BASHKIMI EUROPIAN PËR BALLKANIN PERËNDIMOR: MBIJETESA E QËLLIMIT SI I VETMI OPSION

Nga Viktor Mërkuri

Më 6 Tetor, samiti BE-Ballkan Perëndimor u mbajt në Brdo pri Kranju në Slloveni. Udhëheqësit e BE-së ranë dakord për ratifikimin e përbashkët të deklaratës “Brdo”. Deklarata prej nëntë faqesh përmend se “BE riafirmon mbështetjen e saj të qartë për perspektivën evropiane të Ballkanit Perëndimor dhe mirëpret angazhimin e partnerëve të Ballkanit Perëndimor në perspektivën evropiane, e cila është në interesin tonë strategjik reciprok dhe mbetet zgjedhja e përbashkët strategjike. Ndërkohë fjalët e mira u përplasën me realitetin mes 27 udhëheqësve të BE-së dhe gjashtë homologëve të tyre nga Shqipëria, Bosnje-Hercegovina, Kosova, Mali i Zi, Maqedonia e Veriut dhe Serbia. Perspektiva e shtimit të vendeve të reja në BE së shpejt,i mungonte. Në vend të kësaj, vendet e Ballkanit Perëndimor dolën me një zotim për të ulur tarifat e roaming kur qytetarët e tyre të vizitojnë BE-në. Një përpjekje e Sllovenisë për të garantuar anëtarësimin e tyre deri në fund të dekadës u hodh poshtë si një marifet publiciteti.

Politikat e zgjerimit të Bashkimit Evropian ndaj vendeve të Ballkanit Perëndimor ka krijuar në mënyrë të pashmangshme pritshmëritë tek këto vende, duke shpresuar se integrimi do të ndikojë në rregullimin e institucioneve shtetërore dhe do të jetë aseti kryesor në promovimin e reformave dhe reflektimin e ndryshimeve në të njëjtën mënyrë që ndodhi në Evropën Qendrore dhe Lindore më parë. Procesi i pranimit në BE është i strukturuar në atë mënyrë që politikëbërja përkatëse në vendet e Ballkanit të anashkalojë diskutimet e politikave kombëtare. Në fakt, kjo politikë përkthehet në miratimin dhe zbatimin e standardeve në përputhje me BE-në. Ndërkohë,  integrimi nuk është një proces mekanik, ai shpesh trajtohet si i tillë, në lidhje me procesin e miratimit të rregullave dhe institucioneve të përbashkëta në një zonë të caktuar dhe unifikimit të vendimmarrjes vetëm në atë territor, evropianizimi është rezultat i këtij procesi.

Në të gjithë Ballkanin Perëndimor, qeveritë janë dëmtuar. Maqedonia e Veriut mund të ketë kaluar me përpikmëri çdo rreth që kërkohet për të filluar bisedimet e pranimit, përfshirë ndryshimin e emrit të saj për të zgjidhur një mosmarrëveshjen me Greqinë. Megjithatë, një grindje misterioze rreth origjinës së gjuhës maqedonase bëri që Bullgaria të vinte veton ndaj fillimit të negociatave. Shqipëria, aplikimi i së cilës lidhet me Maqedoninë e Veriut në një përpjekje të kotë për të ndaluar lojëra të tilla politike, është gjithashtu e bllokuar. BE -ja dëshiron të jetë një forcë globale, por duket se rrezikon të humbasë kontrollin në vetë “oborrin” e saj. Ky është një problem pasi nëse stimujt për sjellje të mirë zhduken, po ashtu zhduken stimujt për sjelljen e keqe. Pse të shqetësohesh për marrjen e interesave të caktuara ose reformimin e sistemit gjyqësor kur nuk ka një shpërblim për të? Ata që kanë pak për të humbur kanë edhe më pak për të atur frikë. Pak ditë më parë, një ërplasje mbi targat midis Serbisë dhe Kosovës çoi në vendosjen e forcave speciale në kufi. Në Ballkanin Perëndimor, perplasje pa ndonjë interes thelbësorë ndodhin gjithnjë e më shpesh.

Disa skeptikët, insistojnë se “klubi” Europian nuk mund të tretë më anëtarë të rinj. Ndërkohë, një ndjenjë e perspektivës vjen përtej Atlantikut. Diplomatët amerikanë u kujtojnë homologëve të tyre më skeptikë evropianë se shumë situate problematike me Ballkanin Perëndimorë do të ishin eklipsuar në rast se ata do të sihin anëtarësuar, në vend që këto shtete të  preken nga vende të tjera që ofrojnë strehim, duke supozuar Rusinë në këtë rrast. Por SHBA nuk merrë parasysh që do të jëtë BE-ja dhe jo SHBA që më vonë do të duhet të përballet me problematika serioze të 6 shteteve dhe gati 20 milion qytetarëve të rinj Brenda BE-së

Mali i Zi tashmë është duke përballuar një hua prej 1 miliardë dollarësh nga Kina. Serbia është bërë një diplomat i guximshëm, duke pranuar vaksina nga kudo dhe më pas duke i shpërndarë ato tek fqinjët dhe Emmanuel Macron e sheh Bosnjën si një aktor të paqëndrueshmërisë islamike.

Gjashtë shtetet janë në faza të ndryshme në rrugën e anëtarësimit në BE. Mali i Zi dhe Serbia  paraqiten si më të përparuarit në këtë rrugëtim, pasi kanë hapur bisedimet zyrtare të pranimit vite më parë. Shqipëria dhe Maqedonia e Veriut janë në pritje të hapjes zyrtare të negociatave,  Kosova dhe Bosnja kanë ende statusin e kandidatit potencial. Zhvillimet e fundit fokusohen tek Shqipëria dhe Maqedonia e Veriut. Duket se këto shtete kanë përmbushur kriteret për hyrje në bisedime, por Bullgaria si anëtare e BE-së kundërshton përfshirjen e Maqedonisë së Veriut për shkak të një mosmarrëveshje mbi gjuhën dhe identitetin kombëtar. Ajo kërkon lëshime maqedonase për interpretimet e historisë dhe gjuhës, elemente të cilat duket se nuk kane korelacion me kërkesat e paraqitura nga BE-ja. Për 27 vjet, Maqedonia e Veriut u përfshi nga një “grindje” me Greqinë, e cila kundërshtoi emrin e saj të mëparshëm Maqedoni. Sa i përket Kosovës, BE-ja bëri një numër kërkesash në këmbim të lejimit të udhëtimit të qytetarëve të saj pa viza. Tashmë priten lëvizjet e Kosovës në këtë drejtim.

Më 10 korrik, një marrëveshje e tregtisë së lirë mes Serbisë dhe  Bashkimit Ekonomik Euroaziatik, kjo një iniciativë e udhëhequr nga Rusia, hyri në fuqi. Kjo lëvizje u pasqyrua si e papajtueshme me hapat e këruara për anëtarësimin e saj në BE dhe marrëdhënieve të saj me 27 anëtarët.

BE ndikon në vendet e Ballkanit Perëndimor përmes perspektivës së pranimit, i cili përfaqëson procesin kryesor për konsolidimin e demokracisë dhe siguron modelin ligjor për shtetet funksionale të sunduara nga ligji.

Sidoqoftë, BE -ja deri më tani nuk ka arritur të udhëheqë në këtë drejtim. Në thelb, shtetet e Ballkanit Perëndimor paraqiten si një lloj i ri i “normalitetit”, të aftë për të integruar proceset formale demokratike, si dhe, pjesërisht, retorikën e demokracisë, duke ruajtur një bërthamë “jo-demokratike”. Politika e BE -së në Ballkanin Perëndimor përfaqëson një politikë kalimtare, pa një qëllim përfundimtar të qartë, një zonë midis demokracisë dhe autoritarizmit, tregut dhe ekonomisë shtetërore, kapitalizmit dhe socializmit. Funksionimi i duhur i institucioneve demokratike mbetet një sfidë kryesore në shumë vende. Roli qendror i luajtur nga parlamentet kombëtare në ruajtjen e demokracisë nuk është integruar në kulturën politike. Vëzhgimi parlamentar shpesh minohet nga raportimi joadekuat i qeverisë, strukturat e dobëta të komisioneve parlamentare dhe përdorimi i tepërt i procedurave urgjente parlamentare. Prandaj ka mangësi të konsiderueshme, duke përfshirë menaxhimin e zgjedhjeve dhe ndërhyrjen politike në media, me një ndikim të rëndësishëm në integritetin e procesit zgjedhor. Si rezultat, politika e BE -së nga viti 2000 e deri më sot, bazuar në procesin e zgjerimit, ndoshta ka dështuar të çojë në transformim demokratik dhe stabilitet politik në rajon. Ka një njohje në rritje nga disa shtete anëtare se politikat aktuale, të cilat fokusohen në procesin e pranimit, nuk do të përmbushin premtimin e transformimit demokratik, as nuk do të sigurojnë faktikisht “ngrohtësinë” rajonale.

Si rezultat, procesi i pranimit nuk ka përfituar nga dinamika e tij transformuese, veçanërisht në lidhje me demokratizimin. Tani ekziston një kuptim më i madh i faktit se BE -ja, përveç “kutisë së veglave” të saj për zgjerimin, i duhet një strategji e angazhimit politik me rajonin në mënyrë që të mbështesë reformën e vazhdueshme lokale. Në thelb, e gjithë qasja e BE -së duhet të riformulohet. Në të njëjtën kohë, shprehen dyshime në lidhje me synimin e vërtetë të zgjerimit të BE -së në këto vende. Në këtë drejtim, mbetet të shihet nëse BE-ja do ta përdorë këtë strategji për të ruajtur paqen dhe stabilitetin politik në rajon.

Bilanci “i brishtë”ekzistues aktualisht ruhet përmes perspektivës euro-atlantike, investimeve dhe përdorimit të mjeteve të energjive “të buta”. Për shkak të pozitës së rëndësishme gjeostrategjike dhe gjeopolitike të Ballkanit Perëndimor, gjithnjë e më shumë vende po pretendojnë një pjesë të ndikimit për të arritur interesa specifike. Megjithatë, konflikti i interesave mund të çojë në paqëndrueshmëri të mëtejshme politike në rajon, të nxitur nga marrëdhëniet tashmë të tensionuara midis shteteve të Ballkanit Perëndimor në bazë të historisë dhe ndërgjegjes së tyre kombëtare (që çojnë në ideologji nacionaliste), mungesës së institucioneve demokratike, por gjithashtu trashëgiminë e politikave të kaluara të fuqive të mëdha në rajon. Ajo që nevojitet është një vlerësim i plotë i situatës aktuale në Ballkanin Perëndimor dhe një gatishmëri ndërkombëtare për të bashkëpunuar në mënyrë që të gjejmë zgjidhje që do të çojnë në stabilitet politik në rajon. Vështirësia e kësaj përpjekjeje njihet, si për shkak të historisë së rajonit, ashtu edhe për shkak të riorganizimeve të vazhdueshme gjeopolitike dhe ndryshimit të koalicioneve midis vendeve, të cilat në të njëjtën kohë ndryshojnë orientimin dhe vëmendjen e faktorëve të jashtëm në rajonin e Ballkanit Perëndimor. Megjithatë, arritja e stabilitetit politik nuk mund të arrihet në mënyrë efektive vetëm përmes ndërhyrjes së aktorëve politike.. Vullneti i shteteve që përbëjnë rajonin e Ballkanit Perëndimor është i nevojshëm për të punuar në këtë drejtim. Nëse BE -ja dëshiron të jetë një fuqi globale, ajo duhet së pari të bëhet një vendore. Një politikë e ringjallur e zgjerimit është lëvizje e mirë për ta filluar.