NËNA NUK E DO PENG SHPIRTIN TIM?!
(Figura e Nënës në poezinë e Dardan Berishës, përkatësisht Eshref Berishës)
Dardan Berisha, NËNA, GURI KU UNË LUTEM, poezi, botoi Shtëpia Botuese ATINUS, Prishtinë 2022, faqe 150. ISBN 978-9951-753-44-9
Nga Shefqet Dibrani
Dardan Berisha, ka arritur për të ndërtuar figurën e Nënës gjerë në simbol të shenjëtrimit, përkatësisht GURI ku ai lutët është tempull i hyjnishëm. Ky artikulim sa metaforik po aq simbolik është variant i ri, i atyre këngëve dedikuar nënave që zakonisht i këndojnë bijtë e tyre poet, kur ato nuk janë gjallë. Në anën tjetër poezitë për Nënën të poetit Dardan Berisha (emër artistik i Eshref Berishës), janë shtresime figurative që lidhen me ndjenjën dhe afrin e poetit që ka pasur me nënën e tij, pasi jo të gjithë fëmijët janë të lidhur kaq shumë me emrin e nënës së tyre, dhe aq më pak ka poet që iu kanë qasur me kaq pasion motivit të poezisë që për simbolikë të saj ka figurën e Nënës. Nga ky këndvështrim, poezitë e librit (më saktë Cikli “NËNË”, faqe 29-53), janë lirika emocionale dhe përjetohen thellë edhe nga lexuesi i saj.
Një krahasim mjaftë interesant i Nënës me Xhubletën, veshje tradicionale qindvjeçare, tashmë e pranuar edhe në UNESCO, si vlerë e kombit tonë, ashtu sikurse nëpër të gjitha poezitë kushtuar nënës, figura e Nënës, mbetet e ndritshme dhe e hyjnizuar. Në anën tjetër poezia NÁNA DHE XHUBLETA, edhe pse e shkruar në trajtën arkaike të gegërishtës, tamam të folëmes rajonale që përketë poeti, mbetet krijimi më artistik brenda këtij vëllimi poetik.
NÁNA DHE XHUBLETA*
Nánë, kur zbrite nuse n’ket ané,
Erdhe veshun me xhublet – m’kan than’.
Më mbajte n’brendsi tande dimën e ver’
Me xhublet veshun, lagun, e ter’…!
Më mbaje n’gji, dilje me mbjell, e me korr grun
Me xhublet veshun, pa e hjekun kurr!
N’pun kábmleht’, n’shtrat gjumleht’
Nánë, akoma ti me ket xhublet?!
Sa shumë pun’, nánë, sa pak me ngran’!
Për ty nânë, kjo jetë gjithmon e rand’!
M’thuaj i’her…, veq i’her, oj nânë
Çka t’man, kaq t’fort, n’kamë?!
Prishtinë, 25.09.2017.
*Xhubleta, ruan një arkivë të madhe historike
Faqe 31.
Nuk ka poet të madh, pa poezinë e dashurisë për nënën e vet. Dardan Berisha, këtë kusht e ka plotësuar me ciklin e poezive që kanë portretizuar figurën – simbol të Nënës. Madje ai shprehet se “Nga dita që lash gjirin e nënës?! / Nana çdo ditë mbjell thoj n’trupin e saj/ e hijenat “gojqeshur” çdo ditë mbjellin skelete!”, (faqe 29). Vetëm me kaq poezi dedikuar nënës, Dardan Berisha është poet. E duke lexuar mëtutje poezinë e tij do të vërejm se autori përveç pretendimit për t’i lënë të shkruara përshtypjet e tij lirike nuk ka ambicie më shumë, prandaj ai nuk merakoset për vargun estetik, sa për vargun metaforik i cili do të interpretoj mendimin dhe bindijen e tij në raport me subjektin a fenomenin që ka fiksuar në varg, megjithatë kjo vlerë poetike e poezisë që gjendet në Ciklin për Nënën, të cilën e ka “Gur ku ai lutët”, e ka vatër ku ngrohte zemrën, tashmë e ka tempull ku rrëfehet, prandaj poezisë i ka dhënë ngjyrim të fuqishëm emocional dhe personal, dhe shprehë ndjenjën që interpretohet nga motivi në brendësinë e saj, ku portretizon sakrificën tragjike dhe vuajtjen e Nënës gjerë në vetflijim për t’i rritur fëmijet e saj, tamam ashtu siç shprehet në vargje: “Por, ankthin ma t’madh e ka nëna, kur për darkë nuk/ gjendet asnjë kotherë buke/ Vë gurë në vegsh, fëmija të shpresojnë se janë patate/ T’i zë gjumi të gjorët, me shpresë se nuk do zgjohen nga/ uria në mesnatë…!// Por, uria gërryen, uria kollitet e qanë në kthinat e zorrëve të boshatisura/ Dhe fëmijët përpiqen të shpojnë “patatet”,/ për të parë në janë zierë…/ Në kusinë mbi zjarr, zihen vetëm ankthet e nënës…!”, (poezia ANKTHI I NËNËS, faqe 32.) Sipas këtyre vargjeve kaq rrëqethëse, Nëna jo vetëm si Simbol por është Figurë Epike, ngase “Legjenda për Patatet në Kusinë e mbi zjarr”, do të mbetet legjendë në kujtesën e atyre që do ta lexojnë këtë libër.
O NËNË
I kënduam heroizma babait
se çau gurin,
u rrua dhe doli në luftë,
U kthye fitimtar me pushkë mbi supe!
Gërmoi tokën deri në zemër
Nxori në horizont hekur e ar
Farkoi një unazë, dhe plugun farkoi!
Ty të hodhi një shikim
Dhe arën me plug çau
Kafshoi bukë, e ujë burimi piu
E dremiti një cop’herë me gur nën kokë…
Por, ti nënë,
Jo vetëm një gur, por me trup godite shkëmbin
Gurëmurit i dhurove trupin, qumështin Jetës!
Pas gjithë asaj vuajtjeje me pesëneqë në bark
Kujtove fëmijët tjerë shpërndarë në ara
Fëmiut të fundit, qumështin e përjetësisë i jep!
Nënë, babai është heroi yt
Por ti…,
Ti nënë je heroina jonë!
Faqe 34.
Portreti i Nënës, është vendosur edhe në titull poetik i cili orienton konceptin figurativ që do të shpaloset në brendësinë e saj ndërsa disa motive shprehin ndjenjë dhe afrinë që ka pasur poeti me Nënën, figurën e të cilës e trajton nga shumë këndvështrime etike, epike dhe homerike. Sepse për të birin poet, bazuar nga pikturimi figurativ i saj, Nëna është vlera morale dhe edukative e familjes, është ndjenja epike dhe himnizimi i saj duket sikur ka dimenzionin mitologjik me frymëzimet e mundshme nga veprat e poetit të lasht grek Homeri.
HEROINA IME
Njeriu ka dy gjeografi më të rëndësishmet në jetë:
Nënën
dhe
Tokën.
Nënë, babai është heroi yt
Por, ti nënë je heroina e babait tonë
dhe gjithë ne fëmijëve!
Nanë!
Ti m’ke dhanë mishin, ashtin e shpirtin
M’ke dhanë gjirin e rritën,
E unë…?
Unë, çdo ditë po t’jap veç helm
E ti,
helmin në mjalt ma kthen…!
Faqe 41.
Frymëzimi poetik është sa konkret po aq hyjnor, që shprehin përjetimin real të vet autorit. Edhe dashuria për Nënën është hyjnore, sepse Nëna, poetit ia ka ndriquar jetën, ia ka spastruar shpirtin, ia ka shtuar fyrmëzimin i cili i dridhet dhe i shtanget sa herë përmend emrin e saj, sa herë rikthen kujtimin tek Ajo! Andaj “Jetën, Forcën, Gëzimin dhe Qeshjen/ Ja kam borxh nënës./ Edhe shpirtin do t’ia falja/ Por nëna nuk e do peng shpirtin tim!/ Tërë jetën/ Më dhuroi nga shpirt’i saj“, (poezia MË LEJO NËNË, faqe 38.)
Ky tip i poezisë është argument i pakontestueshëm që shpjegon për lidhjen shpirtërore të poetit me Nënën e tij edhe përtej asaj lidhjes gjenetike që kanë të gjithë fëmijet me nënat e tyre. Poezia dëfton afrinë, shpalos përkushtimin dhe materializon përjetimin artistik, prandaj Figura e Nënës në poezinë e Dardan Berishës, merr përmasat të hyjnishme si përsenofikimi me artistik i mundshëm, kurse në anën tjetër poeti vetvetiu ka zbuluar atë lidhjen e cila është proces metafizik i krijimit poetik.
PANGOPËSIA E NANES TEME
Nji koh m’ka pas pengu pangop’sia e nanës teme!
Tesh un qi erdha n’hapin e gjashtdhet t’saj
Jam ba vrim’e brim ma e thell për thmit e mi
Tesh e kuptoj pse nana ka nejtun zgjuet nat’e dit
Se s’ngihej tuj na shiku, e tuj na dashtë!
Na m’bshtillte me frymmarrjen e saj, qi na mos me nirthtë,
E andrrat na i shtronte
Udh’vet kambet mos me na u vra…!
Faqe 37.
Sipas konceptit metafizik, poeti kërkon të zbulojë thelbin më të thellë të mundshëm të kësaj lidhjeje hyjnore me Nënën, prandaj është edhe kërkim real në gjetjen e dimenzionit real për figurën artistike të Nënës, qoftë në poezi ose në përjetësimin hyjnor e poetike të saj. Ky gjakim këmbëngulës dhe i vazhdueshëm artikulon ndijimin artistik e poetik të autorit duke sublimuar përkushtimin e tij nëpër poezi dhe vargje të shumta. Mjaftë sish artistike e të tjera në nivel të deshirueshmës me të cilat poeti ka zbukurar mozaikun e Figurës së Nënës të cilës i rrëfehet në mungesë: “Kur donë me m’pâ, Nánë,/ Shiko nga qielli kur ka, e s’ka ré./ Kur donë me m’ndje,/ Përkëdhel gurë, përkëdhel dhé!“, dhe poeti sugjeron: “Vetëm ledhatoi gurët, nánë/ Kujto se njani nga ata unë jam…!“, (poezia ZÁ NGA KALAJA, faqe 53.)
Kjo lidhje Nënë e Bir, ndërthurët me dialogimin e të birit me portretin figurativ të Nënës dhe me portretin artistik i thurrur nëpër vargje. Misioni i këtij qëllimi duket mjaftë i realizuar, anët artistike dhe vlera esenciale e poezisë varët nga këndvështrimi subjektiv dhe nga mënyra se si i qasemi kësaj poezie. Sidoqoftë lirikat e Dardan Berishës, shpërthejnë, kurse vargjet bulojnë si bari në pranverë, sentencat poetike kanë shije elegjiake dhe shpeshherë epike, pasi Nëna e poetit është “Guri, pran të cilit rrëfehet i Biri”, Ajo është Heroinë që ka sfiduar kohë dhe vështirësi si shumë nëna të tjera. Ajo është nëna që gatuante “patate”, me djerësen e vet, për t’i bekuar fëmijet e saj. Vështirësitë tjera sociale janë pjesë e rrjedhave historike! Por ajo “Fluturon gjithë ditën/ qëmton lule më lule/ mbledh nektarin/ në frym’e shi!// Edhe atëherë/ kur futet në koshere/ e ne mendojmë/ se ka rënë të pushojë/ ajo prapë punon!“, (poezia BLETA, faqe 44.)
Libri me poezi NËNA, GURI KU UNË LUTEM, veçmas poezitë dedikuar Nënës, janë me prirje elegjiake, reale dhe përjetuese. Kanë të ngjizur elementin baladik dhe kanë përjetim emocional. Si tërësi libri përfaqëson nivelin e poetit që karakterizon botkuptimin metafizik të procesit krijues, si indikacion letrar i vlerës dhe i rrëfimit sa më besnik të asaj që mendon. Vargjet sforcojnë mendimin e shprehur për poezinë e autorit sepse del në pah përkushtimi fisnik dhe fisnikëria e shprehjes artistike që funksionalizohet në poezitë dedikuar Nënës!
Leximi i vëmendshëm i kësaj poezie mund të nxjerr edhe vlera të tjera të cilat ne nuk arritëm me i pikasur, por mënyra e rrëfimit poetike për të shprehur dashurinë e vet, me kaq sinqeritet dhe aq e drejtpërdrejt e bënë përjetimin dhe përkushtimin real dhe të vërtetë. Vargjet janë të thjeshta dhe pa sforcime të theksuara artistike. Dhe si mrekulli poetike, (gjithmonë sipas perceptimit tim), poeza si e tillë lexohet dhe përjetohet bukur, dhe pa asnjë dilemë, ky motiv haset rrallë në poezinë kushtuar Nënës, në kohën kur, “Nëna është ajo që me lot përvëlues zbuti gurët e përhimë/ E ne “ngopeshim” duke “ngrënë” “patate” për darkë”, (faqe 29.)
Kjo orvatje kritike pasqyron mundësinë e interpretimit si dukuri për të shtjelluar lajtmotivin e veprës me nota kaq elegjiake e baladike, poezi këto që mitizojnë gjerë në hyjnizim figurën e nënës dhe kjo është Nëna e Poetit, e cila duhet të pushoj e qetë, pasi për të ka kush lutet!
St. Gallen, 2 shtator 2023.
