SHQIPONJAT E TËRBAÇIT – RISIA DHE SFIDA E FESTIVALIT TË DYTË FOLKORIK, PILUR 2021

Nga MSc. Albert HABAZAJ, Studiues i Etnologjisë dhe Folkorit, drejtues artistik i Grupit

Fjalë paraprijëse

Festivali i Dytë Folklorik “Netët e Bejkës së Bardhë”, Pilur, 2021, ndezi zjarrin e shpirtit popullor të trevave tona në dy netët e ngrohta romantike të së shtunës dhe të së dielës së  5 dhe 6 qershorit 2021, ku artistët popullorë nga Gramshi, Mallakastra, Belshi, Vlora, Gjirokastra, Tepelena paraqitën visaret e tyre folkorike, duke pasuruar e përcjellë vlerat e ruajtura artistike -kulturore. Ky festival ngjiti në skenën e tij, atje sipër, në ballkonin e lartë të Bregut grupe të rëndë si Piluri, Himara, Bënça, Dukati, Zagoria e grupi “Argjiro” i Gjirokastrës etj., apo dhe emra të mëdhenj si Ermioni Mërkuri, Vasilika Lapa/ VasilloKoka(e mbarënjohura me emrin artistik “Bejka e Bardhë”),Leni Mërkuri, Katina Beleri, ParoZilfaj e Golik Jaupi, Fatosh Liko, Roland Çenko etj. Në skenën e Festivalit të Polifonisë, u ngjit edhe Tërbaçi, por jo ai Tërbaçi i madh, ai Mali i lartë i këngës e valles, që jemi mësuar ta dëgjojmë me nderim e kënaqësi, sa me këngën e lartë e të rëndë, po aq me vallen tipologjike burrërore të vetëtimave të malit të Çikës, të paktën qysh nga viti 1973, në Festivalin e Dytë Folklorik Kombëtar të Gjirokastrës e në vijim. Nata e dytë e Festivalit të Dytë Folklorik“Netët e Bejkës së Bardhë” qe një natë e magjishme, ku një tjetër pamje mrekullore të shpirtit të bukur e fisnik paraqiti Tërbaçi nëFestivalin e Pilurit, 2021: Grupin e Vajzave të Tërbaçit “10 Shqiponjat e Tërbaçit” dekoruar me Urdhërin “Naim Frashëri”. Ç’dritë të bukur mori skenaatë natë të festivalit, kur u shfaq Grupi i Shqiponjave të Jugut, siç u cilësuan në Kosovë në Etno Fest, 2019 – Miro Tëbaçet e këngës dhe valles labe grarishte!

Çmimet në “Netët e Bejkës së Bardhë”, 2021

Siç pamë e shijuam dhe siç është mbarënjohur edhe nga mediat vizive qendrore dhe lokale, për dy ditë me radhë, në datat 05, 06 qershor 2021, në Pilur u mbajt Edicioni i Dytë i Festivalit Folklorik “Netët e Bejkës së Bardhë”. Morën pjesë grupe polifonike nga rrethet Vlorë, Gjirokastër, Tepelenë, Mallakastër, Gramsh si dhe Bashkia e Himarës.Këtë vit Festivali ishte si një homazh edhe për ideatorin dhe njeriun që e ktheu Pilurin në një pikë të rëndësishme të identitetit të polifonisë shqiptare, poetin e rapsodin e madh, birin e këtij fshati ballkon të Bregut, Lefter Çipa “Nder i Kombit”. Në mbyllje të Festivalit, juria ndau këto vlerësime: ÇMIME TË MËDHA: 1. Çmimi i parë “Lefter Çipa” – grupi i Pilurit, Himarë; 2. Çmimi i dytë “Kujtim Mici” – grupi i Bënçës, Tepelenë; 3. Çmimi i tretë “Koço Çakalli” – grupi “Argjiro”, Gjirokastër; ÇMIME KARIERE: 4. Çmimi “Maliq Lila” – grupi “10 Shqiponjat”, Tërbaç, Vlorë; 5. Çmimi “Haxhi Dalipi” – grupi Zagoria, Gjirokastër; 6. Çmimi “Feti Brahimi” – grupi “Miqësia”, Gramsh; DIPLOMA: 7. Marrësi/a më i/2 mirë e festivalit: Bejushe Bajramaj, grupi Velçë; 8.Kthyesi më i mirë, Syrja Brahimaj, grupi Dukat; 9. Hedhësi më i mirë, Agron Selimi, grupi Bënçë; 10. Instrumentisti më i mirë: Milto Gjiçali; ÇMIME INKURAJUSE: 10. Joana Baraj, grupi i Kuçit 11. Fjorelo Bajramaj, Tërbaç 12.Polikron Mërkuri, Pilur. JURIA E FESTIVALIT Akad. Shaban Sinani, Prof.dr. Bardhosh Gaçe dhe Sejmen Gjokoli “Mjeshtër i Madh”.

Shqiponjat e Tërbaçit – risia dhe sfida e festivalit

Grupi “10 Shqiponjat e Tërbaçit” ishte risi e festivalit, që i dha ngjyrë dhe malit. Aq hijshëm e bukur i ripërtërinë traditat, sa u duk sikur e mbushën me frymëmarrje e jetë festivalin, mes valëve dhe jehonës së këngës polifonike që, brez pas brezi, ka zbukuruar jetën njerëzore. Kjo ripërtritje e traditave në festivalet folklorike ështënjëshenjë e individualitetit kombëtar. Grupi “10 Shqiponjat e Tërbaçit” shkëlqeu si një yjësi folkorike. Një paraqitje dinjitoze e Grupit me një tematikë sa të bukur e lirike, aq të veçantë e mallëngjyese dhe artistikisht të realizuar, ku u shfaqën vokalet e shkëlqyera të këngëtareve në lartësinë e kërkuar. Në çdo numër folkorik ndihej malli për gjithçka me aromë Labërie, që Shqiponjat prunëme mesazhe fisnike dhe funksione artistike, estetike e morale të mira, të bukura e të dobishme.Kaq të kompletuara dhe të mirëpritura gjithkund, edhe në Pilur Fest, ato zonja të nderuara përbënë një grup me taban dhe u nderuan si krenari për të gjithë brezat, përcjellë nëpërmjet Polifonisë Femërore. Ato janë yjet e këngës dhe valles tërbaçiote, shqiponjat e famshme të Tërbaçit, që kanë arritur suksese dhe fitore të meritura, duke patur si synim paraqitjen e vlerave dhe jo çmimet. Dhe patjetër që suksesin e kanë arritur me vullnet, përkushtimdhe ëmbëlsi, me ballë të qeshur, me fytyrë të qeshur, me trup të qeshur, me ritëm, disiplinë e gjeometri artistike, që erdhën pas sa e sa provash të lodhshme. Sepse punuan fort, me seriozitet dhe i dhanë rëndësi kësaj ngjarjeje të madhe kulturore, prandaj shkëlqyen në atë faqe mali, duke marrë vlerësime meritueshëm të larta nga publiku. Festivali i Pilurit ishte shumë i rëndësishëm veçanërisht për Shqiponjat dhe ato e vlerësuan me përgjegjësi këtë ngjarje kulturore;u ndërgjegjësuan se disiplina, korrektesa e besimi janë kyçi i suksesit;se duhet të tregojmë që jemi edhe ne, kemi vendin tonë dhe nuk i zemë vendin askujt; se duhet të guxojmë të përballemi me të tjerët: të mëdhenjtë, të fuqishmit, të rëndët, gjigandët; se edhe ne jemi të zonjat, kemi mundësi e shpirt sakrifice nëMaratonën e visareve të vendlindjes;se jemi në shkëmb të sfidës së Labërisë, në sy të erës; se pa drejtvlerësuar veten ç’fuqi folklorike jemi e ç’mesazhe të mëdha fisnike përçojmë, nuk mund të fluturojmë denjësisht hapësirave folklorike.Ato nuk janë shfaqur në kuvendet folkorike për të sfiduar kënd, por për t’u dëgjuar, krahas burrave,edhe zëri i tyre, kënga e vallja  e tyre, se janë të barabarta me burrat, duke ditur e ruajtur vendin e tyre me dinjitet. Pa, kur e ka dashur koha, rrethanat, misioni, vendlindja, 10 Shqiponjat e Tërbaçit janë shndërruar në 10 Miro Tërbaçe të Vlerave identitare dhe Kulturës popullore. Më vjen ndërmend një shprehje e artë urtësorësh: “Sfidat janë ato që e bëjnë jetën më interersante dhe tejkalimi i tyre është ajo që e bën jetën më kuptimplotë”.

Me mirësi të bukur e tëëmbël, si një muzikë e ngrohtë Jugu, Shqiponjat na falën labërisht një perlë folkorike dhe etnografike me një ritual dasme, stolisjen e nuses; konkretisht me paraqitjen:“RITI I STOLISJES SË NUSES TËRBAÇIOTE, SI PJESË E RITUALIT TË DASMËS NË LABËRI”

Grupi i Vajzave të Tërbaçit “10 Shqiponjat e Tërbaçit”, dekoruar me Urdhërin “Naim Frashëri”erdhi në këtë festival shumë të rëndësishëm folklorik mbështetur në improvizimin e traditës së bukur të dasmës në shtëpinë e vajzës, ende pa dalë nusja nga dera e babës. Në Festivalin II Folkorik “Netët e Bejkës së Bardhë”, Pilur, të dielën e 6 qershorit 2021 shfaqën veprimtarinë në segmentin kohor të tregimit të pajës dhe përgatitjes së vajzës për nuse, para se bija të largohet nga dera e babës.Ky ceremonial u paraqit për herë të parënë një festival folkorik të përmasave të tilla nga Ansambli “10 Shqiponjat eTërbaçit”, ndërkohë që edhe në Labëri për herë të parë ushfaq publikisht një ngjarje e tillë festive gëzimtare siç është “Riti i stolisjes së nuses tërbaçiote, si pjesë e ritualit të dasmës në Labëri”.

Nga përvoja e përfituar, në Festivalin e Pilurit u paraqitëm me një repertor më të pasur e të ngjeshur, edhe si harmonizim të folklorit me etnologjinë, të kulturës jomateriale (shpirtërore) me kulturën materiale popullore. Ndërkohë, që tendenca artistike e Grupit ka qenë, është e do të jetë vallja labe grarishte burimore,Shqiponjat u treguan korrekteedhe me të katër kriteret që kishte ky festival, të cilat ishin: 1. rit, 2. numër folkorik tradicional, 3. numër i rifoklorik, 4. element i ri, që prin një valle (Shqiponjat sollën vajzën gjimnaziste, 16 vjeçaren Himena Mehmetaj), ndërkohë që i shkrinë të katër këta elementë në ceremonialin“Ritin e stolisjes së nuses tërbaçiote, si pjesë e ritualit të dasmës në Labëri” (harmonizim i folklorit me etnologjinë, sipas logjikës së zhvillimit të ceremonialit).Pas paraqitjes dinjitoze në Festivalin II Folkorik “Netët e Bejkës së Bardhë”, Grupi “10 Shqiponjat e Tërbaçit” u vlerësua nga juria me Çmimin e Karrierës “Maliq Lila” -një nga katër malet e lartë të këngës në Vargmalin e Polifonisë labe.Faleminderit artistes së shquar, hedhëses historike të Pilurit, Eleni Merkuri për ato fjalë aq të mira për Shqiponjat gjatë dorëzimit të këtij çmimi të veçantë!

Organigrama folklorike e Ansamblit të Shqiponjave të Tërbaçit

Paraqitja e grupit: -20’ (në respektim të minutazhit në dispozicion të përcaktuar nga organizatorët e Pilur Fest, 2021).

Vendi: Festa zhvillohet te shtëpia e vajzës (te oda e grave).

Koha: Çastet e përgatitjes së pajës në derëbabe, më ngushtë: në odën e grave.

Situata: Jemi si kohë të  dielën paradite, para drekës në shtëpi të vajzërisë (te babai i vajzës), ku kemi zhvillim, aplikim dhe përdorim të këngëve dhe valleve të dasmës në Labëri, duke e lokalizuar festën në vendlindjen tonë, Tërbaç, me emocionalitetin estetik në realitet, ku spikat karakteri sinkretik i kësaj gurre popullore.Të gjitha artistet ia marrin nga një kënge apo valleje të kënduar, siç bëhet vërtetë në dasmat në Tërbaç, sikurse edhe në Labëri, sipas roleve që përfaqësojnë në këtë festival. Gjithashtu, paraqiten të gjitha variantet e valleve: në vend, me një hap, me tre hapa/ këmbë apo dhe tipologjitë e këngëve të dasmës për këtë situatë.

Pjesëmarrëset: Dajesha/ gegeja (në krye), xhaxhesha/ xhixhia, tezja, halla, nëna, nusja e madhe e shtëpisë, qëështë komandante e shërbimit në odën e grave dhe bën nuse të kunatën për te burri, deri për në kalë, i jep për të ngrënë, për të pirë, po ashtu motra e nuses (kërcen, lodron e vërvitet nga gëzimi),kunata, nga gjitonia/vëllazëria.

Baza materiale: Flamurin e Ansamblit “10 Shqiponjat e Tërbaçit”, që priu grupin në këtë festival; 1 sënduk/ sepete (arqe e vjetër) për pajën e nuses; 1 karrike antike, ku u ul nusja, 2 tavolina të vjetra për tregimin e pajës së nuses, revania në tepsi, mbështellë në boçe nga dajesha.

Cilat ishin prurjet e traditës? Improvizim spektakolar. Më së pari, 10 ansamblistet e traditës labe të Tërbaçit, ashtu sikurse Miro Tërbaçja që dikur me dy dogrà i qëndisi ballin pashait të Beratit, brenda në sarajet e tij, se Miros i vranë vëllain e tërbeçtë haraçe s’dhanë, edhe këto nëna dritëhëna, heroina të heshtura e artiste dinjitoze, si të ishin 10 Miro Tërbaçe të kohës që jetojmë, qëlluan e qëllojnë mbi konceptet e shpejtuara, të ulëta e qytetarisht të gremisura, sfiduan e thyen paragjykimet e kulufëve piçirukë dhe bënë histori kulturore -“ballëlartë e mal në këngë” siç na mëson mësuesi ynë Kujtim MICI, me këngë e valle të kënduara, me traditat e doket më të mira që u transmentojnë fëmijëve, nipërve e mbesave, se s’ta shtron kush rrugën me lule e qilima persianë. Na erdhi mirë, kur erdhi, na takoi, na falënderoi dhe doli në fotografi me Shqiponjat dhe mua i madhërishmi i ndershëm i Polifonisë Labe dhe Festivaleve Folklorike Golik Jaupi, mik i babait tim, qysh nga viti 1973 e deri sa im Atë rrojti. Është në nderin tim ta ruaj të shenjtë atë miqësi me korifeun e Këngës bënçore. Takimi me të ishte edhe një inkurajim për ne, se herë-herë, edhe artistët popullorë ballafaqohen me veset sociale. Në këtë rrafsh, edhe Shqiponjat e Tërbaçit janë risi dhe sfidë dinjitoze ballas një shoqërie barbarisht maskiliste.

Në këtë festival të madh konkurues Shqiponjat e valles dhe këngës labe të stilit muzikor të Tërbaçit, në variantin grarisht, me Polifoni Femërore, paraqitën tre elementë të botës lirike të dasmës:

1. Përgatitja dhe paraqitja fragmentare/ tregimi i pajës;
2. Gatimi (simbolikisht i improvizuar);
3. Hedhja e cipullit nuses (bijë) në rastin tonë specifik – nga nënaa dhe motra e vogël/ gjimazistja).

Treguam edhe punët e bërë në tezgjah për pajën e vajzës si çorape, këllëfë jastëku, mbulesa oxhaku, tavoline, tantella, perde, qylyma, rrugica, sixhadè, apo dhe jastëkë, shilte, stroma, çuje deri dhe velënxa, etj.

–Nusja nusëroi ulur në një karrige të vjetër druri, mjet natyror në përshtatje me kulturën e këtij riti, mbuluar sytë deri tek hunda, me një shami të bardhë, tëbukur, të pastër me rruaza “paràparà“. Kjo, sepse sipas stërgjysheve, bëhej që nusja mos të shikohej nga të tjerët, që mos ta hanin me sy, se duhej të ruhej nusja nga syri i keq. Para se të dilte nga shtëpia e saj, sipas traditës – babai ose vëllai i madh (në rastin tonë improvizues unikal – nëna) i hodhi cipullin bijës – nuse, i cili i mbulon fytyrën dhe trupin.

Cipulli është një veshje ceremoniale e daljes së nuses nga shtëpia (derëbabja). Cipulli qepet me një pëlhurë të kuqe nga para dhe të bardhë nga mbrapa, në krye të të cilit vendoset një pasqyrë e vogël, që simbolizon ndriçimin e udhës së jetës së saj, ta ketë dritë atje ku i bëhet udha e mbarë. Thyen rrezet e diellit dhe i thotë: edhe unë do të bëj diell atje ku do më shkelë këmba e do të jem sa të plakem. Në të dy anët e pasqyrës vihen dy dega ulliri, si kurorë simbolike e paqes, begatisë, prodhimtarisë, shëndetit, vitalitetit, jetëgjatësisë së lumtur të familjes së re që do të formojë nusja me dhëndërrin, kur të shkojë në derë të burrit.

Të gjitha këto punë të ritit të përgatitjes së pajës së nusesu shoqëruan me valle të kënduara grarisht dhe këngët përkatëse me nota gëzimi, mallëngjimi, humori dhe edukimi moralo-zakonor, thurur e kënduar brez pas brezi nga katragjyshet, stërgjyshet, gjyshet dhe nënat tona, të cilat u risollën sipas traditës, të gjalla, origjinale, të freskëta nga Grupi “10 Shqiponjat e Tërbaçit” në Festivalin II Folklorik“Netët e Bejkës së bardhë”, 2021, Pilur – Himarë.

Radha e këngëve në Festivalin II Folklorik “Netët e Bejkës së bardhë”, Pilur, Himarëdhe shpalosja burimore e ceremonialit[nata e dytë e diel, 06.06.2021].

Radha e këngëve dhe valleve që shoqëruan Programin zyrtar të konkurimit të Grupit “10 Shqiponjat e Tërbaçit” në në Festivalin II Folklorik, 2021, Pilur – Himarë me paraqitje folkorike dhe etnologjike “RITI I STOLISJES SË NUSES TËRBAÇIOTE SI PJESË E RITUALIT TË DASMËS NË LABËRI me aq gjallëri, natyrshmëri e nivel të lartë artistik në interpretim me këto skena: (1. Përgatitjes së pajës, 2. Gatimet simbolike, 3. Hedhja e cipullit nuses – improvizimi në derëbabe, në dhomën e grave rrodhi e kulluar sipas repertorit:

1. Vallja e kënduar e hapjes së ceremonialit (ishte dajesha që hapi këngën, në ballë odës së grave): “Ç’gëzim të bukur që kemi!”;(valle në vend me 1 hap, me 1 këmbë, me duar të kapura).

[Në krye të Grupit isht gjimazistja flamurtare, vajza 16 vjeçare Himena Mehmetaj, me flamurin e Grupit në dorë, duke e valëvitur dhe shpalosur atë dhe në vijim e fikson në fund të harkut të valles. Ndërkohë, nusja qëishteme grupin në harkun e valles së kënduar, u ul në karriken e nuses];

Teksti: Albert Habazaj,

marrëse: Liljana Rrapi Kapaj,

prin vallen: Shpresa Kapo Çelaj,

kthyese: Liri Gaçe Shkurtaj,

hedhëse: Vito Shiroku Veraj,

gratë e tjera: Antoneta Goxho Mehmetaj, Meme Ribaj Habazaj, Evgjeni Habili Seferaj,  Fatmira Hodo Skendaj, Lavdie Goxho Xhaka, Hava Çelaj Muçaj dhe Flutura Nanaj shoqëruan vallen me iso, e mbushën atë;

1. “Luan, ç’luan hënëza“, (valle në vend, dy e nga dy, kapur për dore),

teksti: Llambro Hysaj, (peizazh në valle në vend me një hap),

marrëse: Antoneta Goxho Mehmetaj dhe Shpresa Kapo Çelaj,

kthyese: Liri Gaçe Shkurtaj,

hedhëse: Vito Shiroku Veraj;

Në këtë këngë:-nusja (Flutura Nanaj)u ul në karrigen me shilte, mjet natyror i improvizuar sipas traditës së moçme të kulturës së ritit. Fytyrën e kishte mbuluar me shami deri te hunda. [Cipulli iu vendos më vonë, para se të nisej në shtëpinë e dhëndërrit];

1. “Këtu, në dasmën e madhe” (valle me 3 hapa, me 3 këmbë),

teksti popullor,

marrëse: Fatmira Hodo Skendaj

kthyese: Liri Gaçe Shkurtaj,

hedhëse: Vito Shiroku Veraj;

1. “Moj, hënë e pa bërë mirë“, (këngë lirike dasme, ku lëvizte trupi në vend, jo me hapa; 5 të parat e nëngrupit I lëviznin trupin djathtas, 5 artistet e tjera të nëngrupit II lëviznin majtas dhe u krijua “fizarmonika” apo imazhi i Shqiponjës që hap krahët për fluturim);

teksti popullor,

marrëse: Meme Ribaj Habazaj,

kthyese: Shpresa Kapo Çelaj,

hedhëse: Vito Shiroku Veraj;

[Çupa shkoi nëpër të gjitha artistet dhe te nusja, lodroi me to, si gaztore];

1. “Dola sipër në një majë…“, (valle me 3 këmbë/ me 3 hapa),

teksti popullor,

marrëse: Liljana Rrapi Kapaj;

kthyese: Liri Gaçe Shkurtaj,

hedhëse: Vito Shiroku Veraj;

1. “Ç’u veshe, ç’u bëre yll“, (këngë lirike dasme, lëvizte trupi në vend, jo me hapa. Edhe këtu, 5 të parat e nëngrupit I lëviznin trupin djathtas, 5 artistet e tjera të nëngrupit II lëviznin majtas dhe krijohet imazhi i Shqiponjës që hap krahët për fluturim);

teksti popullor,

marrëse: Antoneta Goxho Mehmetaj;

kthyese: Liri Gaçe Shkurtaj,

hedhëse: Vito Shiroku Veraj;

[Vajza loz me nusen];

1. “Ku je sot, po nesërmbrëma, bijë, o bijë, të keqen nëna?!“, valle rituali për nusen, me 3 hapa), teksti Albert Habazaj,

hoqi vallen, priu çupa gjimnaziste e vitit II, 16 vjeçarja Himena Mehmetaj,

marrëse: Shpresa Kapo Çelaj,

kthyese: Liri Gaçe Shkurtaj,

hedhëse: Vito Shiroku Veraj;

1. “Ç’janë ata që vij-ëno, nëna ime, moj nëno!” (dialog me këngë: nusja dhe nëna),

teksti popullor,

marrëse: 1. Evgjeni Habili Seferi (në rol të nuses),

1. Liri Gaçe Shkurtaj (në rolin e nënës);

kthyese: Shpresa Kapo Çelaj,

hedhëse: Vito Shiroku Veraj;

[Vajza lozte te nusja dhe me grupin].

Pa mbaruar kjo këngë, në dy vargjet e strofës së fundit, nuses iu hodh cipulli dhe konkretisht vajza/ Himena (motra e vogël)  shkoi te Mejo dhe të dyja i hodhën cipullin nuses. Nga ky çast, nusja u ngrit në këmbë dhe nusëroi me cipullin e nusërisë.

Vlen të kujtojmë që, edhe sipas traditës, para hedhjes së cipullit, nusja vishej me fustan krem i bardhë apo i verdhë me lule qëndisur, mbante në kokë shami blu me rruaza blu, zënë dhe sytë, deri në hundë, që të mos e shikonin, se e hanin me sy…];

1. “Në fustanin tënd, moj tri lule të kuqe”:(këngë në vend, në vend lëviz),

teksti popullor,

marrëse: Hava Çelaj Muçaj,

kthyese: Shpresa Kapo Çelaj,

hedhëse: Vito Shiroku Veraj;

[Edhe në këtë këngë, vajza lodroi];

1. Kënga e lamtumirës së vajzërisë: “Me shëndet, nënë se ika!

(dialog me këngë e valle: nusja dhe nëna),

teksti popullor,

marrëse: 1. Evgjeni Habili Seferi (në rol të nuses),

1. Liri Gaçe Shkurtaj (në rolin e nënës);

kthyese: Shpresa Kapo Çelaj,

hedhëse: Vito Shiroku Veraj;

[Vajza lozi te nusja dhe me grupin. Me këtë këngë u mbyll programi dhe grupi u rikthye në pozicionin fillestar- harku i valles, vajza shkoi te Flamuri grupit, u bë përshëndetja falënderuese dhe dalja e duhur nga skena].

Mirënjohje për Shqiponjat e Tërbaçit

Shqiponjat artiste, që në këtë dasëm konkuruese lozën si profesioniste rolin e ysmeçeshave (dajesha, xhaxhesha, halla, teze, motrat, kunatat), që në fakt ashtu janë se vijnë si prurje origjinale e Labërisë, janë bija, nuse, nëna e gjyshe labe, që kanë fejuar e martuar djem e vajza plot. Veshja popullore nuses i rrinte tërë nur, ndërsa kostumin kombëtar e kishte në sepete, sepse kur pajohet, bija e merr me vete veshjen tradicionale.

Ato kishin marrë me vete një sënduk/ sepete me bazë materiale për veshje dhe për ushqim: veshje të leshta, patìqe për dimër, shall të leshtë, tirqe, fanella, xhamadanë, prokofë, çuje, rrugica, modele qilimash e sixhadesh me motive me diell e me shqiponjë, shtroje të vjetra, të pastra dritë bore, enë dhe mjete të domosdoshme, si dhe dy valixhe të vjetra, por fatmirësisht  të mirëmbajtura, hekur me prush, shumë i vjetër, furkë me dogà bedena, drugë, shtëllungë leshi, mjete të tjera për punë dore në veshjet si shtiza, grep, (biz), gjergjef për qëndisje; tenxhere, tava (tepsi), tas, kabash uji, rrahëse vezësh, lugë e madhe druri, petës, që e të tjera enë tradicionale gatimi, se dajesha vjen me revani sa të madhe me mjalt, gjalp e arra në dasëm të nuses/ mbesës në rastin tonë; edhe si simbolikë e kalimit të jetës si ëmbëlsirë atje, ku do të shkojë në derë të burrrit, në shtëpi të saj.

Paraqitja me hijshmëri artistike dhe estetike e të gjitha këtyre riteve u fali shumë emocione pozitivetek publiku artdashës dhe fitoi shumë respekt, mirënjohje dhe duartrokitje për Shqiponjat e Tërbaçit, sepse është një model i duhur i traditës sonë folklorike dhe etnologjike përditësuar e prurë natyrshëm e me origjinalitet në kohë.

Për këto trashëgimtare të denja të traditës popullore të stërgjysheve e nënave tona shkruajtiedhe aktori Marsias Lila, i biri i Maliq Lilës,poetit të teksteve të këngëve të Bënçës: “Urime për paraqitjen dinjitoze në Festivalin e Dytë Folklorik“Netët e Bejkës së Bardhë” të Grupit të Tërbaçit “10 Shqiponjat” për vlerësimin dhe çmimin që lartëson dhe përjetëson Këngën Labe, Labërinë dhe të gjithë Shqiptarinë në historinë dhe kulturën e saj.Paraqitja folkorike dhe etnografike nga “10 Shqiponjat e Tërbaçit” janë respekt i dukshëm dhe krenari e ligjshme për Labërinë dhe traditën kulturore historike shqiptare”.

Polo Çipa, bilblili i madh i këngës “O në të marça moj Manushaqe”, njërës nga perlat folklorike të Bregut të Detit e Labërisë mbarë, tek shkroi vargje mirësie për festivalistët popullorë të “Netëve të Bejkës së Bardhë”, 2021, thuri edhe këto vargje për yjet e Tërbaçit: “Mbledhur si dikur ndër mote/ 10 Shqiponjat Tërbacjote,/Festivalin zbukuruan/Kujtim Micin na kujtuan”. Dëshiroj t’i mbyll këto rreshta me urimin e dëlirë të Aviatorit të Lirikës, Delo Isufi, që shprehet: “Suksese Shqiponjave të vendit të shqipes, Tërbaçit të bukur dhe të mrekullueshëm, Tërbaçit të Miros e Halimit, të njerëzve të pendës, dijes e pushkës!”

Portretin folklorik të Shqiponjave të Tërbaçit po e paraqes vetëm me katër vargje: “Festivali syrin qeshur, / shqipet ç’i zbukurojn’ nurin,/ N’shpirt të tyre me drit’ veshur/ Kënga ka ngritur flamurin”.

Vlorë, 28.06.2021