Paraqitja e romanit Murtaja e Albert Camus

Nga Alfred Papuçiu

Oran, 1940. Doktor Rieux duhet të luftojë kundër një epidemie të murtajës e cila i detyron autoritetet të mbyllin dyert e qytetit, të burgosur i fatkeqësisë. Dr. Rieux lufton me të gjithë forcën e tij kundër së keqes, refuzon çdo justifikim metafizik për këtë fatkeqësi, ndryshe nga At Paneloux, i cili sheh në plagë një mallkim hyjnor, një ndëshkim për mëkatet njerëzore.

Ky roman alegorik vuan nga disa interpretime. Murtaja simbolizon plagën e dënimit në të gjitha format e saj, përfshirë atë të luftës. Lufta kundër murtajës, sado e rrezikshme, aq e rastësishme, madje e kotë sa është kjo luftë, është sjellja e vetme e mundshme njerëzore. Njeriu duhet të kapërcejë absurditetin e sjelljes së tij dhe të së keqes, me një akt proteste që i lejon atij të bashkohen me të tjerët “në të vetmet siguri që ata kanë të përbashkët dhe që janë dashuri, vuajtje, mërgimi ”

Camus dallon tre faza të mundshme për njeriun që përjeton absurdin: njeriu i përditshëm jeton absurd, pa pasur një vetëdije të qartë për të, si Meursault, heroi i Stranger, në fillim të romanit; njeriu absurd e kuptoi plotësisht absurdin dhe e supozoi atë, si e njëjta Meursault në fund të romanit; njeriu rebel është i aftë të ndërtojë jetën e tij mbi absurdin.

BOTA E ROMANIT

Komploti i romanit paraqet historinë e një epidemie të murtajës që u tërhoq mbi qytetin e Oranit në vitet 1940. Minjtë vijnë në vdekje gjatë ditës; ata mbajnë bacilin e murtajës. Epidemia po përhapet në qytet i cili duhet të mbyllet; heroi, doktori Rieux – mësojmë në fund të librit se ai është në të vërtetë ai që tregon ngjarjet – është ndarë nga gruaja e tij që është larguar për trajtim në një qytet aty pranë.

Camus dallon disa reagime ndaj kësaj mashtrimi. Cottard, cinik, i pashëndetshëm gëzohet për vuajtjet që po prekin njerëzit, ai përfiton nga epidemia duke organizuar tregun e zi; qëndrimi i tij i kotë e çon atë në çmenduri. Prifti Paneloux sheh në plagë ndëshkimin e Zotit që ndëshkon njerëzit për egoizmin e tyre; ai fton besimtarët në konvertim; por i shqetësuar thellësisht nga vdekja e një fëmije të vogël, ai hesht dhe vdes i vetëm, pa kërkuar ndihmë mjekësore. I madh, nëpunësi civil i infektuar shërohet pa e ditur saktësisht pse. Rambert, gazetari parizian i ndarë nga gruaja që e do, bën gjithçka që mundet për të lënë qytetin; kur të ketë mundësi, ai zgjedh të qëndrojë atje për të luftuar me ata që janë duke luftuar. Rieux dhe Tarrou veprojnë për të organizuar një shërbim shëndetësor i cili lehtëson, sa më shumë që të jetë e mundur, vuajtjet e njerëzve. Në fund të romanit, Tarrou vdes dhe Rieux mëson me anë të një telegrafi se edhe gruaja e tij ka vdekur.

Një nga skenat më të rëndësishme në roman tregon për agoninë e tmerrshme dhe vdekjen e një fëmije të vogël, djalin e gjykatësit Othon. Ajo është komentuar nga Rieux me këto fjalë të famshme: “Unë do të refuzoj deri në vdekje ta dua këtë krijim ku fëmijët torturohen”.

MURTAJA, NJE METAFORE

Në fillim të romanit, narratori saktëson: “Plaga ishte shqetësimi ynë për të gjithë”; në fund të tregimit, ai shton se kjo skamje “i përballoi ata me absurditetin e ekzistencës së tyre dhe të gjendjes njerëzore”. Murtaja është një metaforë e dyfishtë.

Një metaforë historike dhe politike

Në vitin 1955, Camus saktëson: “” Murtaja “, të cilën unë doja të lexohej në disa fusha, megjithatë ka si përmbajtje të qartë luftën e rezistencës evropiane kundër nazizmit”. Murtaja është alegoria e nazizmit, një sëmundje serioze ngjitëse dhe vdekjeprurëse politike e njohur akoma si “murtaja kafe”. Popullata përfaqëson viktimat e nazizmit, veçanërisht hebrenjtë; plagën e shkuar, të mbijetuarit tregojnë një aftësi shqetësuese për ta harruar. Cottard është ai që përfiton nga pushtimi gjerman për tu pasuruar. Paneloux përfaqëson fundin e vdekur të një feje e cila nuk dënon qartë tmerrin njerëzor të nazizmit. Nëpunësi i madh, civil pa shkallë, dëshmon sado të dobishëm nga detyrat e tij administrative. Tarrou, Rieux, atëherë Rambert, janë luftëtarët e rezistencës që angazhohen kundër okupatorit. Rieux tregon në faqet e fundit se kjo plagë e totalitarizmit, edhe nëse harrohet, mbetet e përgjumur dhe mund të rishfaqet.

Një metaforë metafizike dhe morale

Murtaja është gjithashtu alegoria e së keqes që ngulitet në çdo njeri. Për Tarrou, “Të gjithë e mbajnë atë në vetvete, plagën, sepse askush, jo, askush në botë nuk është i lirë prej tij … Ajo që është e natyrshme është mikrob”. Ky “mikrob”, e keqja, konsiston për shembull në pretendimin, duke bërë një lavdi të tij, dënimin me vdekje për të ndëshkuar një vrasës, siç bën edhe babai i Tarrou, i cili është një avokat i përgjithshëm, pa e kuptuar fare se ai kryen “më të keqen e atentateve”.

Ndërsa Tarrou kërkon të zhdukë të keqen, të jesh “një shenjtor pa Zot”, Rieux, zëdhënësi i Camus, ndjek një qëllim më modest: “Ndihem më shumë solidar me të mposhturit sesa me shenjtorët”. Unë nuk kam një shije, besoj, për shenjtërinë e heroizmit. Ajo që më intereson është të jesh njeri ”. Të jesh njeri, për Rieux, është të bëjmë gjithçka për të lehtësuar vuajtjet e viktimave të së keqes, dhe në këtë mënyrë t’i jepni kuptim asaj përmes solidaritetit, solidaritetit me ata që vuajnë, solidaritetit me ata që luftojnë. Por kjo luftë është pa iluzion: nuk ishte Rieux dhe ekipi i tij që eliminuan murtajën, “Sëmundja dukej sikur po largohej ashtu siç kishte ardhur”. Me fjalë të tjera, murtaja ekziston, kurrë e keqja nuk do të kapërcehet plotësisht; njerëzit të mbeten vigjilentë.

Camus punoi tek Murtaja në vitin 1943: ky roman duhet të lexohet si pjesa e dytë e një zhytjeje, e para është « I huaji » dhe « Miti i Sisyphe ». Të ndalesh vetëm në pjesën e parë është të tradhtosh mendimin e Camus.

PRÉSENTATION DE LA PESTE:

Oran, 1940. Le Docteur Rieux doit lutter contre une épidémie de peste qui oblige les autorités à fermer les portes de la ville, prisonnière du malheur. Le Dr Rieux lutte de toutes ses forces contre le mal, refuse toute justification métaphysique à cette calamité, contrairement au père Paneloux, qui voit dans la peste une malédiction divine, une punition des péchés humains.

Ce roman allégorique souffre plusieurs interprétations. La peste symbolise le fléau du malheur sous toutes ses formes, y compris celle de la guerre. Lutter contre la peste, si périlleuse, si aléatoire, voire si vaine que soit cette lutte, est la seule conduite humaine possible. L’homme doit dépasser l’absurde de sa conduite et du mal, par un acte de protestation qui lui permette de rejoindre les autres « dans les seules certitudes qu’ils ont en commun et qui sont l’amour, la souffrance, l’exil ».

Camus distingue trois étapes possibles pour l’homme qui fait l’expérience de l’absurde : l’homme quotidien vit l’absurde sans en avoir une claire conscience, tel Meursault, le héros de L’Étranger, au début du roman ; l’homme absurde a pleinement compris l’absurde et l’assume, comme le même Meursault à la fin du roman ; l’homme révolté est quant à lui capable de construire sa vie sur l’absurde.

LA TRAME DU ROMAN

L’intrigue du roman présente l’histoire d’une épidémie de peste qui sévit sur la ville d’Oran dans les années 1940. Des rats viennent mourir au grand jour ; ils portent le bacille de la peste. L’épidémie se répand dans la ville qu’il faut fermer ; le héros, le docteur Rieux – on apprend à la fin du livre que c’est lui en réalité qui relate les événements – est séparé de son épouse partie se soigner dans une ville voisine.

Camus distingue plusieurs réactions face à ce fléau. Cottard, le cynique, se réjouit de façon malsaine des souffrances qui s’abattent sur les hommes, il tire profit de l’épidémie en organisant le marché noir ; son attitude vaine le conduit à la folie. Le prêtre Paneloux voit dans la peste le châtiment de Dieu qui punit les hommes pour leur égoïsme ; il invite les fidèles à la conversion ; mais, profondément bouleversé par la mort d’un jeune enfant, il se tait et meurt seul, sans avoir demandé l’aide de la médecine. Grand, le fonctionnaire, contaminé, guérit sans qu’on sache exactement pourquoi. Rambert, le journaliste parisien séparé de la femme qu’il aime, met tout en œuvre

pour quitter la ville ; lorsqu’il en a la possibilité, il choisit d’y rester pour se battre avec ceux qui luttent. Rieux et Tarrou agissent pour organiser un service sanitaire qui soulage, autant que faire se peut, la souffrance des hommes. À la fin du roman, Tarrou meurt et Rieux apprend par un télégramme que sa femme, elle aussi, est morte.

L’une des scènes les plus importantes du roman raconte l’agonie terrible et la mort d’un jeune enfant, le fils du juge Othon. Elle est commentée par Rieux en ces termes devenus célèbres : « Je refuserai jusqu’à la mort d’aimer cette création où des enfants sont torturés ».

LA PESTE, UNE METAPHORE

Au début du roman, le narrateur précise : «La peste fut notre affaire à tous » ; à la fin du récit, il ajoute que ce fléau « les a confrontés à l’absurdité de leur existence et à la précarité de la condition humaine ». La peste est une double métaphore.

Une métaphore historique et politique

En 1955, Camus précise : « “La Peste”, dont j’ai voulu qu’elle se lise sur plusieurs portées, a cependant comme contenu évident la lutte de la résistance européenne contre le nazisme ». La peste est l’allégorie du nazisme, une grave maladie politique contagieuse et mortelle encore dénommée « la peste brune ». La population représente les victimes du nazisme, les Juifs en particulier ; la peste disparue, les survivants montrent une capacité d’oubli troublante. Cottard est celui qui tire profit de l’occupation allemande pour s’enrichir. Paneloux représente l’impasse d’une religion qui ne condamne pas clairement l’horreur humaine du nazisme. Grand, fonctionnaire sans envergure, se révèle toutefois utile par ses tâches administratives. Tarrou, Rieux, puis Rambert, sont les résistants qui s’engagent contre l’occupant. Rieux fait observer dans les dernières pages que cette peste du totalita¬risme, même si elle se fait oublier, demeure tapie et peut resurgir.

Une métaphore métaphysique et morale

La peste est aussi l’allégorie du mal qui est implanté dans tout homme. Pour Tarrou, « Chacun la porte en soi, la peste, parce que personne, non, personne au monde n’en est indemne… Ce qui est naturel, c’est le microbe ». Ce « microbe », le mal, consiste par exemple à réclamer, en s’en faisant une gloire, la peine de mort pour punir un assassin, comme le fait le père de Tarrou, qui est avocat général, sans du tout se rendre compte qu’il commet « le plus abject des assassinats ».

Alors que Tarrou cherche à éradiquer le mal, à être « un saint sans Dieu », Rieux, porte-parole de Camus, poursuit un but plus modeste : « Je me sens plus de solidarité avec les vaincus qu’a les saints, dit-il. Je n’ai pas de goût, je crois, pour l’héroïsme la sainteté. Ce qui m’intéresse, c’est d’être un homme ». Être homme, pour Rieux, c’est tout mettre en œuvre pour soulager souffrance des victimes du mal, et par là donner un sens à sa par la solidarité, solidarité avec ceux qui souffrent, solidarité av ceux qui luttent. Mais cette lutte est sans illusion : ce n’est p Rieux et son équipe qui éliminent la peste, « La maladie sembla partir comme elle était venue ». Autrement dit, la peste existe toujours, jamais le mal ne sera totalement terrassé ; aux hommes de demeurer vigilants.

Camus travaille à La Peste dès 1943 : il faut lire ce roman comme le second volet d’un diptyque, le premier étant constitué par L’Étranger et Le Mythe de Sisyphe. S’arrêter au seul premier volet revient à trahir la pensée de Camus.