HAMENDËSIMET POETIKE TË FATMIR TERZIUT

Nga Timo Mërkuri

Poezia “Sikur” e Fatmir Terziut shfaq një densitet të fortë mendimi dhe vlerash artistike përmes hamendësimeve metaforike dhe simbolike të lidhura ngushtë me natyrën e jetës, dashurisë dhe përvojës njerëzore. Kjo poezi e shkurtër ngrihet mbi një shtresë të thellë kuptimore dhe emocionuese, duke ekspozuar kompleksitetin e përjetimit njerëzor, duke pasqyruar aftësinë e autorit për të shprehur ide dhe ndjenja nëpërmjet imazheve dhe simboleve të zgjedhura me kujdes. Përveç kësaj, figurat artistike janë befasuese e tronditëse dhe tërheqin vëmendjen e lexuesit mbi thelbin e shprehjes së autorit. Në vetvete këto figura shërbejnë si ngjarje emocionale dhe vizuale që shtojnë intensitetin në mesazhin poetik, duke e bërë atë një përvojë letrare që prek dhe reflekton përvojën njerëzore në mënyrë të thellë e të padiskutueshme.

I-Kështu, vargu “Sikur të zgjohej Bota” shpreh dëshirën për një ndryshim të thellë dhe zgjim të ndërgjegjes kolektive, duke sugjeruar një botë më të vetëdijshme dhe të ndërgjegjshme ku njerëzit janë të përkushtuar ndaj bukurisë dhe vlerave. Zgjimi në këtë kontekst interpretohet si një metaforë për rritjen e ndërgjegjësimit dhe vetëdijes globale.

Mesazhi i poezisë është një thirrje për ndërgjegjësim dhe zgjim kolektiv, duke nxitur individët dhe shoqërinë të përballen me sfidat e vështirësitë me durim, shpresë dhe fuqi krijuese. Kështi poezia nxit një qasje aktive ndaj jetës, duke përdorur fuqinë e fjalës dhe të komunikimit për të ndërtuar një të ardhme më të mirë, pavarësisht vështirësive, por ajo që na bën përshtypje është fakti se: ndonëse poezia është e rrymës simboliste të modernizmit poeti fton figurën e Penelopës  me vargun “Sikur … të ngrihej Penelopa“, ku Penelopa përfaqëson simbolin e durimit dhe besnikërisë, dhe në këtë rast shfaqet duke u ngritur në  nivelin metaforik. Kjo shfaqje e Penelopës shpreh dëshirën për ringjalljen e këtyre cilësive në botën moderne, duke e paraqitur atë si simbol të pritjes dhe qëndrueshmërisë në kohë sfidash. Metafora flet për nevojën për të ruajtur besimin dhe për të qëndruar fort përballë sfidave të jetës së sotme.

Poeti shfrytëzon edhe veprimet e Penelopës  nëpërmjet vargut metaforik “Të endnim pëlhurën e saj me gjarpërinjtë” në të cilin endja simbolizon procesin e krijimit ose ndërtimit të diçkaje të vlefshme, të bukur dhe të qëndrueshme, por çuditërisht ai shton  ndërsa gjarpërinjtë përfaqësojnë sfidat dhe rreziqet që janë të pashmangshme gjatë këtij procesi. Kjo metaforë krijon një imazh të fuqishëm që tregon se bukuria dhe vlera e vërtetë shpesh vijnë përmes përpjekjes dhe përballjes me vështirësitë. përshkruan një përzierje të bukurisë dhe rrezikut në jetën dhe dashurinë njerëzore.

Në vargun “në teh të dashurive Fjala/do të endte papushim“, fjala “Fjala” simbolizon komunikimin dhe shprehjen në kontekstin e dashurisë dhe jetës. Në këtë kontekst, “Fjala” simbolizon komunikimin dhe shprehjen e ndjenjave, duke theksuar se si veprimet dhe fjalët tona mund të ndërtojnë dhe të mbajnë gjallë marrëdhëniet e dashurisë. Në mënyrë të ngjashme me endjen e pëlhurës nga Penelopa, fjala e ndershme dhe e sinqertë është një proces i vazhdueshëm, që kërkon përkushtim dhe qëndrueshmëri. Kjo metaforë reflekton nevojën për komunikim të vazhdueshëm dhe të ndjeshëm për të mbajtur gjallë dhe për të forcuar lidhjet tona emocionale dhe njerëzore.

Ndërsa vargu “që të mbajmë medalion pandashëm/gjarpërinjtë” sugjeron se sfidat dhe vështirësitë janë pjesë e pashmangshme e jetës sonë dhe duhet t’i pranojmë ato si pjesë të rëndësishme të përvojës tonë. Medalioni, si simbol i diçkaje të çmuar, lidhet me gjarpërinjtë për të theksuar vlerën dhe rëndësinë e mbajtjes së sfidave si pjesë të rëndësishme të identitetit dhe rrugës sonë drejt suksesit dhe qëndrueshmërisë.

II-Këto figura artistike të poezisë “Sikur” pasurojnë kompleksitetin e saj, shfaqin aftësinë e Terziut për të shprehur emocione dhe ide në një mënyrë që prek lexuesit në nivele të ndryshme kuptimore dhe emocionale. Stili i veçantë poetik i Terziut shquhet për një kombinim të hollësishëm të detajit me një përdorim të sofistikuar të simbolizmit dhe metaforës. Ai shfaq botën dhe emocionet njerëzore në një mënyrë shpirtërore dhe reflektuese, duke krijuar një atmosferë të ngrohtë dhe introspektive. Gjuha e tij është e pastër dhe e përpiktë, me një lirshmëri të dukshme për të eksploruar tema komplekse dhe për të ndërtuar kuptime të thella që reflektojnë mbi jetën, dashurinë dhe kërkimin e kuptimit të ekzistencës njerëzore.

III-Pyetja e parë që lind është pse poeti Terziu përdor figurën e gjarpërinjve në endjen e pëlhures së Penelopës nga në (të endnim, ne)?

Terziu përdor figurën e gjarpërinjve në endjen e pëlhurës së Penelopës për të krijuar një metaforë të fuqishme që reflekton sfidat dhe kompleksitetet e jetës dhe dashurisë. Duke shtuar gjarpërinjtë në aktin e endjes së pëlhurës së famëshme që nuk përfundonte kurrë, poeti përçon idenë se çdo përpjekje për të krijuar diçka të bukur dhe të vlefshme përballet me sfida dhe rreziqe të vazhdueshme. Pra, endja e pëlhurës me gjarpërinjtë përfaqëson kompleksitetin e marrëdhënieve njerëzore, duke nënkuptuar se dashuria dhe jeta nuk janë të thjeshta dhe lineare, por të mbushura me sfida dhe përballje që na kërkojnë të jemi të duruar dhe të qëndrueshëm. Gjarpërinjtë në këtë kontekst nënvizojnë dhe dualitetin e bukurisë e rrezikut që  shoqërojnë njera tjetrën.

Përdorimi i formës “ne” (ne endim) sugjeron një akt kolektiv dhe të përbashkët. Kjo tregon se për të përballuar sfidat dhe rreziqet e jetës, është e nevojshme që njerëzit të bashkëpunojnë dhe të mbështeten tek njëri-tjetri. Duke endur (ne) së bashku pëlhurën me gjarpërinjtë, poeti sugjeron se forca jonë qëndron në unitetin dhe solidaritetin tonë. Në këtë poezi, endja e pëlhurës me gjarpërinjtë mund të shihet si një metaforë për ndryshimin personal dhe evoluimin që ndodh përmes përballjes me sfidat dhe vështirësitë. Kjo ide pasqyron natyrën dinamike dhe të pandalshme të jetës dhe zhvillimit personal.

Po ashtu, shpesh gjarpërinjtë  lidhen me frikën dhe rrezikun. Duke i përfshirë ata në aktin e endjes së pëlhurës, poeti sugjeron se për të arritur diçka të vlefshme, ne duhet të përballemi me frikën dhe rreziqet, të cilat janë pjesë e procesit të krijimit dhe ndërtimit të diçkaje që ka rëndësi dhe vlerë.

IV-Poezia “Sikur” e Terziut ka qasje të dukshme ndaj disa rrymave të modernizmit, veçanërisht simbolizmit dhe ekzistencializmit. Këto rryma janë të njohura për përdorimin e simboleve të pasura dhe përqendrimin në përvojën e brendshme të individit dhe sfidat ekzistenciale.

a)-Simbolizmi

Poezia përdor një sërë simbolesh të fuqishme, si Penelopa dhe gjarpërinjtë, për të krijuar kuptime të shumta dhe të ndërlikuara. Penelopa simbolizon durimin dhe besnikërinë, ndërsa gjarpërinjtë përfaqësojnë sfidat dhe rreziqet e përjetshme. Ajo përdor gjithashtu dhe simbolin e pëlhurës , fjalës, medalioni, etj. Përdorimi i këtyre simboleve për të shprehur ide dhe emocione komplekse është një tipar i rëndësishëm i simbolizmit. Këto simbole nuk janë të kufizuara në një kuptim të vetëm, por ofrojnë hapësirë për interpretime të shumta, duke reflektuar natyrën komplekse dhe të shumëfishtë të përvojës njerëzore. Simbolizmi në këtë poezi shfaqet përmes metaforave të ndërlikuara që kërkojnë një interpretim të thellë dhe introspektiv për të kuptuar plotësisht mesazhin e poetit.

b)-Ekzistencializmi

Ekzistencializmi është një rrymë që merret me pyetje thelbësore mbi ekzistencën, kuptimin e jetës dhe sfidat personale që përjeton individi. Në poezinë “Sikur”, hamendësimet dhe ngarkesat metaforike të përjetuara nga individi reflektojnë natyrën ekzistenciale të përpjekjes njerëzore për të gjetur kuptim dhe përballuar sfidat. Akti i endjes së pëlhurës me gjarpërinj mund të interpretohet si një përpjekje për të krijuar kuptim dhe rend në një botë që shpesh duket kaotike dhe e paparashikueshme. Kjo tregon një përballje të individit me vështirësitë dhe frikërat, duke kërkuar të krijojë diçka të qëndrueshme dhe të vlefshme në mes të pasigurisë ekzistenciale.

c)-Ndikimet e Tjera Moderniste

Poezia gjithashtu tregon ndikime të tjera të modernizmit, duke përfshirë një qasje introspektive dhe përdorim të stilit të lirë dhe eksperimental. Ndërthurja e simboleve kulturore dhe personazheve mitologjike me temat bashkëkohore është një qasje tipike e modernizmit, që synon të krijojë një lidhje midis të kaluarës dhe të tashmes, duke eksploruar dimensionet e ndryshme të përvojës njerëzore.

Pra, kjo poezi ka qasje të dukshme ndaj simbolizmit dhe ekzistencializmit brenda modernizmit. Përdorimi i simboleve të fuqishme dhe përqendrimi në përvojat ekzistenciale dhe sfidat personale e bëjnë këtë poezi një shembull të pasur dhe të ndërlikuar të modernizmit letrar.

V-Poezia “Sikur” e Fatmir Terziut, përveç simboleve të fuqishme, përdor gjithashtu metafora, imazhe dhe personifikime për të pasuruar më tej kuptimin dhe ndërlikimin e saj.

a)-Metaforat në poezi shërbejnë për të krijuar lidhje të thella dhe abstrakte midis koncepteve të ndryshme. Psh: metafora “Endnim pëlhurën e saj me gjarpërinjtë”: përfaqëson kompleksitetin dhe sfidat që përballemi në përpjekjet tona të përditshme. Metafora e fjalës  te vargu: “Në teh të dashurive Fjala” ilustron forcën dhe rëndësinë e komunikimit në marrëdhëniet tona. Fjala është ajo që mban në ekuilibër dhe ndërthur dashurinë dhe ndjenjat, është instrumenti kyç në krijimin dhe ruajtjen e lidhjeve të forta.

b)-Imazhet vizuale në poezi krijojnë një pasqyrë të gjallë të përvojës njerëzore. Pamja e gjallë:“Të endnim pëlhurën e saj me gjarpërinjtë” na sjell ndërmend një akt përpjekjeje dhe krijimi të vazhdueshëm, duke ilustruar bukurinë dhe rrezikun që shoqëron çdo akt krijues, imazhet:“Do të endte papushim edhe gratë, edhe vajzat, edhe bukuritë, edhe të larat e të palarat” përshkruajnë një panoramë të gjallë të jetës së përditshme dhe përfshirjes në procesin krijues, duke treguar se çdo aspekt i jetës, nga më i thjeshti deri te më i ndërlikuari, është pjesë e këtij procesi.

c)-Personifikimet u japin elementëve të ndryshëm një cilësi njerëzore, duke i bërë ata më të afërt dhe të ndjeshëm. Psh“Fjala do të endte papushim”, ku fjala është personifikuar duke i dhënë asaj aftësinë për të endur. Kjo sugjeron se fjala ka  fuqi krijuese dhe është një forcë e gjallë dhe dinamike që ndërthur dhe lidh elementët e jetës dhe dashurisë, vargu:“Do të endte papushim edhe gratë, edhe vajzat, edhe bukuritë, edhe të larat e të palarat”i jep jetës së përditshme një cilësi aktive dhe krijuese, duke personifikuar aktin e endjes dhe duke sugjeruar se çdo aspekt i jetës është në një proces të vazhdueshëm krijimi dhe rindërtimi.

VI-Analiza e Figuratave të Ndryshme

Kombinimi i metaforave, imazheve dhe personifikimeve e bën poezinë “Sikur” një vepër të ndërlikuar dhe të pasur me kuptime të shumta. Këto figura stilistike ndihmojnë në krijimin e një përvoje letrare të thellë dhe të ndjeshme, duke ofruar një pasqyrë të plotë dhe të gjallë të përvojës njerëzore, ku:

-Metaforat theksojnë lidhjet abstrakte dhe konceptuale midis ideve dhe ndjenjave të ndryshme, duke thelluar kuptimin e poezisë.

-Imazhet krijojnë një pasqyrë të gjallë dhe konkrete të jetës dhe përpjekjeve të përditshme, duke i bërë ndjenjat dhe përvojat më të prekshme dhe të afërta.

-Personifikimet japin një cilësi njerëzore elementëve abstrakte të paprekshëm, duke e bërë poezinë më të ndjeshme dhe të lidhur me përvojën e përditshme të lexuesit.

Natyrisht që duhet të shtojmë se:Megjithëse metaforat, imazhet e personifiki-met janë figura artistike të ndryshme, ato i shërbejnë forcimit dhe evidentimit të tiparit simbolik të modernizmit të poezisë “Sikur” të Terziut. Këto elemente stilistike thellojnë dimensionin simbolik të veprës, duke krijuar shtresa të pasura kuptimore dhe emocionale.

a)-Metaforat si simbole të përbashkëta

Metaforat e përdorura në poezi kanë një ngarkesë të fuqishme simbolike që i shërben qasjes moderniste. Për shembull, metafora e “endjes së pëlhurës me gjarpërinjtë” shpreh idenë e ndërlikimit të përpjekjeve njerëzore. Kjo metaforë e bën të qartë se çdo përpjekje për të krijuar dhe ndërtuar diçka të vlefshme do të përballet me sfida dhe rreziqe të pashmangshme, duke forcuar kështu karakterin simbolik të poezisë.

b)-Imazhet vizuale dhe simbolizmi

Imazhet vizuale krijojnë një pasqyrë konkrete që ndihmon në kuptimin e simboleve të përdorura. Imazhi i “pëlhurës që endet papushim” nga fjala përforcon simbolikën e vazhdimësisë dhe përpjekjes së palodhur njerëzore. Kjo pamje vizuale bën të prekshme idenë abstrakte të qëndrueshmërisë dhe krijimit të vazhdueshëm, duke e bërë simbolin më të kuptueshëm dhe më të fuqishëm.

c)-Personifikimi si mjet simbolik

Personifikimi i fjalës, që “endet papushim” dhe vepron si një forcë krijuese, i jep një dimension njerëzor dhe të gjallë simbolit të komunikimit dhe të ndërtimit të marrëdhënieve. Ky personifikim ndihmon në thellimin e kuptimit të simbolit, duke e bërë atë më të afërt dhe më të ndjeshëm për lexuesin.

VII-Thellimi i Tiparit Simbolik Modernist

Këto figura stilistike i shërbejnë simbolizmit modernist duke krijuar një ndërlikim dhe thellësi të veçantë në poezi. Modernizmi shpesh karakterizohet nga një qasje komplekse dhe shumëdimensionale ndaj realitetit, dhe përdorimi i metaforave, imazheve dhe personifikimeve ndihmon në krijimin e kësaj qasjeje, ku:

-Ndërthurja e metaforave ndihmon në krijimin e një rrjeti kuptimor të ndërlikuar që përfaqëson realitetin kompleks të jetës dhe përvojës njerëzore.

-Krijimi i imazheve të qarta ndihmon në konkretizimin e ideve abstrakte, duke bërë simbolet më të prekshme dhe më të kuptueshme.

-Dhënia e cilësive njerëzore elementeve abstrakte ndihmon në lidhjen e lexuesit me simbolet në një nivel më emocional dhe të afërt.

Pra, përdorimi i metaforave, imazheve dhe personifikimeve në poezinë “Sikur” jo vetëm që pasuron tekstin, por edhe thellon dhe forcon karakterin simbolik të veprës. Këto figura stilistike i shërbejnë qasjes moderniste të poezisë duke krijuar një përvojë të ndërlikuar dhe shumëdimensionale që reflekton natyrën komplekse dhe të ndërlikuar të realitetit njerëzor.

VIII-Nuk mund të rrimë pa thënë se me këtë poezi, Fatmir Terziu ka treguar se është një poet modern shqiptar që ka shfaqur një rritje të konsiderueshme në krijimtarinë e tij poetike, duke sjellë një përfaqësim të denjë të Shqipërisë në Evropë. Duke jetuar në Londër, ai ndodhet në zemrën e artit modern, por një nga vlerat e tij më të spikatura është fakti se ai vazhdon të shkruajë dhe të krijojë poezi shqipe, duke ruajtur dhe promovuar identitetin dhe kulturën shqiptare.

Vlerat e tij mund të evidentohen në disa aspekte:

Fatmir Terziu ka sjellë një frymë të re dhe inovative në poezinë moderne shqiptare. Poezitë e tij shpesh përmbajnë elemente të simbolizmit dhe ekzistencializmit, duke përdorur simbole të fuqishme dhe metafora të ndërlikuara për të shprehur ide dhe emocione komplekse. Kjo risi dhe thellësi artistike e bën atë një zë të rëndësishëm në letërsinë bashkëkohore dhe kjo është e dukëshme  dhe në poezinë “Sikur” që analizojmë.

Duke jetuar dhe krijuar në Londër, ai luan një rol në përfaqësimin e kulturës dhe letërsisë shqiptare në Evropë. Ai kontribuon në ndërlidhjen e kulturave dhe ndihmon në promovimin e vlerave shqiptare në kontekst ndërkombëtar. Poezitë e tij shërbejnë si një urë midis kulturës shqiptare dhe asaj evropiane, duke pasuruar dialogun kulturor.

Një aspekt i veçantë i krijimtarisë së Fatmir Terziut është përkushtimi i tij ndaj poezisë shqipe, jo vetëm që mban gjallë aspektin linguistik të trashëgimisë shqiptare, por përçon një psikologji të moderuar shqiptare që reflekton përvojat , ndjenjat dhe mendësinë e popullit të tij. Kjo karakteristikë e krijimtarisë së tij ( jo vetëm në poezi) është një vlerë e shtuar që i jep thellësi dhe autenticitet krijimtarisë së tij poetike.

Terziu shkruan me një mendësi që reflekton ndjeshmërinë dhe psikologjinë e moderuar shqiptare. Kjo psikologji përfshin një kombinim të traditës dhe modernitetit, duke integruar vlera të thella kulturore me përvoja të reja dhe ndërkombëtare. Poezitë e tij tregojnë një vetëdije të thellë për identitetin dhe kulturën shqiptare, ndërsa njëkohësisht përqafojnë ndikimet e modernitetit dhe diversitetit kulturor të Londrës. Në poezitë e tij, Terziu përçon emocione dhe ndjeshmëri që janë karakteristike për kulturën shqiptare, duke përdorur simbole dhe metafora që janë të kuptueshme dhe të rëndësishme për lexuesit shqiptarë, por të formuluara me një stil modern. Ai përdor simbole dhe referenca që kanë një kuptim të veçantë brenda kulturës shqiptare, duke krijuar një poezi që është e ngulitur thellë në traditat dhe mendësinë shqiptare. Kjo qasje e bën poezinë e tij të pasur dhe të ndërlikuar, duke ofruar një pasqyrim të thellë të kulturës dhe identitetit të tij. Pra, edhe pse jeton në Londër, ai vazhdon të shkruajë në shqip, duke ruajtur dhe forcuar identitetin shqiptar. Kjo tregon një lidhje të thellë me rrënjët e tij dhe dëshirë për të kontribuar në zhvillimin e letërsisë shqiptare.

Poezitë e Fatmir Terziut (si poezia “Sikur”), janë të mbushura me simbolikë dhe mesazhe universale që rezonojnë me lexuesit jo vetëm në Shqipëri, por kudo në botë. Ai trajton tema të përjetshme si dashuria, sfidat e jetës, durimi dhe përballja me rreziqet, duke krijuar vepra të pranueshme në çdo kulturë.

Terziu arrin të integrojë elemente të traditës shqiptare dhe kulturës moderne evropiane në poezitë e tij, integrim që reflekton përvojën e tij si një poet shqiptar që jeton në Londër, duke krijuar poezi të pasur me influenca të ndryshme dhe që pasqyron kompleksitetin e identitetit të tij të dyfishtë.Kjo është arritja më e madhe në letërsi e Fatmir Terziut, arritje që i ka të shtrira elementët e saj edhe te poezia e bukur “Sikur”.

Sarandë, më qershor 2024

SIKUR

Nga Fatmir Terziu

Sikur të zgjohej Bota.

Sikur … të ngrihej Penelopa …

…. sikur?!

Të endnim pëlhurën e saj me gjarpërinjtë

në teh të dashurive Fjala

do të endte papushim edhe gratë,

edhe vajzat,

edhe bukuritë,

edhe të larat e të palarat,

dhe ne bashkë do të ngjyenim larushitë,

ditë për ditë,

që të mbajmë medalion pandashëm

gjarpërinjtë.