke mos ju dhënë meritat që kanë. Punonjës të niveleve të larta të administrates shtetërore të shtetit shqiptar, të pozicionuar politikisht në një krah të politikës ditore, në mediat e shkruara dhe ato elektronike, kanë bërë shkrime që ulin poshtë vlerat e këtyre personaliteteve të kombit tonë. Institucionet tona zyrtare kanë mbajtur një qëndrim indiferent, pa i miratuar këto shkrime por as nuk i kanë kundërshtuar. Shkrimet që shajnë figura qendrore të historisë kombëtare janë krim shtetëror dhe personat përgjegjës duhet të mbajnë përgjegjësi ligjore për këtë.

Nëse një kombi i fallsifikon gjuhën dhe historinë, kombi asgjësohet prandaj të gjith duhet të jemi në mbrojtje të këtyre dy shtyllave të kombit.

I falenderoj organet zyrtare në Shqipëri dhe Kosovë që pranuan të bëjnë aktivitet shtetëror në kujtim të 100 vjetorit të vrasjes së Bajram Currit.

Më vjen shumë keq që me datën 2 mars 2025, në Shqipëri nuk u mbajt asnjë mbledhje përkujtimore për Heroin e Popullit Luigj Gurakuqi me kontribute kombëtare sa Bajram Curri dhe ndoshta në disa fusha edhe më shumë. Disa shoqata private dhe disa patriotë nga Shkodra e kujtuan me datën 2 mars vdekjen e Luigj Gurakuqit në një miting të mbajtur para bustit të tij në qytet, por asnjë institucion zyrtar shtetëror ose punonjës i tyre nuk mori pjesë në këtë ngjarje përkujtimore.

Dje në qytetin e Shkodrës erdhën disa profesorë nga Italia dhe Kosova me rastin e dhënies së titullit Doktor Honoris Causa Akademikut Françesko Altimari nga Universiteti i Kozencës në Itali. Ata në fjalimet e tyre me këtë rast përmendën kontributet e shumë figurave tona kombëtare në rilindjen tonë kombëtare midis tyre edhe për Luigj Gurakuqin. Nuk kaloi pa u vënë në dukje se institucionet tona nuk i kanë vlerësuar siç e kanë merituar kontributin për shumë nga këto figura.

Një television i Kosovës kishte paraqitur me datën 19 mars 2025 një emision të gjatë ku kishin shprehur mendimet e tyre shumë studiues me emër nga Shqipëria dhe Kosova. E ndoqa këtë emision dhe më erdhi mirë për pregatitjen e tij me një seriozitet që e meriton një përvjetor i tillë edhe pse është një inisiativë private.

Falenderoj Akademitë e Shkencave në Shqipëri dhe në Kosovë të cilat kanë planifikuar në muajin tetor të vitit 2025 mbajtjen e një simpoziumi shkencor me tema të pregatitura nga anëtarë dhe bashkpunëtor të këtyre dy akademive me objekt “Jetën dhe Veprën e Bajram Currit”. Në atë simpozium besoj se do të paraqitem edhe unë me një studim të kryer për këtë temë sipas kërkesave të programit të hartuar nga komisioni organizator.

Këtë e konsideroj një veprim në drejtimin e duhur dhe besoj që temat do të publikohen mbas simpoziumit në një libër të botuar zyrtarisht me emrin e të dy akademive.

Uroj që simpoziume të tilla të mbahen edhe për Luigj Gurakuqin, Hasan Prishtinën, Hoxh Kadri Prishtina dhe figura të tjera me kontribute kombëtare.

Ju faleminderit

Mark Palnikaj, më 22 mars Tiranë 2025