P R O M O V I M I

Tregim

NGA NDUE DEDAJ

Ma kishin shpifur ato promovimet e librave në qytet me një tufë miqsh e shokësh, ndaj vendosa ta prishja rregullin, aq më tepër që novela ime e re “Pazari” nuk kishte kuptim të promovohej në salla koncertesh, por atje ku ishte pazari i vërtetë. Mbusha bagazhin e makinës me libra dhe të dielën në mëngjes u bëra gati të nisesha drejt Plep-pazarit, që ishte dhe pazari më i afërt me qytetin tonë. I thashë gruas, nëse dëshiron, eja me mua, pasi do të bëj promovimin e librit sot. Çfarë thua? Ti nuk më ke thënë asgjë. Po ku do ta bësh? Në Lezhë? Krujë? Apo në Tiranë?… Në sallën e Akademisë së Shkencave? Në Muzeun Kombëtar? A i ke ftuar shokët? Kush do të flasë?…

– Jo, asgjë nga këto!

– Tallesh ti? Në udhë të madhe do ta bësh?…

– Pak a shumë!

– Qenke zgjuar me humor sot!

– Aspak!

– Si, se nuk po të kuptoj?

– Do ta bëj promovimin në Pazar…

Ajo më pa drejt në sy, por unë nuk kisha kohë, pasi pazari fillonte herët.

– Hip, – i thashë, – përndryshe u nisa.

– Pse nuk më the që mbrëmë! Më duan gjysmë ore flokët…

– S’po shkojmë në dasmë?

– Eh, more burrë, s’e kuptove kurrë se ç’do të thotë grua. Të rrofshin librat! Ato di ti.

Ajo shkoi një vrap deri te floktorja, kurse unë shfrytëzova kohën, mora një karton dhe shkrova: “Jeni të mirëpritur në promovimin e librit tim më të ri, sot paradite, në orën 11.00, në sheshin kryesor të Pazarit. Hyrja është e lirë. Shënim. Në fund nuk është parishikuar ndonjë koktej”.

Ishte ora 9 kur mbërritëm në pazarin mes plepave. Gruaja, që kishte dhjetë vjet pa shkelur në pazar, u dha nëpër shitoret ambulante, ku diku këndonte gjeli e diku pëlliste lopa…

Unë shkova drejt qendrës së Pazarit, ku shiteshin sende artizanale dhe dukej si një ekspozitë e kulturës popullore. Kjo po, thashë me vete, kjo i shkon promovimit. Takova aty një mik të vjetër rapsod, i cili kishte ardhur t’iu bënte reklamë veglave popullore që kishte punuar i vëllai, duke marrë pjesën e vet të fitimit.

– Kam promovim, – i thashë, – mbas dy orësh, ja këtu afër jush.

– Unë do të vij me kënaqësi, i kam lexuar librat e tu. Këtë të fundit ende.

– Faleminderit! Pa paça borxh!

I tha të birit, student tek Artet, t’i nxirrte librat e mi nga çantat dhe t’i hapte në një tavolinë të lezeçme, që e nxori nga brenda dyqanit të tij të sajuar. Gjeti dhe një stol dhe e vuri që të ulesha unë. Vari diku në një tendë kartonin me njoftimin e promovimit. Bash kur qeshë rehatuar dhe po prisja të vinte ime shoqe, ia mbërriti “taksidari”, i cili më zgjati një biletë tatim-taksash, që kushtonte pesë mijë lekë të reja. E pashë me habi, por ai ma priti:

– Hajt zotëri kruaj xhepat, nuk kam kohë, nuk e sheh sa tregtarë ka këtu!

– Unë nuk po tregtoj! Kam promovim libri. Po deshe, në orën 11, je i ftuar!

– A janë libra ato? – shqeu ai sytë nga tavolina. – A kanë çmim? Pra, janë mall…

– Po unë nuk po shes! Do t’i fal një për një…

– Këtu gjete t’i falësh ti? Këtu vetëm shitet e blihet! Kush të ndalon t’i falësh atje në rrugë, ku nuk ka treg!

Logjika e tij nuk kishte të sharë. Kështu ai copë vend, njëherë në javë, bëhej kapitalist, madje i egër. Ditët e tjera ishte si gjithë pjesa tjetër e asaj ranishteje me pak shkurre e bar, ku kullosnin delet. Ta zëmë nesër, këtu mund të bësh promovim falas pa të hyrë ferrë në këmbë, kurse sot duhet të paguaje pesë mijë lekë, si gjithë ata që shisnin e blinin atë paradite.

– Ngrihu vëlla, ta bëjmë promovimin atje te ai hangari, vij me krejt këta të mitë, marr dhe të tjerë, se njoh plot këtu…, – tha rapsodi fisnik.

– Jo, vendosa t’i shes librat, të paktën aq sa të bëj shumën pesë mijë lekë.

– Zor se blihen, kush lexon nga këta të shkretë, që vijnë këtu për copën e bukës! Mirë se nja tre copë po t’i blej unë, por nuk mjafton…

– Jo, i thashë, ti nuk ke për të blerë asnjë. I ke dhuratë sa kopje të duash! Po deshe dhe për nipat e mbesat në Amerikë!

Kur u dha gruaja ime, me duart plot me shportëza e kanistra, e lumtur sa s’ka, pasi s’kishte lënë vend pa i kërkuar.

Pazari zhurmonte. Si një anije që përkundej nga dallgët. Gjindja sillej andej-këndej, duke bërë ritualin e përjetshëm të pazarit. Kishte nga ata që ndalonin para atij kartonit ku lajmërohej promovimi i librit tim. Më zunë sytë nja katër – pesë veta, që pasi panë lajmërimin, këqyrën orën më vërejtje. Dukeshin si të huaj, më shumë kurreshtarë se blerës. U afruan te tavolina e librave dhe djali i rapsodit u zgjati nga një kopje. Pagoi njëri nga ata për të gjithë, la pesëdhjetë euro, dmth dhe bakshish…

Tatimtaksi, siç më erdhi ta quaja burrin me dosje në dorë, i cili po pinte një gotë raki pak më tej, e pa skenën dhe u nis t’i merrte ato pará për atë biletën që ende nuk ishte paguar. Gruaja ime nuk po kuptonte asgjë. Djali i rapsodit shkoi te “arka” e familjes, e konvertoi kartmonedhën e huaj në lekë dhe i zgjati pesë njëmijëlekshe burrit të tatim – taksave.

– E sheh që të doli më mirë? – m’u drejtua mua “taksidari”. – Vazhdo, vazhdo, shiti!- përndryshe do të gjobis! – foli ai serioz, duke të krijuar përshtypjen se e kishte me gjithë mend.

Erdhën dhe e blenë librin dhe tre gra, që rapsodi tha se ishin pjesë e një projekti për ruajtjen e trashëgimisë popullore. Edhe ato panë orën e promovimit. Por ata që thuajse e boshatisën tavolinën me libra ishin një grup i madh arbëreshësh, që blenë dhe plot lahuta, çifteli, fyej, zumare e bilbila.

Rapsodi gjeti disa stola dhe i vuri te sheshi. Në orën 11 nuk kishte vend ku të rrije. Në rreshtat e parë ishin ata të huajtë, që ende nuk e dija se cilët ishin. Për çudi aty erdhi dhe ai i tatim-takasave, pasi bleu librin e fundit. Kurse vëllezërit nga Kalabria po rrinin në këmbë. Po tash kush do të fliste? Ata panë se mos nga çasti në çast po dilte nga mbrapa tendës ndonjë zotëri a zonjë me ndonjë letër të shkruar e mikrofon në dorë. Por nuk kishte asnjë të tillë. Unë që kisha zënë vend para tyre, në atë stolin e drunjtë, u ngrita në këmbë, i falenderova që kishin ardhur. Iu thashë se ma kishin mërzitur ato promovimet rutinë, në qytetin tim, plot lëvdata për autorin, pa e lexuar librin. Kurse ju erdhët pa më njohur, thjeshtë se në këtë Pazar u panë një dorë librash. Nuk di si t’ju falënderoj! Do ta mbaj mend gjithë jetën këtë ditë. Kisha dëgjuar një rrëfenjë të vjetër për një pazar dhe e shkrova. Doja ta dhuroja librin kopje për kopje, por ky zotëria i tatimores nuk më lejoi, këtu është treg më tha dhe unë e falënderoj me gjithë zemër që ma mësoi këtë gjë, që duhej ta kisha ditur me kohë…

Arbëreshët duartrokitën me gjithë zemër, si të ishin dajat e mi që i kam në Krujë.

E kërkoi fjalën dikush nga ata të rreshtit të parë, që u mor vesh se ishin tre gjermanë e dy amerikanë. Djali i rapsodit u bë gati të përkthente, por i huaji dinte shqip:

– Dua t’ju falenderoj shumë, zoti shkrimtar, – nisi të fliste njëri nga amerikanët, – ne jemi antropologë dhe para disa vitesh, gjatë kërkimeve tona në këto anë, kishim dëgjuar për historinë e vajzës dhe djalit që ju paskeni përshkruar në novelë, kam një orë që po lexoj, dhe shpresoj që ta përkthejmë në anglisht librin tuaj… Për të pranishmit e tregova me dy fjalë atë histori të vjetër që e kisha kthyer në novelë. Një vajzë donte një djalë dhe dilte për të çdo të dielë në pazar. Ai nuk e dinte këtë. Kur ajo një ditë i zuri udhën. Si nuk e ke kuptuar? Unë nuk marrë burrë tjetër veç teje! Por nuk deshi familja e saj. E hodhën çështjen në kuvendin e krahinës. E vunë djalin me shpatulla pas murit. E ka takuar vajzën dhe kjo nuk është e lejueshme. Vajza erdhi me vrap dhe iu tha burrave: mos i bini në qafë atij, nëse nuk më lejoni të martohem me të, unë shkoj e hidhem të Shkëmbi i Vashës… Kaq kishte qenë ajo fabula e dikurshme.

Gratë e projektit europian të trashëgimisë më morën autografe, duke thënë se do ta lexonin me kënaqësi librin për atë heroinën e panjohur të gojëdhënës. Njëra nga ato më tha se kishte dëgjuar se vajzat ishin hedhur nga Shkëmbi i Vashës për të mos rënë në duar të jeniçerëve, por jo se mund ta bënin këtë dhe për djalin që donin?!…

– Eh, njeriu që bie njëherë për luftën, bie njëqind herë për dashurinë, – se nga më erdhi mua të thosha.

Kur promovimi u mbyll, u dhanë aty tri vajza me tabaka në duar me gotat mbushur me verë. Ishte ndera e rapsodit, si i zoti i shtëpisë.

– Të kam thënë se ti nuk je normal? – më tha ime shoqe me të qeshur kur po ktheheshim.

– Kjo është gjëja më normale që kam bërë gjithë këto vite, – ia ktheva unë.