SI U BË KOSOVA ”KOSOVO”?
Nga Sami ISLAMI
Shqiptarët gjithmonë Dardaninë e dikurshme e kanë quajtur dhe e quajnë edhe sot „Kosovë“ (në trajtën e pashquar) dhe „Kosova“ (në trajtën e shquar). Edhe në gjuhët e tjera do të duhej të merrej ky toponim në formën që e thotë vetë shqiptari , pra „Kosovë-a“. Mendoj se për shumë gjuhë evropiane apo edhe botërore shqiptimi i emrin „Kosovë-a“ nuk paraqet problem. Të huajt do ta marrin në trajtën ashtu siç u servohet. Po nga erdhi atëherë trajta „Kosovo“, që ndeshet në shumë gjuhë evropiane, pra me mbaresën –o, e jo me mbaresën –a (në të shquarën), siç i takon natyrës së gjuhës shqipe? Përgjegja është shumë e thjeshtë. Kjo trajtë erdhi e „shqiptuar“ pikërisht nga gjuhët sllave, si: serbe, bullgare apo maqedonase. Pra sllavët qene “kumbarë” të këtij toponimi dhe atë diku ne shekullin e 19-të. Deri atëherë ky teritor ishte I njohur kudo ne dokumentet e vjetra me emrin Dardani.
Gjuhët sllave kanë prirjen që emrat që mbarojnë me temë në bashkëtingëlloret -v ose –k marrin mbaresën –o. Kemi emra të truallit shqiptar por edhe të tjerë që i ndeshim të shqiptuar kështu: Malishevo, Kumanovo, Bërçko, Jadransko more (Deti Adriatik), Mavrovo, Gjakovo, Podujevo (Besiana e sotme) etj. Sipas këtij kriteri shkon edhe emërtimi „Kosovo“.
Për afër një shekull Kosova „jetonte“ nën ombrellën e Serbisë dhe emri „Kosovë“ atëherë ishte thuaja vetëm për përdrim „të brendshëm“ të Serbisë. Ajo përpiqej me çdo kusht ta mbante të mbyllur emrin e saj. Bile, më kujtohet , në vitet e 60-ta Serbia e ndryshoi edhe emrin „Kosovo“ dhe e bëri „Kosmet“ , që ishte një shkurtesë nga „Kosovo i Metohija“ (Kosova dhe Metohia), për t’i „humbur“ gjurmët e Kosovës shqiptare sa më shumë që është e mundur. Nacionalistët serbë këtë emërtim e përdorin edhe sot. Pra nga „Kosova“ ata morën rrokjen e parë „Kos“ dhe nga Metohija, poashtu rrokjen e parë „Met“ . Hajde gjeje tash se ku është ky „Kosmeti“ në këtë planet!
Politika që ndiqte Serbia në ish Jugosllavi ishte që t’i ngulfaste popujt e pushtuar, që ajo I trajtone si “pakica”, e që në rend të pare I kishte shqiptarët e Kosovës. Para çlirimit pakkush e ka ditur se ku është Kosova, madje edhe brenda ish –Jugosllavisë e të mos flasim jashtë saj. Në mënyrë mjaft të bujshme emri i Kosovës doli, duke i „shpërthyer“ kufijtë e Serbisë gjatë luftës së fundit në Kosovë dhe pas saj. Është interesante se Kosova tani filloi të njihej kudo në arenën ndërkombëtare me trajtën sllave ( lexo: serbe) „Kosovo“ . Tani pothuaj në të gjitha organizatat ndërkombëtare, që veprojnë në Kosovë dhe jashtë saj e përdorin trajtën sllave.
Po të kthehemi pak në histori vërejmë qartë se serbët ishin më të organizuar gati në çdo fushë. Ata i bënin planet, se çfarë duhet bërë me dekada e shekuj përpara. Kjo gjë mund të vërehet edhe në sferën e toponimeve (emrave të vendeve) etj.
Me krijimin e mbretërisë së tyre (diku prej shek. XII e tutje) , me gjasë edhe shumë më heret, Serbia nisi në mënyrë institucionale të merrej, përveç tjerash, me emërtimin e vendbanimeve të pushtuara nga shqiptarët. Ata donin ta “serbizonin”, vendin e pushtuar. Hovin e Serbisë ndali pushtimi turk i saj dhe i Shqipërisë (në atë kohë Kosova dhe të gjitha trojet e tjera që sot gjenden nën Serbi. Mal të Zi, Maqedoni apo Greqi quhej Shqipëri) Gjatë pushtimit Osman emërtimi “Kosovo”nuk u dëgjua më, pra mbet vetëm në arkivat serbe, por kur Turqia u largua nga Ballkani (më vitin 1912), Serbia, bashkë me reprezaljet e tmerrshme që bënte mbi shqiptarët, për t’i përzënë nga tokat e tyre, i nxori nga arkivat “tefteret” me toponimet serbe dhe prapë kudo që shkonte i “emërtonte” vendbanimet shqiptare me emra të vet. Më lehtë e kishte me mikrotoponimet (vendbanimet të vogla , fshatrat etj.), të cilat, fatkeqësisht edhe sot i mbajë emrat që ia la Serbia, madje janë aq shumë sa zor që mund të përmenden të gjitha këtu. Ndërkaq vendbanimet shqiptare të vjetra, pra kur është fjala për qytete më të mëdha, Serbia kryesisht përpiqej t’i „modifikonte“, pra i bënte „serbisht“, ose ua ndërronte emrat fare, si p.sh Durrësin e bëri “Draç”, Shkodrën “Skadar” , Tivarin “Bar” Ferizajin “Uroshevac” (pasi që Ferizaji lidhej me emrin “Feriz” , serbët e ndërruan në “Uroshevac “ nga emri serb “Urosh”) , Pejën “Peq”, Shkupin “Skopje” , Kosovën “Kosovo” etj. Alpet Shqiptare ata i quajtën “Prokletije”, që në në shqip do të thotë „të nemuna“ . Është e çuditshme si si mbeti ky emër. Me sa di unë ushtria serbe gjatë depërtimit të saj për në Shqipëri, nëpërmjet të Alpeve Shqiptare ( në kohë dimiri) kishte vuajtur shumë dhe një numër i madh i ushtarëve kishin vdekur nga të ftohtit gjatë këtij rrugëtimi. Dhe ata i paskan pasë “nemun” këto male! Pra malet tona u “mallkuan” nga serbët! Është interesant pse pra edhe sot ne shqiptarët i quajmë ashtu “Bjeshkë e Nemuna”, sipas modelit sllav, në vend se t’i quajmë shqip “Alpet Shqiptare” ?!
Është një bagazh emrash që sllavët ua lanë, në vazhdimësi, vendbanimeve shqiptare. Kjo ndodhi nga se, siç u përmend më lart, serbët e kishin pushtetin në duar, prandaj arrinin t’i ngulitnin thuaja me detyrim këto emërtime. Emra të tillë ka sa të duash, por po i përmendim vetëm disa, si: Obiliq (sot e quhet Kastriot, që nuk di çfarë lidhje ka kjo me Obiliqin, por nejse) Orlloviq, Devet Jugoviq (sot Bardhosh), Serbicë, (sot Skënderaj), Zubin Potok (!) Babin Most ( kjo nga shqiptarët u „përshtat” si “Babimovc”!) , Kisella Banja , afër Podujevës (shqiptarët e modifikuan në “Sallabajë”) e deri tek qytetet e mëdha , si: Manastiri të quhet “Bitolla”(ndoshta bullgarisht, me burim sllav po se po) Kërçova, “Kiçevo”. Madje edhe qyteti i Pogradecit, buzë liqenit të Ohrit, është me origjinë sllave (serbe ose bullgare) “Pod Gradec” etj. etj.
Të kthehemi prapë tek emërtimi (toponimi) “Kosovo”!
Në qoftë se në kohërat kur ishim nën okupim të Serbisë ishim “të detyruar” ta merrnim atë emërtim që na servohej, për arsye që tanimë dihen, çfarë mund të thuhet tani për kohën e re? A mundemi ne tash që emërat që i la Serbia në trojet tona t’i ndërrojmë me emra tanë? Ose a mundemi që ata emra, të cilët pushtuesi i “serbizoi”, t’i “shqiptarizojmë”, t’i bëjmë ashtu siç ishin përpara? Ose, a mudemi që për vendet ku emërtimi është i burimit sllav, t’i krijojmë toponimet shqipe?
Është për t’u përshendetur iniciativa, se në vitet e pasluftës tek ne, vërtetë, filloi që kjo punë të bëhet në mënyrë institucionale. Por kur do të arrijmë që ta heqim modelin „Kosovo“ nga përdorimi në shumë institucione ndërkombëtare e vendore që po e përdorin jo vetëm jashtë, por edhe në Kosovë? Kur do të hiqet nga përdorimi emërtimi nga veturat e policisë së Kosovës: KOSOVO POLICE , ose mbishkrimi nga Forcat e Sigurisë së Kosovës: KOSOVO SECURITY FORCE, të cilat UNMIK-u , e më pastaj EULEX-i i „instaloi“ në Kosovë? Pse të mos figurojë në veturat e policisë së Kosovës mbishkrimi shqip: POLICIA KOSOVARE ( ose POLICIA E KOSOVËS), ose FORCA E SIGURISË SË KOSOVËS ? Pra, pse të mos shkruhen shqip?! Siç po shihet, këto emërtime le që nuk po shkruhen shqip, por po shkruhen me një „përzirje“ të çuditshme serbisht dhe anglisht, e ku, në Kosovë! Këtë „njollë“ e kemi nga UNMIK-u, i cili, edhe pse shkoi la shumë ligje, e rregullore të tjera, në mesin e të cilave edhe këto emërtime që t’i vrasin sytë përditë!
Një ilustrim që tregon se edhe të huajt, mund t’i thonë toponimet vërtetë shqip është edhe një reklamë që shpesh po jepet në TV. Një biznismen anglez që po i reklamon disa banesa në „Çelsi Point“ ( Chelsea Point) Fushë Kosovë, edhe pse po shprehet në gjuhën angleze, ai po e përdor emërtimin shqip …”in (në)Fushë Kosova” (pra jo …in „Fushë Kosovo) etj.
Tani, në shtetin tonë të ri, rrethanat janë krejt tjera. Sot e „kemi“ situatën vetë në dorë. Ose më mirë të themi duhet ta kemi situatën vetë në dorë. Prandaj nuk bën, as nuk ka kuptim, që edhe tash në vazhdimësi të qëndrojë emërtimi „Kosovo“. Duhet të merret një aksion në nivel shtetëror që, të gjitha emërtimet, dokumentet zyrtare etj., të cilat e kanë këtë emër në këtë formë të korrigjohen. Ose edhe më mirë emri Kosovë të zëvendësohet me emrin Dardani, emër qe Kosova e ka mbajtë me shekuj. Ta heqim një herë e përgjithmonë këtë „damkë“ që na e la Serbia.
