METAFORA NË FUNKSION TË  SIMBOLIKËS DHE FILOZOFIA E NJË POEZIE MODERNE

Nga Timo Mërkuri

I-Gjëja e parë që të shkon ndërmend në leximin e poezisë së Albina Idrizit “Të tjerë do të vijmë”(Trokitje të prushta: “Beqir Musliu”, Gjilan 2022, f.16) është mundësia e një qasjeje të saj me me thënien e Heraklitit: “Nuk mund të lahesh dy herë në të njëjtin lumë”, por pas një meditimi më të thellë mbi poezinë dallon se ato, janë diametralisht të kundërta. Sepse:  ndërsa Herakliti theksoi përkohësinë dhe ndryshueshmërinë e çdo gjëje në jetë, duke shprehur se nuk mund të përjetojmë të njëjtin moment të njëjtë dy herë, poezia e Albina Idrizit përpiqet të shprehë një ide më të avancuar: ndryshimin dhe evoluimin e përhershëm të jetës dhe përvojës njerëzore.

Poezia e Albina Idrizit trajton temën e ndryshimeve që ndodhin në jetën tonë, duke përdorur simbole dhe metafora për të treguar se njerëzit vijnë dhe ikin, ndërkohë që jeta dhe përvojat tona ndryshojnë dhe evoluojnë. Në këtë poezi, ekziston një ndjenjë e vazhdueshme e rrotullimit dhe ciklit të jetës, si rrotullimi i tokës ku ndryshimi është një pjesë natyrale e saj.

Në kontrast, Herakliti sugjeroi që momentet janë të përkohshme, duke theksu-ar që në të njëjtin lumë nuk mund të lahesh dy herë, ndërsa poezia e Albina Idrizit përdor ndryshimin dhe ndryshimet si një pjesë thelbësore të eksperie-ncës njerëzore.

Pra, poezia e Albina Idrizit dhe thenia e Heraklitit janë dy shprehje të ndryshme të shikimit ndaj jetës dhe kohës, ku Herakliti vë theksin tek përko-hshmëria dhe përmbyllja, ndërsa poezia e Idrizit shpalos një perspektivë më pozitive mbi ndryshimin dhe ndryshimet në jetë.

II-Poezia e Albina Idrizit “T ë tjerë do të vijmë” mund të vlerësohet si një poezi simbolike. Ajo përdor fjalët dhe imazhet për të shprehur një ide ose kuptim më të thellë se sa dukja e parë e saj. Autorja përdor ndryshimin në jetë dhe përvojë të njerëzve për të ilustruar një proces që ndodh në jetën tonë, ku të tjerët vijnë dhe ikin nga jeta jonë, duke sjellë ndryshime dhe transformime të pashma-ngshme.

Simbolika e poezisë është e qartë në përdorimin e frazave si: “në të tjerë tempuj do të falemi, të njëjtin Zot me emra tjerë do ta quajmë” ku teksti paraqet idenë që ndryshimi në besimet dhe praktikat fetare mund të ndodhë në rrugën tonë drejt kuptimit të thellë të hirit të Zotit. Gjithashtu, fraza “të tjerë do të vijmë, të tjerë do të shkojmë” mund të interpretohet edhe si një përfaqësim i procesit të përgjithshëm të lindjes dhe vdekjes, të cilat janë pjesë e një cikli të përhershëm të jetës.

Pra, me përdorimin e imazheve dhe fjalëve        simbolike, Idrizi ka ndërtuar një poezi që nxit lexuesin të mendohet më thellë për temat që shqyrtohen dhe të reflektojë mbi ndryshimet dhe zhvillimet që ndodhin në jetën tonë.

Poezia e Albina Idrizit përdor ndikimin metaforik në mënyrë të konsiderue-shme. Në poezinë e saj, autorja përdor shumë fraza dhe imazhe që janë të një natyre simbolike, por janë të shprehura në një mënyrë që shpërndajnë një ndikim metaforik të fuqishëm. Disa shembuj të ndikimit metaforik në poezinë “Të tjerë do të vijmë” ” janë:

“Të tjera gjuhë do të flasim” ku, gjuha shfaq metaforikisht mënyrën se si do komunikojmë dhe kuptojmë njëri-tjetrin, pse nëse ndryshojmë gjuhën tonë, ky ndryshim mund të përfaqësojë ndryshime të thella në mënyrën se si shprehim dhe kuptojmë ndjenjat dhe mendimet tona.

“Të tjerë do të vijmë, të tjerë do të shkojmë“: ku vargu i poezisë përdor një metaforë të fuqishme për të përshkruar ciklin e jetës. Përdorimi i “ardhjes” dhe “shkimit” të të tjerëve në jetën tonë është një mënyrë për të përshkruar lindjen dhe vdekjen, duke i krahasuar ato me ardhjen dhe ikjen e të tjerëve.

“Të tjerë do të vijmë, me të tjera lutje do të lutemi“: ku, lutja është një metaforë për lidhjen tonë me thelbin e thellë të besimit dhe spiritualitetit. Përdorimi i “lutjes” për të përshkruar këtë lidhje është një metaforë që tregon që kjo lidhje është një mënyrë për të kuptuar dhe përjetuar gjëra të thella më shumë se sa një thjeshtë akt religjioz.

Jo vetëm metafora, por gjithë figuracioni poetik është krijuar në shërbim të simbolikës poetike dhe konkretisht:

Personifikimi i shprehur në vargjet: “Lojëra të tjera do të luajmë”,”Dasma të tjera do të bëjmë.” ku shihet në mënyrën se si “të tjerët“” janë të përshkruar si duke kryer veprime njerëzore të tilla si lojëra, dasma, lutje, dhe ndërtimi i shtëpive, duke i dhënë idesë së ndryshimit një dimension më njerëzor.

Poezia përdor imagjinatën për të përshkruar ndryshimin dhe diversitetin sit e vargjet: “në të tjera shtëpi do të banojmë,”,”të tjera gjuhë do të flasim,”,”me të tjera lutje do të lutemi”,”në të tjerë tempuj do të falemi” të cilat e përforcojnë ideën e ndryshimit.

Kontrasti ,si një figuracion që bart ndryshimet midis dy koncepteve të kundërt. te poezia e Albina Idrizit: “të njëjtat gjëra do t’i themi.”,”njësoj do të dashuro-jmë.”,”të tjerë do të shkojmë.” kontrasti midis “tjerëve” dhe “njësoj” është i theksuar për të paraqitur pikërisht idenë e ndryshimit dhe diversitetit që vjen me kalimin e kohës.

Poezia e Albina Idrizit shpreh idenë se ndryshimi është një pjesë natyrale e jetës dhe shoqërisë, dhe se ky ndryshim mund të shihet si një proces i pasuruar nga simbolet dhe figura letrare që e përshkruajnë atë. Në këtë kontekst, figura letrare ndihmon në thellimin e kuptimit të temës së poezisë dhe në përforcimin e simbolizmit të “tjetrit”.

Pra, ndikimi metaforik në poezinë e Albina Idrizit është shumë i rëndësi shëm, pasi ndihmon në krijimin e një thelbësie të thellë dhe në lehtësimin e lexuesit për të reflektuar dhe kuptuar ndjesitë dhe ide të shprehura në poezi. Ky ndikim metaforik ndihmon në përmirësimin e komunikimit dhe kuptimit të temave të thella që trajtohen në poezi. Megjithë atë ky ndikim i metaforës është në funksion të simbolikës së poezisë dhe jo se kjo poezi është metaforike, siç janë shprehur disa studiues.

Krahasimi midis simbolikës dhe metaforikës në këtë poezi është interesant dhe ndihmon të kuptohet se cilja prej tyre ka një rol më të thelbësuar në poezinë e  Idrizit. Në këtë rast, duket se simbolika është më thelbësore sesa metafora.

Simbolika është thelbesore në këtë poezi sepse autorja përdor simbole për të paraqitur një panoramë më të gjerë të ndryshimeve dhe zhvillimeve në jetën tonë dhe për të shprehur mesazhin e thellë të poezisë. Përdorimi i simboleve të tilla si gjuha, dasma, lutja, dhe cikli i jetës (ardhja dhe shkuarja e të tjerëve) ndihmon lexuesin të kuptojë se poezia nuk fokusohet vetëm në një situatë konkrete, por përpiqet të shprehë një kuptim më të gjerë mbi transformimet dhe ndryshimet në jetë dhe identitetin tonë.

Ndërsa metaforat janë prezente në poezi dhe shpërblejnë ndikimin e thellë të kuptimit të poezisë, ato përdoren më shumë për të përforcuar simbolikën dhe për të bërë më të qartë mesazhin e saj. Për shembull, fraza “të tjera gjuhë do të flasim” është një metaforë, por kuptimi më thelbësor i saj është se ne do të përjetojmë ndryshime të thella në mënyrën tonë të komunikimit dhe kuptimit të njëri-tjetrit, që është një temë simbolike më e gjerë në poezi.

Simbolika është thelbësore edhe për faktin se përdorimi i saj ndihmon në krijimin e një atmosfere të pasur dhe të thellë emocionale dhe se simbolet janë përdorur për të shfaqur koncepte të mëdha dhe komplekse në një mënyrë që i bën ato më të qartë dhe të përceptueshme për lexuesin. Në këtë poezi, simbolet e përdorura përshkruajnë ndryshimet dhe evoluimin në jetën tonë, duke e bërë këtë poezi të thellë dhe reflektuese.

Për shembull, fraza “në të tjerë tempuj do të falemi” është një simbol që përfaqë-son ndryshimet në praktikat fetare dhe spiritualitetin. Ky simbol tregon se ndryshimi në mënyrën se si adhurojmë dhe përjetojmë besimin është një proces i thellë dhe ndikues në jetën tonë. Përdorimi i simboleve të tilla përmirëson kuptimin e thelbësuar të poezisë dhe i jep lexuesit mundësinë për të reflektuar mbi ndryshimet e tyre të ngjashme në jetë.

Ndërsa metaforat e pranishëm në poezi,  janë më përdorur më shumë  për të shtuar ngjyrë dhe ndjeshmëri në tekstin e poezisë. Për shembull, fraza “njësoj do të dashurojmë” është një metaforë që shton ndjenjën e përsëritjes në dashuri. Edhe pse kuptimi më thelbësor i kësaj fraze është që ndjenjat tona të dashurisë mund të ndikohen nga ndryshimet në jetën tonë dhe mënyrat tona të të dashuruarit, kjo temë është përfaqësuar më mirë përmes simboleve.

Pra, edhe pse përdorimi i metaforave (dhe figurave të tjera artistike) është i rëndësishëm për të shtuar emocionin dhe ndjeshmërinë në poezi, simbolika mbetet më thelbësore për të shprehur idetë kryesore dhe mesazhin e poezisë së Albina Idrizit në lidhje me ndryshimet dhe transformimet në jetën tonë. Kombinimi i këtyre dy elementëve krijon një poezi të pasur dhe të thellë me kuptim.

III-Poezia e Albina Idrizit ka një strukturë ideore të pasur, e cila flet për transformimin e identitetit, diversitetin e kulturave dhe gjuhëve, kohën dhe ndërkohë, dhe përfundimin e jetës, ide që e nxitin lexuesin të mendojë më thellë për këto temat dhe të reflektojë mbi ndryshimet dhe tranzicionet që ndodhin në jetë. Por kjo poezi ka një qasje të dukëshme psikologjike dhe filozofike që ndihmon në kuptimin më të thellë të poezisë dhe i jep një perspektivë më të thellë ideve të përmbajtura në poezi.

Qasja Psikologjike:

Në një perspektivë psikologjike, poezia përfaqëson proceset e ndryshimit të identitetit dhe adaptimit ndaj këtyre ndryshimeve. Njerëzit kanë një nevojë natyrore për të ndryshuar dhe zhvilluar veten e tyre me kalimin e kohës, dhe ky proces mund të sjellë ndjenja të ndryshme emocionale dhe konflikte të brendshme. Përsosmëria e njeriut në dije dhe aftësi është ndryshim I tij, por dhe vetë rritja e zhvillimi i tij është një ndryshim. “Çdo gjë ndryshon veç ndryshimit”është shprehur diku poetja. Poezia  tregon se ndryshimet janë të pashmangshme dhe se duhet të pranohen si një pjesë e natyrshme e zhvillimit të jetës.

Nga një perspektivë psikologjike, poezia inkurajon një qëndrim të pozitiv ndaj ndryshimeve dhe diversitetit, pse respekti ndaj kulturave, gjuhëve dhe besime-ve të tjera mund të ndihmojë në ndjenjën e përfshirjes dhe të marrëdhënieve të shëndetshme shoqërore. Kjo mund të ndikojë pozitivisht në mirëqenien emocionale të individëve.

Qasja Filozofike:

Nga një perspektivë filozofike, poezia e Albina Idrizit shpalos një reflektim mbi kohën dhe eksistencën njerëzore. Përdorimi i frazës “të tjerë do të vijmë” sugjeron një vazhdimësi të jetës njerëzore në kohë, ndërsa “të tjerë do të shkojmë” thekson përfundimin e jetës individuale. Ky kontrast shpërndahet në filozofinë e kohës dhe të jetës, duke nxitur pyetje mbi natyrën e tranzicionit dhe të përshkallëzimit të kohës. Në këtë kontekst tërheq vëmëndjen ted y vargjet e fundit ku poetja shkruan: “të tjerë do vijmë/të tjerë do shkojmë” e cila paraqet një ide të qartë të ndryshimit dhe vazhdimësisë në jetën tonë. Kjo poezi nuk duhet të kuptohet në mënyrë të drejtpërdrejtë si një parashikim konkret për një grup të caktuar të njerëzve, siç mund të jemi ne si individë. Ajo është më shumë një poezi reflektuese që thekson qëndrimin e përhershëm të ndryshimit në jetën tonë.

Me fjalë të tjera, autori po tregon se ndryshimi është një pjesë e natyrshme e jetës dhe që ne do të përballim ndryshime, do të mësojmë nga to, do të ndryshojmë dhe do të zhvillohemi si individë. Kështu, në kontekstin e kësaj poezie, fjala “të tjerë” nënvizon qëndrimin tonë të vazhdueshëm ndaj ndryshi-mit dhe ndryshes.

Poezia reflekton gjithashtu elemente të lëvizjes filozofike të eksistencializmit, e cila thekson lirinë e individit për të krijuar kuptim dhe vlera në një botë që është e pasiguritë dhe ndryshimeve të vazhdueshme. Në këtë kontekst, autorja e poezisë i bën lexuesit të reflektojnë mbi lirinë e tyre për të zgjedhur dhe për të përsosur identitetin e tyre në një kontekst të ndryshueshëm.

Pra, qasja psikologjike dhe filozofike i jep poezisë së Albina Idrizit një thellësi të shtuar dhe ndihmon lexuesin të kuptojë më mirë mesazhet dhe temat që autorja dëshiron të shprehë në poezinë e saj. Kjo lloj poezie dhe analiza e saj na ndihmon të shohim atë ( poezinë) si një mjet për të eksploruar aspekte të thella të eksperiencës njerëzore dhe për të sjellë pyetje të rëndësishme filozofike dhe psikologjike.

IV-Poezia e Idrizit shpreh idetë dhe qasjen filozofike dhe psikologjike nëpër-mjet vargjeve të saj për të shprehur thelbin e mesazheve të saj. Le të shohim disa vargje specifike të poezisë dhe se si ato shprehin këto ide dhe qasje:

“Të tjerë do të vijmë,”

Në këtë varg, poetja përdor një deklaratë të thjeshtë, por shumë fuqishme për të shfaqur idenë e ndryshimit të vazhdueshëm dhe ardhjes së njerëzve të tjerë në jetën tonë. Vargu shpreh një qasje filozofike për kohën dhe eksistencën, duke sugjeruar se asgjë nuk është e përjetshme dhe se të gjithë janë pjesë e një procesi të përhershëm të ndryshimit.

“me të tjera lutje do të lutemi,”

Vargu përcakton qasjen psikologjike të autorit në lidhje me besimin dhe adhu-rimin. Lutja është një aspekt  thelbësor i jetës shpirtërore të shumë njerëzve, dhe ky varg shpreh ndryshimin e mënyrës së lutjes dhe besimit të individëve nëpër kohë. Poezia shfaq se njerëzit ndryshojnë mënyrën e tyre të komunikimit me Zotin dhe ky ndryshim mund të reflektojë zhvillimin e tyre personale. Së paku ne shqiptarët e kemi përjetuar këtë, por dhe në popuj të tjerë egziston teza e rimishërimit të shpirtit në drurë apo qënie të tjera të gjalla.

“të njëjtin Zot me emra tjerë do ta quajmë.”

Ky varg thekson një qasje filozofike mbi identitetin dhe besimin ku autoria shpreh idenë se, pavarësisht emrave dhe koncepteve të ndryshuara në kohë për Zotin, esenca e besimit dhe lidhja me atë mbetet e pandryshueshme.

“të tjerë do të shkojmë.”

Nëpërmjet këtij vargu, autorja shpreh idenë e vdekjes si një pjesë të natyrshme të eksistencës njerëzore, dhe kjo ndërthurje e jetës dhe vdekjes është një temë filozofike që ka të bëjë me qëndrimin ndaj misterit të pasigurisë së jetës dhe të vdekjes.

“në të tjera shtëpi do të banojmë,”

Ky varg thekson më shumë se ndryshimin e vendbanimit dhe strukturës së familjes  ndryshimin e mënyrës së jetesëss në shoqërinë e ndryshueshme.

“të tjera gjuhë do të flasim,”

Paraqet idenë e ndryshimit të gjuhës dhe komunikimit, gjë që tregon. se shoqëria është në një zhvillim të ndryshueshëm, ku njerëzit mësojnë dhe komunikojnë në gjuhë të ndryshme, duke shfaqur një aspekt të ndryshimeve kulturore dhe lingvistike që ndodhin me kalimin e kohës.

“Të tjerë do të vijmë, / të tjerë do të shkojmë.”

Këto vargje përfshijnë idenë e tranzicionit dhe kalimit të njerëzve në jetë, duke dëshmuar se shoqëria është në një lëvizje të vazhdueshme, ku njerëzit vijnë dhe shkojnë nga jeta. Ky aspekt i poezisë sugjeron se ndryshimi dhe tranzicioni janë të pashmangshëm dhe janë pjesë e natyrës së jetës.

E parë në këtë konteskt struktura e vargut dhe funksioni i saj kalon në plan të dytë përballë idesë filozofike të poezisë.

Kjo poezi dëshmon për një pjekuri të  poetes dhe për një thellësi mendimi në krijimin e vargut, pavarësisht se me fjalë të thjeshta, por që duhet lexuar me vëmëndje e përqëndrim për të parë reflekset e ngjyrta të idesë së saj poetike. Janë të rralla poezitë e tilla dhe krijimi i saj nga poetja Idrizi është shfaqje poetike e një shpirti në vlim, që synon të shpërthejë valvulat kontrolluese të presionit dhe të arrijë shtigje e maja të reja poetike. Të kemi parasysh se  Albina Idrizi shkruan me një stil më të thjeshtë dhe të drejtpërdrejtë. Poezia e saj është e fokusuar në temat e ndryshimit dhe diversitetit në shoqëri, dhe ajo përdor një gjuhë të qartë dhe imagjinat të thjeshta për të komunikuar mesazhet e saj. Stili i saj është më i lirshëm dhe modern, dhe ajo shpesh shpreh emocionet dhe mendimet e saj në mënyrë të drejtpërdrejtë. Kjo poezi është karakteristike e poetëve që jetojnë për poezinë, jo i atyre që jetojnë nëpërmjet poezisë.

V-Nëse do të bënim një krahasim me poezinë modernë europianë, mund të shihnim se Albina Idrizi ndjek disa prej tendencave që janë të pranishme në poezinë moderne të kësaj periudhe, të tilla si:

Poezia moderne zakonisht eksperimenton me formën dhe strukturën e saj, duke lënë mënjanë rregullat tradicionale të poezisë.  Idrizi përdor lirinë letrare për të shprehur ide të ndryshme dhe nuk është e kufizuar nga forma e caktuar.

Poezia moderne shpesh trajton tema të ndryshme dhe reflekton mënyra të ndryshme të përjetuarit individuale.  Idrizi përdor poezinë për të shprehur ide filozofike dhe personale në mënyrë të lirë.

Poezia moderne ndryshon nga shoqëria dhe kultura, dhe Albina Idrizi thekson diversitetin e gjuhëve dhe kulturave në poezinë e saj, një temë e përbashkët në poezinë moderne europiane.

Në përfundim, poezia e Albina Idrizit përshtatet në stilin modern të poezisë, dhe përmban disa nga elementët dhe tendencat që janë të pranishme në poezinë moderne europiane. Të kuptohemi, vlerësimi i një poezie është një çështje subjektive dhe ndryshon nga lexuesi në lexues, ajo varet nga shijet dhe preferencat personale, përvojat kulturore dhe ndjeshmëria ndaj temave dhe stilistikës së poezisë. Kjo shpjegon faktin pse poezitë e suksesshme mund të kenë ndikim të ndryshëm për lexues të ndryshëm.

Jam i bindur se ne do flasim shpesh dhe me admirim për poezinë e Albina Idrizit.

Sarandë, më shtator 2023

Albinë IDRIZI

TË TJERË DO TË VIJMË

Të tjerë do të vijmë,

në të tjera shtëpi do të banojmë,

të tjera gjuhë do të flasim,

të njëjtat gjëra do t’i themi.

Të tjerë do të vijmë,

lojëra të tjera do të luajmë,

dasma të tjera do të bëjmë,

njësoj do të dashurojmë.

Të tjerë do të vijmë,

me të tjera lutje do të lutemi,

në të tjerë tempuj do të falemi,

të njëjtin Zot me emra tjerë do ta quajmë.

Të tjerë do të vijmë,

të tjerë do të shkojmë (f.16).