STOBI, QYTET ANTIK PAJON- ILIR

Shkruan Fahri Xharra

Stobi ishte një nga qytetet më të rëndësishme antike në territorin e Maqedonisë së sotme dhe një nga qendrat më të njohura urbane dhe kulturore të periudhës romake dhe paleokristiane në Ballkan. E vendosur pranë bashkimit të lumenjve Crna dhe Vardar, në afërsi të qytetit modern të Gradsko-s, Stobi kishte një pozicion strategjik që e shndërroi atë në nyje të rëndësishme tregtare, politike dhe ushtarake për më shumë se një mijëvjeçar.

Zanafilla dhe zhvillimi i hershëm

Stobi përmendet për herë të parë në shekullin IV para erës sonë si një vendbanim i fisit ilir të Paioneve, një popull i lashtë që banonte pjesën qendrore të Ballkanit. Qyteti filloi të marrë formë urbane gjatë periudhës helenistike, sidomos pas pushtimeve të Filipit II të Maqedonisë, i cili e përfshiu rajonin në Mbretërinë e tij.

Rritja e rëndësisë së Stobit ndodhi pas pushtimit romak në shekullin II p.e.s., kur qyteti u bë pjesë e provincës së Maqedonisë. Gjatë kësaj periudhe, ai u shndërrua në një qendër administrative dhe ushtarake të rëndësishme. Rreth shekullit I të erës sonë, Stobi fitoi statusin e municipium-it – qytet me të drejta romake – çka i dha qytetit privilegje të shumta dhe e nxit zhvillimin ekonomik dhe infrastrukturor.

Koha e artë dhe zhvillimi urban

Gjatë shekujve III–V të erës sonë, Stobi përjetoi një periudhë të artë. Qyteti kishte një planifikim të përparuar urban me rrugë të shtruara, ujësjellës dhe kanalizim, teatro, palestra dhe shumë ndërtesa publike e private të stolisura me mozaikë dhe afreske. Një nga ndërtesat më të famshme është Teatri i Stobit, i ndërtuar fillimisht në shekullin II dhe më vonë i zgjeruar, ku zhvilloheshin shfaqje dramatike dhe ngjarje publike.

Në këtë periudhë, Stobi u bë edhe një qendër e rëndësishme e krishterimit në rajon. U ndërtuan disa bazilika madhështore, si Bazilika e Madhe Civile, Bazilika Veriore dhe Bazilika e Episkopit. Prania e këtyre objekteve flet për ekzistencën e një dioqeze të fuqishme me një episkop që kishte ndikim në zhvillimet kishtare të kohës.

***

Në shekullin V, qyteti pësoi disa goditje të forta nga pushtimet barbare. Gotët, Hunët dhe më vonë sllavët shkatërruan pjesë të mëdha të infrastrukturës së qytetit. Megjithatë, një tërmet i fuqishëm në vitin 518 e shkatërroi përfundimisht qytetin dhe shënoi fillimin e rënies së tij së plotë.

Pasi u shkatërrua, Stobi nuk u rindërtua më si një qytet i madh dhe gradualisht u braktis. Me kalimin e shekujve, rrënojat e tij u mbuluan nga dheu dhe u harruan për një kohë të gjatë.

Zbulimet arkeologjike në Stobi kanë filluar që në fundin e shekullit XIX dhe vazhdojnë deri më sot. Gërmimet kanë nxjerrë në dritë një pasuri të jashtëzakonshme të monumenteve antike, që përfshijnë objekte fetare, banesa private, mozaikë të ruajtur mirë dhe objekte të përditshme që dëshmojnë jetën në qytet.

A është historia e Stobit “e maqedonasve të sotëm”?

Stobi ishte një qytet antik që ndodhet në territorin e Maqedonisë së sotme, ndaj në kuptimin territorial dhe kulturor, është pjesë e trashëgimisë së tyre kombëtare. Por nga ana etnike dhe historike, banorët e Stobit nuk ishin sllavë – ata i përkisnin kulturave ilire, maqedone të lashta, romake dhe bizantine.

Maqedonasit e sotëm janë një popull me origjinë sllave, që u vendos në Ballkan shumë shekuj pasi Stobi kishte rënë. Prandaj, nuk ka vazhdimësi të drejtpërdrejtë etnike mes popullsisë së Stobit dhe maqedonasve të sotëm.

Përfundimisht, është trashëgimi historike e vendit, por jo histori etnike e sllavo-maqedonasve.