Është e domosdoshme që edhe në trojet e arbrit të sundojë ligji, i njëjtë për të gjithë, askush para ligjit

Nga Aurel Dasareti, USA, ekspert i shkencave ushtarake-psikologjike

Kokëmishëve shqipfolës që kërkojnë dënim të ish ushtarit Azem Kurtaj, vetëm disa sekonda pas ngjarjes së pakëndshme, përpara se gjykata ta shpallë fajtor: Ju nuk duhet të gjykoni atë që nuk dini. Janë rrethanat që i japin formë veprimeve tona, si për mua ashtu edhe për ju. Ne duhet ta marrim gjithmonë këtë parasysh kur gjykojmë veprimet dhe mosveprimet e njerëzve të tjerë.

***

Barra penale e provës është kërkesa për cilësinë dhe forcën e provave për të dënuar dikë.

Ndëshkimi është sanksioni më i rëndë që shoqëria mund t’i vendosë dikujt për shkeljen e normave statutore të sjelljes. Normat më të rëndësishme të tilla janë mbledhur në Kodin Penal të vendeve demokratike, por edhe një sërë ligjesh të tjera parashikojnë një kërcënim dënimi nëse shkelet ligji. Ndëshkimi është reagimi i shoqërisë ndaj atyre që janë absolutisht të sigurt se kanë shkelur ligjin.

Për t’u siguruar që askush nuk dënohet me një dënim pa pasur prova të besueshme se personi në fjalë është fajtor, gjykatat veprojnë me një barrë të veçantë dhe të rreptë penale të provës.

Marrja e provave dhe vlerësimi i provave: Në një mosmarrëveshje juridike civile, rregulli i përgjithshëm është që gjyqtari duhet të vendosë në favor të provave që personi në fjalë i gjen më të mundshme. Nëse e njëjta do të ishte supozuar në ligjin penal, shumë njerëz të pafajshëm do të ishin burgosur. Prandaj, në një çështje penale, kërkohen prova që i mundësojnë gjyqtarit të konsiderojë përtej dyshimit të arsyeshëm se personi në fjalë është fajtor. Nëse prokuroria dështon të sigurojë prova për këtë, personi në fjalë është i pafajshëm dhe duhet të shpallet i pafajshëm. I pandehuri nuk ka për detyrë të ofrojë prova për pafajësinë e tij, dhe dështimi për ta bërë këtë nuk mund të përdoret kurrë kundër të pandehurit si provë e fajit.

Vlerësimi i provave nuk është matematikë dhe në thelb ka prova falas për gjykatat nga palët në çështje, ndërkohë që gjykata ka edhe të drejtën edhe detyrën të marrë prova plotësuese aty ku kjo është e natyrshme. Bindja që një gjyqtar duhet të ketë, është se ai duhet të jetë i sigurt se nuk ka asnjë mundësi tjetër praktike përveç faktit që i pandehuri është fajtor përpara se të shqiptohet një dënim. Kjo kërkesë vlen si për gjyqtarin profesionist ashtu edhe për kolegët gjyqtarë dhe është thelbësore në administrimin e drejtësisë penale.

Si Konventa Evropiane për të Drejtat e Njeriut, Kushtetuta dhe ligji penal kanë përfshirë një sërë mekanizmash për të siguruar që asnjë person i pafajshëm të mos dënohet. Prandaj, i akuzuari duhet të ketë ndonjë përfitim nga dyshimi që mund të ekzistojë për atë që ka ndodhur.

Barra penale e provës vlen për të gjitha anët e fakteve. Si nëse është kryer një vepër, nëse fajësia e nevojshme është provuar dhe nëse personi në fjalë është i shëndoshë penalisht. Ai gjithashtu zbatohet për çështjen e shtrirjes së një vepre penale (për shembull, si ndodhi plagosja e dy të rinjve serb nga personi i akuzuar në Kosovë) dhe çfarë roli ka luajtur ai person (në vetëmbrojtje, nga qejfi, aksident i paqëllimshëm etj.) Nëse kjo ka një ndikim në dënimin konkret që duhet shqiptuar, alternativa më e favorshme duhet të konsiderohet nga gjykata.

Thuhet se është më mirë të lihen të lirë 7-8 fajtorë se sa të dënohet një i pafajshëm. Është një shprehje e fortë se sa seriozisht e konsiderojmë një bindje të gabuar. Vrasja gjyqësore është shembulli kurorëzues i padrejtësisë gjyqësore. Gjëja më e keqe që mund të bëni është të gjykoni dikë për diçka që nuk e ka bërë. Shoqëria duhet të supozojë se një person është i pafajshëm derisa të provohet e kundërta, dhe asnjë autoritet publik nuk ka të drejtë të supozojë se dikush është fajtor derisa gjykata (e mirëfilltë, e pavarur e shtetit demokratik) të vendosë për çështjen.

Kërkesa për qartësi: E njëjta kërkesë provash nuk zbatohet kur vlerësohet se si duhet kuptuar ligji. Aty duhet të përdoret si bazë ajo që gjyqtari e konsideron më të saktë, por në atë mënyrë që askush të mos gjykohet nëse vetë ligji nuk shpreh në mënyrë mjaft të qartë se një marrëdhënie preket nga ligji. Kjo quhet kërkesa e qartësisë ose kërkesa ligjore në të drejtën penale.

***

PS: Gjykimi i një amatori (siç jeni ju kokëtulë) nuk mund të jetë më i mirë se interesi personal apo informacioni mbi të cilin ai (ajo) e mbështet atë.