BUKURIA E SHPIRTIT NË NJË LETËR QË SFIDON KOHËN
(Mes kujtimesh të një ditari)
NGA DR. EDUARD A. SKUFI, ATHINË
…Bashkë me fotografinë e nënës e të babait në valixhen e rrugëtimit tim vendosa dhe letrën e një nënë labe. Nuk doja ta ndaja nga kujtimet atë letër, një letër që nuk ishte vetëm dëshmi mbresëlënëse .e një kujtimi nostalgjik, por dhe dritë motivimi për karrierën dhe jetën time në vazhdim. Ajo letër mes coprave të një shpirti të dërmuar dhe të një zemre të helmuar të një nëne, që gjente kurajon dhe mirësinë të shprehte mirënjohjen, duke sfiduar thënien Aristoteliane se ”mirënjohja plaket shpejt”. Por nuk ka gjë më të bukur dhe më të besueshme sesa ta shohësh veten me sytë e të tjerëve…
Në meditim u iluminova nga aforizmi i të shquarit Spinoza:”Nëse dëshironi që e tashmja të jetë ndryshe nga e kaluara, studjojeni të kaluarën”.
Agimi i pranverës të vitit 1984 me ringjalljen e natyrës, i zgjoi mendimin për dritën. Zbriti në Vlorë nga kurora e maleve të Gërnecit, si një shpat mali mbështetur në një shkop të gdhendur, me dritën e mendjes, pasi fati ja kishte privuar dritën e syve. Ishte e lartë në trup, stoike, një grua burrneshë, që mbante mbi supe dramën e tetë dekadave, quhej Bejaze Hoxha. Imazhi krejtë në të zeza, dhe shamia po në atë ngjyrë mbi kokë, nuk i zbehnin as hijeshinë, as fisnikërinë. Kërkonte dritën e syve, dhe mbas mohimit për kaq vjet të asaj dëshire, kur zhgënjimi i kishte thyer optimizmin, më së fundi vendosi. Me mendimin e kristaltë dhe shkopin magjik udhërrëfyes, kërkonte mjekun. Në spital i thanë se doktori ishte larguar pas shërbimit të rojes. Kur panë kufizimin e aftësive të saj i propozuan një tjetër mjek, por ajo e refuzoi. Mblodhi veten dhe zbriti rrugën e spitalit. Në atë cast një dorë ju mbështet në sup. Nënë Bejaze, u dëgjua zëri i ngrohtë i Sidherit, i atij njeriu të mirë, që sa herë e kishte vizituar në fshat, i dërguar nga komiteti. Ajo menjëherë e njojti dhe e përshëndeti. Për ku kështu, vazhdoi bisedën ai. “Erdha për të marr dritën, kërkoj Dr.Edin”, ju përgjigj nënë Bejazia e vendosur. Pasi i spjegoi se nuk e gjeti doktorin në spital, kërkoi ta çonte tek shtëpia e tij. Dhe kështu duke biseduar u gjendën tek sheshi i Kateqit, në shtëpinë e doktorit.
…Në oborrin e shtëpisë pranë trëndafilave, im atë në shezlongun e tij po lexonte gazetën ndërsa mamaja ujiste lulet. U dëgjua trokitja e bastunit në portë, dhe me një, urdhëroni, mamaja u gjend pranë nënë Bejazes dhe Sidherit. Prindërit e mi i mirëpritën dhe biseda u ndez miqësisht. Unë lart në dhomë, shtrirë në divan për tu qetësuar, në tingujtë e një muzike instrumentale, dëgjoja bisedën. Mësova se ajo nënë labe kishte humbur djalin e vetëm, Yllin. Në moshën 16 vjec, ai kishte dal partizan dhe nuk e pa më. Në shkopin që e drejtonte nënë Bejazen, kishte të skalitur portretin e djalit, si dritë që i ndriconte rrugën. Por fragmentet e dramave të jetës së saj nuk kishin të sosur. Një forcë e brëndshme më ngriti nga divani. U vesha, zbrita shkallët dhe u gjenda pranë tyre. Mbasi i përshëndeta me përzemërsi dhe shkëmbyem mendimet, telefonova të vinte autoambulanca. Shkuam në spital për ta vizituar. Bukuria e shpirtit të saj i reflektonte në fytyrë , ndërsa sytë përpëliteshin në errësirë për pak dritë. Të dhënat gjatë egazaminimit të njërit sy ndezën optimizmin, ndërsa syri tjetër dikur i operuar mbetej i pashpresë. Biseduam gjatë, më bëri rrëfimin e jetës së saj me zë të dridhur. Ku imazhi i saj u gjigantua, sepse emri i saj bashkonte virtyte dhe vlera, por ashtu shumëfishonte përgjegjësinë time si njeri dhe si mjek…
Dita e operacionit ishte e vecantë për mua, vështirë ti shmangja emocionet. Operacioni nuk ishte i lehtë, pasi katarakti ishte i përparuar dhe i ndërlikuar me rritje të tensionit okular. Mbretërinë e qetësisë në sallë e prishte vetëm tringëllimi i instrumentave kirugjikalë dhe ndonjë këshilla ime. Së fundi interventi kirurgjikal përfundoi me sukses. Shkallën e suksesit do ta vërtetonin ditët në vazhdim. Unë e përkëdhela nënë Bejazen dhe i komunikova përfundimin e operacionit. “U të keqen nëna, bir i nënës, nuk kuptova gjë fare, të faleminderit”, u dëgjua zëri i saj, i emocionuar. Ditën e nesërme, kur e mora në dhomë për ta ekzaminuar dhe i hoqa nga syri pansamentin, ajo nuk e përmbajti veten, fluturoi nga gëzimi. Mandej bëri një ritual emocional rrënqethës, duke ju drejtuar shkopit ku ishte skalitur portreti i të birit :“Malli më dogji shpirtin për tynë, ti më erdhe me dritën dhe lirinë”…Krenarinë dhe burrërinë e saj e thyen lotët. Unë shtanga. Ajo mori dorën time e puthi dhe shtoi : “ Më dhe dritën bir, dritë pac gjithë jetën tënde !”
Kështu nënë Bejazja hyri në shpirtin tim për të mbetur aty. Muaji pas operacionit në vizitë më dha kënaqësi të plotë, pasi rezultati ishte i pabesueshëm, me parametra të normalizuara. Ajo e shprehte gëzimin pa u kursyer. Kur po ndaheshim nxorri nga trasta një postiqe prej lëkure dele, në anën e pasme të së cilës kishte qepur një copë të leshtë me dekoracion të qëndisur, plot ngjyra dhe tonalitete. “Eshtë e jotja, më tha, ta vendosësh mbi karrige kur lexon.E krijova me syrin tënd dhe zemrën time”.
Fundi i Nëndorit papritur na ndau me babanë. Insulti cerebral i preu enkas rrugën e jetës. Sic po bisedonim të dëshpëruar me mamanë në sallon, postjeri na solli një letër rekomande nga Gërneci. E hapa fillova ta lexoj i prekur, Ishte letra me ngjyrat e shpirtit dhe të zemrës të asaj nëne kreshnike,labe . Nuk mund ta mbaja të fshehtë këtë fragment emocionues : “ Me kohë kisha humbur dritën e syve dhe besimin për tu mu rikthyer. Kështu e konsideroja veten të gjallë si të vdekur, pa shpresë. Por duke më folur njerëz të ndryshëm të operuar e mjekuar nga Dr.Edi për aftësitë dhe sjelljen e tij humanitare vendosa të operohem. Njojta babanë dhe nënën e doktorit që më hapën derën e më pritën me respekt, aty kuptova ku i merrte vlerat ai djalë. Dhe tani me dritën e syrit që më dha Dr.Edi, bir i nënës, dhe jo vetëm në sy por dhe në shpirt, po ju shkruaj këto dy fjalë për të shprehur mirënjohjen dhe falenderime, duke i uruar suksese në vazhdim dhe jetë të lumtur. Dr.Edi nuk është vetëm djali juaj, tani u bë djalë e shkuar djalit edhe për mua, prandaj të na rrojë dhe ta gëzojë jetën ashtu sic ja do zemra “…
Fjalët e asaj letre ishin rrezatim vlerash që fshihte shpirti i dhëmbur i kësaj zonje të heshtur. Akoma nuk ishin shuar impresionet, kur një e trokitur me shkop më ngriti. Ishte ritmika e shkopit të Nënë Bejazes. Ajo kishte dëgjuar për humbjen e babait, por fisnikëria dhe sublimimi shpirtëror nuk e linte indiferente dhe vinte për ngushëllime. Ajo nuk ishte vetëm ikonë, por kompozim mes ngjyrash individuale, ku filantropia me altruizmin bashkëjetonin në një zemër të madhe.
Ajo nënë që nisi djalin partizan pa mbushur 16 vjec dhe nuk u kthye. Një ditë i prunë vetëm kapelen e tij me yll të kuq, ku ishte fshehur letra e nënës qëndisur me gjak, dhe shallin që ajo i kishte varur në qafë. I shoqi nuk e duroi dhimbjen e u bashkua dhe ai me partizanët. Ndërsa nënë Bejazja mes lotësh u thurte çorape leshi dhe dorashka. Kur prunë ushtarët italianë si robër në fshat, për ti ndarë tek fshatarët, ajo kapërxeu dhimbjen e shpirtit, duke shprehur vlerat morale. Mori e mbajti me ngrohtësi në shtëpi, si djalin e saj njërin prej tyre. Në dimrin e acartë kur bishat naziste donin ti vinin flakën gjithëçkaje, ajo me disa nëna të tjera, e veshi kurajon me zgjuarsinë labe dhe shpëtoi fshatin. Ajo mbarte mitrën genetike të mëncurisë dhe trimërisë të bjeshkëve të labërisë.
Pra ishte një portret tipik i nënës labe, ku vlerat e personalitetit, stoicizmi dhe burrëria mbështeteshin në një shpirt me ndjenjë, vec krenar e të pathyeshëm, në një kodë “emancipimi“ natyral dhe unikal. Ajo nuk ishte si imazhi tradicional i “Nënës” së Gorkit, as si ai misterioz i “Nënës” thriller të T.M.Loganit, por do të mbahet mend si një tip i vecantë, me përmasa të tjera, që mohonte moshën kronologjike dhe gjininë, duke abstraguar kufizimet.
Një ornament i rrallë fisnikërie ku harmonizoheshin në një status, elementet epike të trimërisë dhe të bujarisë, me reflektim të karakterit Epirotik dhe Spartan të nënës, që sintetizohet në fjalët e shenjta, NENA LABE.
