Vlerë e padiskutueshme historike e dokumentare për njohjen dhe ndriçimin e kusarisë dhe piraterisë së Ulqinit
Nga Gjekë Gjonaj
Libri më i ri i gazetarit dhe studiuesit të njohur Mustafë Cankës “ Republika kusare e Ulqinit- një epope 200-vjeçare” nuk është vepra e parë me vlerë historike dhe kulturore e tij, i cili herëpashershëm befason me punë të tilla vetëmohuese, hulumtuese, shkencore , që tregon një dashuri të madhe për qytetin e tij të lindjes – Ulqinin ( qytetin më të vjetër në Adriatik) , por edhe një vullnet të jashtëzakonshëm , cilësi që nuk i mungon studiuesit.
Në këtë vepër tregimtare në prozë trajtohen ( përshkruhen) bëma legjendare e ngjarje të rëndësishme historike të jetës së ulqinakëve të lundrimit në det, i cili përgjatë historisë ka qenë një nga profesionet kryesore të tyre, ku , siç thotë autori, gjithmonë këtu vlente rregulli i ashtuquajtur detar: “ Është e nevojshme të lundrosh, s’është e nevojshme të jetosh”.
Ky konstatim lë të kuptojmë se sa të forta dhe të pa ndara ishin lidhjet e gjata shekullore të ulqinakëve me detin dhe detarinë , si burim i ekzistencës së tyre jetësore, e cila ngritjen e vet më të madhe e arriti në shekullin XVII, XVIII dhe gjatë shekullit XIX, por edhe me kusarinë që përmendet që në shekullin XIV, kurse Ulqini, në shekullin XVII e XVIII, u shndërrua në çerdhe të rrezikshme të kusarëve.
Libri “ Republika kusare e Ulqinit” është i strukturuar në 22 njësi tematike, për të cilat autori bën kërkime e hulumtime serioze me qëllim të zbulojë dhe të zbardhë fakte e të dhëna të panjohura ose pak të njohura për shumëllojshmërinë e aktiviteteve ( ngjarjeve) në det dhe epopenë 200-vjeçare kusare ulqinake e cila përfundon në mesin e shekullit XVIII. Vepra për lexuesin është sa interesante, aq e këndshme, aq tërheqëse, aq edhe e ndërtuar bukur si strukturë dhe si paraqitje ( shtjellim ).
Kur njihesh me përmbajtjen e këtij libri me vlera të padiskutueshme historike e dokumentare bindesh për qasjen e tij serioze të bazuar në literaturën shkencore dhe për barrën e rëndë të punës që ka mbajtur mbi supe ai, jo vetëm në grumbullimin dhe prurjen dokumentare të lëndës nga autorë shqiptarë dhe të huaj, por edhe në realizimin ( hartimin) me sukses të kësaj vepre me interes jo vetëm për ulqinakët, por edhe për shqiptarët dhe popujt e tjerë.
Ky libër do t’u përafrojë botën emocionuese të kusarëve dhe piratëve dhe do t’ju zbulojë të gjitha të fshehtat e tyre: zakonet dhe mënyrën e tyre të jetesës, rolin e tyre në histori, kusarët që fituan famë ( emër), të gjitha informacionet më të rëndësishme, së bashku me fotot dhe shumë gjëra të tjera interesante.
Pasi e lexova librin “ Republika kusare e Ulqinit” u binda se kolegu Mustafë Canka ka dhënë më të mirën e vetes dhe nuk është kursyer për të dhënë kontributin e tij të çmuar me saktësi argumentuese , bujari çiltërsi dhe dinjitet, për të hedhur dritë mbi kusarinë e Ulqinit, e cila për banorët e këtij qyteti të jashtëzakonisht të bukur mesdhetar për rreth 200 vjet , përveçse ishte një nga burimet e jetesës , ishte edhe një biznes mizor i përgjakshëm.
Vlerën e këtij libri ia shton edhe gjuha ( ligjërimi) që ka përdorë autori. Vepra është shkruar me një stil të arritshëm drejt paraqitjes së qartë të asaj epoke të shkuar që ndërlidhet me historinë dhe traditën e lashtë të ulqinakëve në viset bregdetare të Mesdheut, të cilët historikisht , që nga Iliria janë të njohur si detarë të shkathtë, lundrues të mirë, ndërtimtarë dhe kapedanë të zotë të anijeve, por edhe si kusarë , apo piratë.
Mustafë Canka në këtë libër studimor është treguar një individualitet me një formim të personalitetit të respektuar, pse jo edhe të mahnitshëm, si studiues i mirëfilltë dhe njohës i mirë i historisë së Ulqinit, sepse ka fituar diçka të madhe, lirinë vetjake që nuk ndërvaret nga askush, nga asnjë lloj klani apo grupimi politik. Kjo është një vlerë e madhe e cila i dallon krijuesit dhe studiuesit e vërtetë ( tamam) nga të tjerët , të ndikuar nga politika e kohës.
