PARATHËNIA E AT GJERGJ FISHTËS

Nga Timo Mërkuri

Pak është folur dhe shkruar  për Parathënien e At Gjergj Fishtës që shoqëronte botimin e “Kanuni i Lekë Dukagjinit”, mbledhur dhe shtjelluar nga atë Shtjefën Gjeçovi dhe botuar në Shkodër, Shtyp. Françeskane më 1933  së bashku me punimet e atë Pashk Bardhit dhe të Faik Konicës. Leximi i kësaj  Parathënie ishte një befasi e këndëshme për mua, sinqerisht që u mahnita me stilin e tij të të shkruarit, me thellësinë e mendimit e gjerësinë e njohurive, me densitetin e informacionit në frazat e tij, me kompozicionin e tij, herë si një tekst muzikor dhe herë si një pikturë. Kjo është arsyeja aqë nisa të shkruaj këto shënime për përshtypjet që më la kjo vepër e shkurtër në faqe por e madhe në vlerat e saj.

I-Parathënia e At Gjergj Fishtës për Kanunin e Lekë Dukagjinit ka një vlerë të rëndësishme historike dhe letrare për kulturën shqiptare, pasi është një dëshmi e qartë e dëshirës së tij për të ruajtur dhe promovuar trashëgiminë kulturore dhe juridike të Shqipërisë. Kjo ndihmon në mbrojtjen dhe thellimin e identitetit kombëtar dhe kulturor të shqiptarëve.Përmes kësaj parathënieje, At Gjergj Fishta e lidh mjeshtërisht kanunin, dokument juridik tradicional, me letërsinë. Ai e paraqet atë si një pasuri që ka vlerë letrare dhe emocionale, duke e bërë të njohur edhe për ata që nuk janë të specializuar në studimin e tij.

Ajo që të bën përshtypje qysh në pamjen e parë është stili pasionant dhe emocional i Fishtës në këtë parathënie, i cili ka për qëllim të frymëzojë shqiptarët për të ndjekur e ruajtur vlerat dhe traditat e tyre. Ky frymëzim është i rëndësishëm për të kujtuar se sa e çmuar është trashëgimia e kombit dhe se sa e rëndësishme është ta ndihmojnë në ruajtjen e saj.

Parathënia e Fishtës është një tekst i rëndësishëm në letërsinë shqipe. Ajo është një përpjekje e ndjeshme për të kombinuar letërsinë me historinë dhe kulturën, duke krijuar një vepër të theksuar emocionante lidhur me identitetin kombëtar, duke u shndruar në një pjesë e rëndësishme e trashëgimisë kulturore shqiptare dhe ka ndihmuar në ruajtjen e vlerave të trashëgimisë historike dhe juridike. Ajo është një tekst që i ka kujtuar shqiptarët për rëndësinë e ndjekjes dhe respektimit të trashëgimisë së tyre kulturore dhe legjislative.

II-Në parathënia e tij për Kanunin e Lekë Dukagjinit, At Gjergj Fishta përdor një stil të shkruarit të fuqishëm dhe retorik për të paraqitur thelbin dhe rëndësinë e këtij dokumenti tradicional shqiptar, duke e shprehur nëpërmjet disa elementëve të veçantë:

Fishta përdor një gjuhë plot pathos dhe emocion për të bërë lexuesin të krenohet, por dhe të ndihet përgjegjës për trashëgiminë  kulturore e historike shqiptare. Ai shprehet me një ton  emocionant dhe me një këndvështrim të thellë humanist për Kanunin, duke i dhënë atij vlerë të jashtëzakonshme për shoqërinë shqiptare. Ai përdor elementë lirikë për të përshkruar natyrën dhe trashëgiminë e Shqipërisë, shfrytëzon dhe përdor simbolet e  natyrës, popullit dhe historisë për të theksuar vlerën e Kanunit.

Stili i tij është i pasur me figurat retorike, përfshirë metafora, simbole, paralelizma dhe antiteza, duke i dhënë një dimension të thellë emocional dhe argumentues parathënies së tij, sa që të duket se pol exon një nga poezitë e tij dhe jo një parathënie  studimore. Fishta përdor disa figura retorike që pasurojnë tekstin dhe e bëjnë atë më tërheqës, psh., ai përdor një analogji për të krahasuar vlerën e folklorit me epopenë, duke përmendur “Epopét mâ të mdhá e mâ të bukura të botës.” Ky krahasim është një figura retorike e quajtur analogji. Stili I tij përdor përshkrime të thelluara dhe të imazhuara për të paraqitur konceptin e “folklorit” dhe bukurinë e kësaj trashëgimie. Përshkrimi i detajuar i Tanushës është një shembull i kësaj dhe përdor imazhe të pasura për të paraqitur bukurinë e saj.

Stili i tij përshkruan thellësinë e trashëgimisë historike dhe kulturore të Kanunit, ai është kallzues dhe frymëzues dhe inkurajon lexuesin të respektojë dhe të kujdeset për trashëgiminë kulturore dhe juridike të shqiptarëve duke e  bëtë atë më tërheqëse për lexuesin. At Gjergj Fishta e shpreh pasionin e tij për trashëgiminëetnokulturore shqiptare nëpërmjet fjalëve dhe frazave të ngarkuara emocionalisht.

Entusiazt nga natyra, në parathënien e tij, Fishta paraqet një vizion idealizues për të ardhmen e Shqipërisë. Ai shpreh dëshirën dhe besimin se kjo trashëgimi e lashtë e do të përcillet brez pas brezi dhe se Shqipëria do të ndjehet krenare për identitetin dhe vlerat e saj kulturore.

At Gjergj Fishta shpalos një shqetësim të thellë për humbjen gradualisht të vlerave tradicionale dhe për të mbrojtur këtë trashëgimi të çmuar, shqetësim që paraqitet në mënyrë të qartë në stilin e tij të shkruarit, duke e bërë të qartë që Kanuni nuk duhet të harrohet dhe të përfshihet në të ardhmen e kombit shqiptar.

Të kemi parasysh se  stilistika së tij është përshtatur ndaj audiencës së tij,  ai  e shkruan këtë parathënie në një mënyrë që të ndikojë tek shqiptarët e epokës së tij dhe të të gjitha brezave që do ta lexojnë në të ardhmen, duke  synuar të përcjellë një mesazh të fortë për ruajtjen e identitetit kulturor dhe juridik të shqiptarëve.

Përfundimisht, stili i parathënies së At Gjergj Fishtës për Kanunin e Lekë Dukagjinit është një kombinim i emocionit, historisë, kultures, dhe retorikës që përdoret për të ngjallur ndjenja të forta dhe të ndikojë tek lexuesi në mënyrë që të ruajë dhe të vlerësojë Kanunin dhe trashëgiminë e tij. Ai paraqet një vizion shpëtimtar dhe frymëzues për të ardhmen e Shqipërisë dhe kujton të gjithë shqiptarët për detyrimin e tyre për të mbrojtur dhe ruajtur vlerat tradicionale të kombit.

III-Parathënia e At Gjergj Fishtës ka vlerë letrare të veçantë për letërsinë shqipe dhe atë botërore, pasi ai përdor stil  pasionant dhe emocional për të komunikuar ndjenjat dhe bindjen e tij në lidhje me rëndësinë e Kanunit,  stil që e bën këtë parathënie tërheqëse për lexuesin, duke  e bërë atë të ndihet më afër vlerave të shprehura në Kanun.

Fishta shpalos një mjeshtëri të lartë letrare në këtë parathënie, ai përdor gjuhën dhe retorikën në një mënyrë të shkëlqyeshme për të bërë argumentet e tij të forta dhe bindëse. Përdorimi i figurave retorike dhe simboleve e bën këtë tekstin tërheqës edhe si një vepër letërsie. Fishta ka pasur  njohuri të thella për letërsinë dhe historinë shqiptare, dhe kjo njohuri pasqyron thelbin e parathënies së tij. Ai përpiqet të përcjellë një perspektivë të thellë  të njohurive të tij në këtë tekst, duke e bërë atë edhe më të besueshme dhe bindëse.

At Gjergj Fishta ka qënë dhe është shfaqur si një mjeshtër i fjalës, dhe ky tekst është një shembull i një gjuhe të pastër, të fuqishme dhe të dukshme. Përdorimi i fjalëve dhe shprehjeve të zgjedhura është një karakteristikë e vërtetë e letërsisë së tij. Për këto arsye, parathënia e Gjergj Fishtës për Kanunin e Lekë Dukagjinit është një vepër e rëndësishme letrare dhe historike që ka kontribuar në ruajtjen e kujtesës historike dhe kulturore të shqiptarëve. Kjo tekst është një trashëgimi e pasur e kulturës së shkruar shqiptare dhe një burim frymëzimi për të gjithë ata që duan të njohin më mirë historinë dhe trashëgiminë e vendit.

IV-Parathënia e At Gjergj Fishtës ka një vlerë të rëndësishme për brezat e sotëm të shqiptarëve në disa aspekte: Ky tekst, me stilin që është shkruar, shërben si një mjet për të nxitur ndërgjegjësimin tek shqiptarët për identitetin e tyre kulturor dhe historic, duke i inkurajuar ata të njohin më thellë traditat dhe vlerat e trashëgimisë së tyre, duke e bërë kështu të mundur që brezat e sotëm të ndihen më të lidhur me të kaluarën e tyre. Ajo inkurajon brezat e sotëm të shqiptarëve të respektojnë dhe të vlerësojnë Kanunin dhe trashëgiminë kulturore të vendit, ai u kujton shqiptarëve se trashëgimia e tyre kulturore është e çmuar, duhet të njihet dhe duhet të ruhet.

Kjo parathënie kontribuon në forcimin e identitetit kombëtar të shqiptarëve, i ndihmon ata të ndihen më të lidhur me historinë, kulturën dhe vlerat e tyre kombëtare, duke e bërë kështu më të fortë dhe të krenar identitetin e tyre, madje nxit brezat e sotëm të shqiptarëve të kuptojnë rëndësinë e ruajtjes së traditave dhe vlerave të tyre kulturore. Ajo i inkurajon ata të marrin përgjegjësi për trashëgiminë e tyre dhe ta kujdesen për të në mënyrë që ajo të transmetohet edhe te brezat e ardhshëm.

Sigurisht që ky tekst i shkurtër por shumë i pasur në vlera dhe informacione shërben si burim frymëzimi për studiuesit, shkrimtarët, dhe të gjithë ata që janë të interesuar për historinë, kulturën, etnokulturën dhe trashëgiminë ligjore shqiptare, pasi sjell një perspektivë të thellë për të kuptuar Kanunin dhe trashëgiminë e tij.

Për këto arsye, parathënia e Gjergj Fishtës ka një vlerë të konsiderueshme për brezat e sotëm të shqiptarëve, pasi ndihmon në promovimin e identitetit kulturor dhe historik, në ruajtjen e trashëgimisë së tyre, dhe në nxitjen e tyre për të kuptuar më mirë vlerat tradicionale të vendit të tyre.

V-Parathënia e Kanunit të Lekë Dukagjinit është e shkruar në dialektin gegnisht dhe, duke e bërë këtë, ajo shfaq elegancën dhe pasurinë e këtij dialekti të gjuhës shqipe pasi: dialekti gegnisht ka një shqiptim të veçantë dhe të pasur, shqiptim që  është përdorur në parathënie. Kjo  bën të duket  edhe si një përpjekje për të ruajtur integritetin gjuhësore të kësaj treve dhe tregon një kujdes të veçantë për detajet gjuhësore.Realisht At Gjergj Fishta gjithë krijimtarinë e tij letrare e ka shkruar në këtë dialekt duke i dhënë letërsisë shqipe një krijimtari plot me ngjyra dhe melodi që të hutojnë me tingëllimën dhe dritësimin që i japin gjithë veprës. Sekreti I kësaj është se Fishta përdor me elegancë fonetikën e dialektit gegnisht, duke përfshirë tingujt dhe ndryshimet e fonetikës, që e bënë atë të dallueshme, duke shfaqur respektin për veçantitë fonetike të këtij dialekti dhe i jep tekstit një “shije” të veçantë gjuhësore.

Përdorimi i dialektit gegnisht ofron një liri më të madhe të ekspresionit për autorin, mjeshtërisht ai përdor fjalë dhe shprehje të veçanta që nuk do të ishin të disponueshme në gjuhën standarde. Dialekti gegnisht  është i lidhur ngushtë me kulturën dhe traditat lokale të trevave të At Gjergj Fishtës dhe Lekë Dukagjinit dhe duke e përdorur këtë dialekt, parathënia përforcon lidhjen me trashëgiminë kulturore të kësaj treve dhe shprehet në mënyrë më autentike.

Duke shkruar në dialektin gegnisht, Fishta sigurisht ka pasur ndikim më të madh tek lexuesit e kësaj treve, duke e bërë parathënien më afër audiencës së synuar dhe më relevante për këtë kontekst gjeografik., por njëkohësisht mban gjallë artistikisht dhe sjell pranë kohës sonë një pasuri të madhe të gjuhës shqipe.

Nga çdo aspekt që ta shohësh vlera e “Parathënie” e At Gjergj Fishta në veprën  “Kanuni i Lekë Dukagjinit” ka një vlerë të dyfishtë, si një vepër e përsosur letrare më vete dhe si një studim për një pasuri etnokulturore të kombit tonë që të bën ta shohësh këtë kanun me një sy tjetër pozitiv për kohën kur funksionoi në ruajtjen e identitetit kombëtar dhe popullin tonë si një popull që dhe në kushtet më të vështira të egzistencës së tij ruante një shoqëri bazuar në legjislacion dhe na mëson që të vlerësojmë se : “Më mirë një ligj jo i përsosur, por që ruan identitetin kombëtar se sa pa ligje fare”.

Sarandë, më Tetor 2023