MELODICITETI NË POEZI
Nga Timo Mërkuri
Në poezinë “Letër Kontinentale” të Natasha Lakos, ajo që bie në sy është përsëri-tja e frazës vargore: “Më vinte të këndoja” e cila të shtyn të mendosh më së pari për melodicitetin dhe muzikalitetin në vargje. Realisht qysh në fillim të bie në sy melodiciteti, si një element i theksuar në vargjet e poezisë që krijon ritëm të veçantë dhe ndjenjë harmonie. Kjo ndjesi arrihet përmes një sërë elementësh stilikor si përsëritja, ritmi dhe përdorimi i gjuhës poetike që evokon imazhe dhe ndjenja të forta.
I-Poezia përdor përsëritjen e frazës: “më vinte të këndoja” në fillim të shumë strofave, përsëritje që krijon një efekt ritmik dhe ndjenjë të përbashkët që lidh të gjitha vargjet së bashku, duke dhënë një ndjesi uniteti dhe melodiciteti. Dukshëm kjo përsëritje shërben si refren që ndërmjetëson ndjenjat dhe imazhet e shfaqura. Kjo duket te pasazhet: “Më vinte të këndoja, për aromat e dallgëve të mbetura larg”, “Më vinte të këndoja, këtu shitet kripë, jo oqean”, “Më vinte të këndoja për ca gra me një komçë në shaminë e tyre pa qafë”, “më vinte të këndoja” në hyrje të çdo strofe dhe në mbyllje të vargut të fundit, sikur do të na thotë që gjithë teksti është i shkruar në pentagram dhe duhet të këndohet e jo të lexohet.
-Kjo poezi ka një ritëm të qetë e të ngadaltë, të cilin poetja e përdor për të krijuar një atmosferë meditative dhe reflektuese. Ritmi i ngadaltë reflektohet në frazat e gjata dhe të ndara, që kërkojnë një lexim të ngadaltë dhe të kujdesshëm, si te vargjet: “Atje ku ndieja si mbylleshin kapakët e tokës ngadalë, ngadalë,/më vinte të këndoja”.
-Lako përdor gjuhë poetike të pasur me metafora dhe imazhe të fuqishme që evokojnë ndjenja dhe kujtime të gjalla. Kjo gjuhë poetike, në vetvete, krijon një ndjenjë melodiciteti përmes bukurisë së shprehjes dhe harmonisë së imazheve të krijuara si te vargjet:
“për aromat e dallgëve të mbetura larg,
për pemët që nuk do ta shohin kurrë detin, prandaj janë të verbra,
por më kryelarta nga fëshfërimat e tyre mbretërore”.
-Në disa raste, poetja përdor kontraste që krijojnë tension dhe emocione, duke pasuruar me ato melodicitetin e poezisë. Këto kontraste krijojnë një muzikalitet përmes tensionit dhe zgjidhjes që ato ofrojnë. Për shembull, te vargjet:
“për pemët që nuk do ta shohin kurrë detin, prandaj janë të verbra,
por më kryelarta nga fëshfërimat e tyre mbretërore”.
-Melodiciteti i poezisë është i ndikuar nga ndjesia e ritmit të brendshëm që vjen nga strukturimi i vargjeve dhe përdorimi i pauzave e ndarjeve. Kjo krijon ndjenjë lëvizjeje dhe rrjedhshmërie të lirë që është e ngjashme me melodinë muzikore, si te vargjet:
“për hijet e poetëve, që qarkullojnë pika shiu, më vinte të këndoja,
për kambanën e rëndë qiellore që i binte vetë Madona,
për shurdhërimin që kërkon shurdhërimin”.
II-Në poezinë “Letër Kontinentale” të Lakos melodiciteti është krijuar përmes një sërë elementësh strukturorë, të cilët së bashku formojnë një poezi që nuk është vetëm për t’u lexuar, por edhe për t’u ndjerë e përjetuar, si një melodi e bukur.
-Në këtë poezi, aliteracioni dhe asonanca janë dy figura stilistike që kontribuojnë ndjeshëm në melodicititetin e saj, pasi krijojnë një ndjenjë ritmike e harmonike, duke e bërë poezinë të tingëllojë muzikalisht dhe të lehtë për t’u mbajtur mend. Le ta shohim konkretisht:
Aliteracioni është përsëritja e tingujve të njëjtë në fillim të fjalëve të njëpasnjë-shme ose të afërta, i cili përdoret për të krijuar ritëm dhe për të theksuar disa imazhe poetike. Konkretisht shih përdorimin e tingullit “k” në vargun “këtu shitet kripë, jo oqean”, dhe përdorimi i tingullit “m” në vargun “më vinte të këndoja, për aromat e dallgëve të mbetura larg”. Aliteracioni krijon një ritëm të këndshëm që ndihmon në rritjen e muzikalitetit të vargjeve. Përsëritja e tingujve të njëjtë e bën leximin fluid dhe harmonik, duke shtuar ndjenjën e rrjedhshmërisë dhe kohere-ncës. Duke përdorur aliteracionin, poetja thekson fjalë të caktuara dhe imazhe, dhe i bën ato më të dallueshme dhe më të paharrueshme për lexuesin.
Asonanca është përsëritja e zanoreve të ngjashme brenda fjalëve të njëpasnjë-shme ose të afërta. Në këtë poezi, asonanca ndihmon në krijimin e një harmonie të brendshme dhe një ndjenje vazhdimësie në vargje. Le ta shohim te shembujt e mëposhtëm: përdorimi i zanoreve “e” dhe “a” në vargun “për pemët që nuk do ta shohin kurrë detin, prandaj janë të verbra”. Le ta rishikojmë këtë varg “duke u përqendruar në përdorimin e zanoreve “e” dhe “a”, si dhe ndikimin e tyre në melodicitetin e poezisë. Zanorja “e” shfaqet në fjalët “pemët”, “detin”, “verbra”, ndërsa zanorja “a” shfaqet në fjalët “ta”, “prandaj”, “janë”, “verbra”.
Zanorja “e” krijon një tingull të qetë, që jep një ndjenjë stabiliteti dhe harmonie dhe në rastet kur ndodhet në fund të fjalës së vargut ajo mbart konotacionin e një vazhdimësie si te iso në artiet orale. Në vargun e Lakos, përsëritja e zanores “e” ndihmon në krijimin e një ritmi të qëndrueshëm dhe të harmonishëm. Për shembull: “pemët” dhe “detin” krijojnë një lidhje të butë dhe të qetë mes fjalëve, duke ndihmuar në rrjedhshmërinë e vargut. Ndërsa te fjala “verbra”, zanorja “e” thekson ndjenjën e verbërisë dhe izolimit, duke krijuar një efekt të fuqishëm emocional dhe melodik.
Zanorja “a” krijon një tingull të hapur dhe energjik, që shton ndjenjën e fuqisë. Në këtë varg, përsëritja e zanores “a” ndihmon theksimin e elementeve të rëndësi-shme dhe shton ndjenjën e qartësisë e gjallërisë. Për shembull: “ta”,”prandaj”, “janë” japin një tingull të hapur dhe të gjallë, duke krijuar një kontrast me tingujt më të mbyllur të disa zanoreve. Ndërsa te fjala “verbra“, përsëritja e zanores “a” thekson ndjenjën e humbjes dhe mungesës, duke shtuar një efekt emocional dhe ritmik në varg.
Përdorimi i zanoreve “e” dhe “a” në vargun “për pemët që nuk do ta shohin kurrë detin, prandaj janë të verbra” kontribuon ndjeshëm në melodicitetin e harmoninë e poezisë. Zanorja “e” sjell qetësi dhe stabilitet, ndërsa zanorja “a” shton gjallëri dhe kombinimi i tyre (zanoreve) krijon balancë harmonike që ndihmon në përçimin e emocioneve dhe imazheve të vargut në mënyrë të fuqishme dhe të rrjedhshme.
Asonanca krijon një harmoni në vargje përmes përsëritjes së tingujve zanorë, duke e bërë poezinë më të këndshme për t’u dëgjuar dhe lehtëson leximin. Për shembull, në vargun “për pemët që nuk do ta shohin kurrë detin, prandaj janë të verbra”, asonanca e zanoreve “e” dhe “a” krijon një ndjesi butësi dhe rrjedhshmë-rie. Kjo përsëritje e tingujve e bën vargun të rrjedhë natyrshëm dhe shton një dimension melodik që e bën poezinë të tingëllojë më muzikalisht.
Duke përdorur asonancën, poetja krijon një ndjenjë vazhdimësie e lidhjeje midis vargjeve, duke i bërë ato të rrjedhin natyrshëm nga njëri tek tjetri. Për shembull, në vargjet: “për hijet e poetëve, që qarkullojnë pika shiu, më vinte të këndoja”, asonanca e zanoreve “i” dhe “e” ndihmon në lidhjen e fjalëve e vargjeve, duke krijuar një ndjenjë rrjedhshmërie dhe kontinuiteti.
Në këto vëzhgime theksojmë se kombinimi i aliteracionit dhe asonancës në poezinë e Lakos krijon një efekt të fuqishëm melodik dhe estetik. Për shembull, aliteracioni në vargun “këtu shitet kripë, jo oqean” dhe asonanca në vargun “për pemët që nuk do ta shohin kurrë detin, prandaj janë të verbra” punojnë së bashku për të krijuar një strukturë harmonike dhe ritmike. Këto teknika stilistike jo vetëm që shtojnë një ndjenjë muzikaliteti, por edhe përforcojnë imazhet dhe emocionet e shfaqura në poezi.
Ritmi dhe harmonia e krijuar nga këto figura stilistikore ndihmojnë lexuesin të ndjejë dhe të përjetojë poezinë në mënyrë më të ndjeshme. Për shembull, në vargun “për kambanën e rëndë qiellore që i binte vetë Madona”, përdorimi i zanoreve “e” dhe “a” krijon një efekt të qetë dhe solemne, duke ndihmuar në thellimin e përjetimit emocional të lexuesit. Këto elemente stilistike e bëjnë poezinë e Natasha Lakos të pasur në melodicitet dhe estetikë, duke ofruar një përvojë të plotë dhe të thellë për lexuesin.
Zanorja “ë” shpesh krijon një tingull rrënkimor pse së bashku me zanoren “u” janë me bazë trishtimi e dhimbjeje, por në këtë rast përmbi trishtimin e rënkimin mbizotëron një qetësi, një pauzë, si pauzat në vajet mortore, që shton ndjenjën e qetësisë dhe të një pushimi, por që gjithsesi nuk ofron ndonjë optimizëm. Në këtë rast këto zanore ofrojnë një tingull neutral. Shembuj: “këtu shitet kripë, jo oqean” dhe “më vinte të këndoja”.
Zanorja “o” shpesh krijon një tingull të rrumbullakosur dhe të plotë, duke shtuar një ndjenjë pasurie dhe thellësie, ndonëse në shumë raste, kur përdoret në fund të fjalëve ose e vetme jep një tingull thirror, optimist apo habitor. Shembuj: “për hijet e poetëve, që qarkullojnë pika shiu, më vinte të këndoja” dhe “për kambanën e rëndë qiellore që i binte vetë Madona”. Në këtë rast përdorimi i “o” krijon një tingull të rrumbullakosur që shton ndjenjën e vazhdimësisë dhe rrjedhshmërisë, një ndjenjë të plotë e solemne.
Zanorja “i” shpesh krijon një tingull të mprehtë dhe të lehtë, që mund të shtojë ndjenjën e qartësisë dhe delikatesës në vargjet e poezisë. Shembull: “për hijet e poetëve, që qarkullojnë pika shiu, më vinte të këndoja”. Tingulli i “i” krijon një efekt të lehtë dhe të qartë, që pasqyron delikatesën dhe efemeritetin e poetëve dhe pikave të shiut. Kjo ndihmon në krijimin e një ndjesie të rrjedhshmërisë dhe të butësisë, duke shtuar një ton melankolik dhe të ëmbël në vargje.
Në vargun “për kambanën e rëndë qiellore që i binte vetë Madona“, tingulli i “i” kontribuon në krijimin e një ndjesie solemniteti, duke theksuar qartësinë dhe pastërtinë e kambanës qiellore. Kjo shton një ndjenjë shenjtërie në vargun që shpreh veprimin e Madonës. Në vargun “për pemët që nuk do ta shohin kurrë detin, prandaj janë të verbra“, tingulli i “i” krijon një efekt të mprehtë dhe të qartë, pse thekson kontrastin midis pemëve dhe detit. Kjo ndihmon në theksimin e ndjenjës së izolimit dhe privimit të pemëve që nuk mund ta shohin kurrë detin, duke shtuar një ndjesi qartësie dhe mprehtësie në kuptimshmërinë e tyre.
Në poezinë “Letër Kontinentale”, përdorimi i zanoreve “a”, “e”, “o”, “i” dhe “u” ndihmon në krijimin e një melodiciteti të veçantë. Këto zanore kontribuojnë në atmosferën emocionale dhe ritmike të poezisë, duke shtuar ndjeshmëri dhe kompleksitet në përshkrimin e imazheve dhe ndjenjave poetike. Përmes këtyre tingujve, Natasha Lako arrin të krijojë një poezi që është e pasur në harmoni dhe e fuqishme në shprehjen emocionale si dhe ndihmon në pasurimin e përvojës poetike, duke shtuar një shtresë të thellë dhe të ndjeshme në interpretimin e lexuesit. Megjithatë duhet të them se duke studiuar melodicitetin poetik te kjo poezi, mu formua mendimi se kjo letër është “kontinentale” jo vetëm për nga adresimi i mesazhit por edhe nga *klima” te zanoret saj, një klimë ku vërtet nuk ndjehet aroma e detit dhe butësia e tij. Mungon ajo e që mban “ison përmbi vale”, mungon ajo “u” dhe ‘ë” që dëshmon kujë gjëmash, dhimbje vërtet, por që shtrihet në hapësira kohore të pamata.
Në përfundim, në poezinë “Letër Kontinentale” të Natasha Lakos, përdorimi i figurave stilistike si aliteracioni dhe asonanca, kontribuojnë në krijimin e një melodiciteti të veçantë dhe të fuqishëm. Këto teknika stilistike ndihmojnë në formësimin e atmosferës emocionale dhe ritmike të poezisë, duke e bërë atë më të ndjeshme për lexuesin. Përmes këtyre elementeve, Lako arrin të krijojë një poezi që është e pasur në harmoni dhe melodicitet, dhe reflekton ndjeshmërinë e kompleksitetin e përvojave njerëzore.
III-Në poezinë “Letër Kontinentale” të Natasha Lakos, fragmentarizmi ndikon në melodicitetin e poezisë duke krijuar një ritëm të copëzuar dhe të ndërprerë. Ky ritëm i fragmentuar thekson emocionet dhe temat e izolimit, nostalgjisë dhe përvojës së fragmentuar të jetës, duke formësuar përjetimin e lexuesit. Le ta shohim konkretisht këtë dukuri:
Shembulli 1: “Më vinte të këndoja, për aromat e dallgëve të mbetura larg,
për pemët që nuk do ta shohin kurrë detin, prandaj janë të verbra,
por më kryelarta nga fëshfërimat e tyre mbretërore.”
vargjet janë të ndara në segmente që fokusohen në imazhe dhe ndjenja të ndryshme. Fragmentarizmi ndërpret rrjedhën e natyrshme të melodisë, duke krijuar një ndjenjë të copëzimit që pasqyron izolimin e pemëve nga deti dhe dallgët e mbetura larg. Melodiciteti është ndërprerë për të pasqyruar temën e privimit dhe mungesës.
Shembulli 2: “Më vinte të këndoja, këtu shitet kripë, jo oqean,
le t’i shpallim algat përmendore.”
Ky fragment thekson kontrastin midis kripës dhe oqeanit, duke krijuar një efekt të papritur dhe të ndërprerë. Fragmentarizmi këtu krijon një ritëm të pabarabartë që thekson ironinë dhe absurditetin e situatës. Ndërprerja e rrjedhës melodike përmes kësaj ndarjeje kontribuon në krijimin e një atmosfere të çuditshme dhe reflektuese.
Shembulli 3: “Për hijet e poetëve, që qarkullojnë pika shiu, më vinte të këndoja,
për kambanën e rëndë qiellore që i binte vetë Madona,
për shurdhërimin që kërkon shurdhërimin.”
Fragmentarizmi në këtë strofë thekson ndarjen midis hijet e poetëve dhe kamba-nës qiellore. Ndërprerja e rrjedhës së vargjeve krijon një ndjenjë pasqyrimi të fragmentuar të emocioneve dhe përvojave. Melodiciteti është i copëzuar, duke shtuar një ndjenjë të kompleksitetit dhe introspeksionit.
Shembulli 4: “Atje ku ndieja si mbylleshin kapakët e tokës ngadalë, ngadalë,
më vinte të këndoja.
Miq, kemi qenë shokë dhe pastaj kemi ikur në njerëz
dhe nuk flasim për ato që thuhen në shtëpinë tonë pa dhé,
më vinte të këndoja.”
Fragmentarizmi në këtë pjesë krijon një ndjenjë të përkohshme dhe të ndarë të kujtimeve Ndërprerja e vargjeve dhe përsëritja e frazës “më vinte të këndoja” krijojnë një ritëm të ndërprerë që pasqyron nostalgjinë dhe ndarjen e kohërave midis së kaluarës dhe së tashmes. Melodiciteti është i ndërprerë për të theksuar humbjen dhe ndryshimin. Të kuptojmë një gjë, melodiciteti nuk është pasojë apo meritë e fragmentimit pasi fragmentimi ndërpret rrjedhën e poezisë, ashtu si një shkëmb buzë honit ndërpret rrjedhën e përroit apo lumit, të cilin e “gremis” në formën e një katarakti. Në fakt, katarakti është vazhdimi i bukurisë së rrjedhës së lumit, madje më i bukur se lumi me atë pamjen fantazmogorike dhe shumëngjy-rëshe që shfaq në ditët me diell.
Pra, si përfundim themi se fragmentarizmi në poezinë “Letër Kontinentale ndikon në melodicitetin poetik duke krijuar një ritëm të copëzuar dhe të ndërpre-rë. Ky ritëm i fragmentuar forcon emocionet e izolimit, nostalgjisë dhe reflektimit të përjetimeve të fragmentuara të jetës. Fragmentarizmi kontribuon në pasurimin e shtresave kuptimore të poezisë, duke krijuar një përvojë të gjerë kuptimore dhe shijimi të vlerave poetike për lexuesin dhe për pasoje edhe në pasurimin e melo-dicitetit.
Sarandë, qershor 2024
