Një “kumuri” qan nga malli…

“QYTETI IM” nga ILIRIANA SULKUQI

(ese)

Nga Përparim Hysi

Sapo i dhash fund “Antologjisë POETIKO-GRAFIKE” -“Qyteti im”, ku vargjet janë të POETES ILIRIANA SULKUQI dhe”Fototgrafitë”nga NJË MJESHTËR si skenograf, piktor grafist, FABARDH MARKU që saj penelit si piktor është nderuar nga SELIA E SHENJTË E VATIKANIT me titullin”Kavalier i URDHËRIT të SHËN SILVERIT” dhe, veç këtij urdhëri, mban titullin”Akademik” nga AKADEMIA SHQIPTARO-AMERIKANE e SHKENCAVE dhe ARTEVE.

Pra, parë veç kalimthi, kemi një “prodhim bruto” nga DY ARTISTË nga ELBASANI që i bëjnë nder jo vetëm ELBASANIT, po mbarë KOMBIT.

*    *   *

Tek shfletoj faqe për faqe POEZITË e ILIRIANËS, vëren që secila prej tyre, si një”fshat i dukshëm që nuk do kallaus”, kullojnë nga malli.Kullojnë nga malli për ATDHE dhe ATDHEU, për POETEN, fillon nga ELBASANI.  Sikur pranë çdo poezie vjen e zë vend ajo thënia e VOLTERIT:”ATDHEU-vendi ku mbahet peng shpirti”. Dhe vërtet kështu ndodh ne poezitë e ILIRIANËS,  Tek i lexon, nuk ke se si mos emocionohesh: vargjet të rrëmbejnë, ti humb sensin se ku ndodhesh, se vargjet kanë një forcë magjike, bëhen dominuese mbi ty si lexues dhe, sakaq të zë”gripi” i kësaj magjie artistike. Nën këtë trysni kam qenë, pothuaj,  në të gjitha faqet e  kësaj”ANTOLOGJIE” që kullon mall dhe, kur kthjellem,  më vinë ndërmend fjalët e NIÇES(NIETZSCHE) që thotë:”Unë me fjalë mund ta kthejë botën përmbys”.Dhe vërtet, ILIRIANA më këto pezi antologjike, jo vetëm të kthenë përmbys,  por të futë në botën e saj shpirtërore dhe do apo nuk do ti,  do”derdhësh lot malli”, njësoj si autorja, për  ELBASANIN e saj. Kjo ngjet me këdo që do ketëë fatin ta lexojë, kurse për mua”gripingjitës” është paksa më i veçantë: unë jam si pak nga ELBASANI.Në ELBASAN kam jetuar 4-vjet dhe, nëse sot jam ky që jam, kjo ka ndodhur se në ELBASAN kam mbaruar Shkollën e mesme PEDAGOGJIKE( pasuesja e NORMALES) që në gjykimin tim, NORMALJA E ELBASANIT ka qenë jo vetëm shkolla e parë e mesme në SHQIPËRI(Hapur në 1dhjetor1909), por UNIVERSITETI I PARË SHQIPTAR. KY gjykimi im nuk është dhe aq subjektiv, po  të kemi prasysh programet dhe, veç programeve(Programe PEDAGOGJIKE me FRYMË PERËNDMORE), por dhe PERSONELI MËSIMDHËNËS deri prag viteve’60-të të shekullit të kaluar,  të gjithë të shkolluar në EVROPËN PERËNDIMORE. Por kam dhe një arsye tjetër që të jem”pak nga ELBASANI!. Unë jam nga MYZEQEA dhe në MYZEQE thonë:” Në një vend, po pive 40 sapllakë me ujë, je vendali!”.Si thoni?Jam apo nuk jam nga ELBASANI?

*     *    *

Poezitë e ILIRIANËS janë regëtima shpirti; janë klithma dhimbjesh; janë lot kumurie.Dhe të gjitha sa them, mund t’i gjesh në shumë poezi të saj. Le të citojmë poezinë”Elegji për qytetin e lindjes”. Që në titull, dhimbja jo vetëm është e dukshme, por kthehet si një”send” që mund ta zësh me dorë:

“Ç’m’u bëre ti.qyteti im,

Ti, i kalldrëmti gur më gur?

Të kam ninull e përmallim

Dhëmbshuri të kam si dikur.

…………………………………………..

Pa dil në shesh të Bezistanit

Aty ku ora kohën mat

më jep raki ballëkazani

Ose vritëm që me natë

Të shkojmë dhe më tej.Nuk ka elbasanas që mos jetë”rrahur” nga era e KRASTËS.Me njëstrofë, POETJA,  të impresionon nga malli dhe për këtë erë:”Më përlasesh në fytyrë/dhe më kthen në nuse-mali/Erë e marrë, me frymë njeriu/moj më ço edhe nga varri.”

Dhe nuk ka lexues që mos ndalet gjatë tek poezia” Mos më duaj vendi im”.Kjo poezi, me të vërtetë, është një pangjerik dhimbjeje dhe, njëkohësisht, pafajësie. Tek lexoj poezinë, menjëherë futem në lëkurën e poetes, që, njësoj si ajo, nuk e kam duruar atë emigrim që, në gjykimin tim, “emigrimi është grryerja e KOMBIT”.Por tek bën thirrje të tiila, dhimbja bëhet më prekëse, se POETJA është dhe NËNË dhe si mund t’i ndalësh lotët kur has vargje të tillë:”…unë fluturoja/mbi re asgjëje/ika.Po ku?/Tek cili nga fëmijët/pa adresë në dy gjysmat e GLOBIT/.Mandej zemra e POETES shpërthen nga urrejtja për pushtetmbajtësit e të gjithë ngjyrave:

“Mos më duaj ti shteti im, i papushtetshëm

………………………………………………

Për ty s’kam asnjë molekulë dhimbjeje

………………………………………………….

Se më bëtë bashkëfajtorë me veten.

Dhe në fund, strofa apogje:

“mbase nesër, dora ime

mund të mos shkruaj më.

Por në zarfin e(pa)hapur

Të kam lënë një amanet:

-Mos më duaj!

Më ruaj në harresë

Vendi im

Pa kujtesë!

Një pohim tronditës që flet shumë.Një klithëm që kullon dhimbje shpirtërore. Dhe ka të drejtë JASEMEY VEST që thotë:”Një kockë e thyer mund të shëndoshet, plaga e mallit që vjen nga fjala, qendron e hapur.”

*     *     *

Dhe a mund mos lotohesh, kur lexon poezitë e POETES për nënën e saj. Me një origjinalitet që nuk e gjen kund, s’ke si mos mbresohesh nga vargje të tillë, si:

“Pasqyra ime e parë? NËNA ime!

SA herë shihem, më duket vetja e vogël.

(oh, sa e bukur psakalindur!!!)

Pasqyra e dytë:Rinia ime!

Asgjë e mençme

Nga asgjë”marrosur”.

E treta:

M’u trashëgua vetja

IMebijë ma”vodhi” pasqyrën…

Dhe një poezi për qytetin që kullon veç mall:

“në daç më duaj, në daç më vrit,

por, dhe e vdekur, jam shpiri yt!

Në daç më duaj,  në daç më vrit

Vetëm tek varri më ndiz një dritë

Në daç më duaj,  në daç më harro

Më lër të prehem si skund në botë

I shtenjti prej dhimbjeje

Qyteti im i pashoq.

Ose sa dhimbje të induktohet në thirrjet patetike”ELBASAAN” ku zëri, për të malcuar plagën e dhimbjes, ngrihet një oktavë më lart:”..fryma ime e fundit, pa varr a më tej:”Elbasan/varri im falas/i varur tek një gjethe Rrapi/pa u”përgjëruar” me dhimbje prej malli.

Sa natyrshëm vërshon malli edhe në vargje të tilla, si”… po troks, tak-tak-tak?po s’më njohe, plas në prag!

Dhe prapë POETJA kthehet tek  NËNA.Me  këshillat që janë urtësi tëçmuara, POETJA,  në një farë mënyre e ngre NËNËN në peidestal dhe tregon që HEBREJTË kanë shumë të drejtë kur thonë për NËNAT:”Ngaqë ZOTI nuk mund të ishi pranishëm kudo, dërgoi atje NËNAT”.

Në këtë ALBUM ANTOLOGJIK ka shumë poezi malli. Emigrimi, për mua, është si mola që e bren, përditë trarin e mallit.Unë vetëm sa e ceka kalimthi këtë mall që nuk është metaforik. Nuk e mbyll dot këtë shkrim të thjeshtë, pa lakuar përkthyesen ERMIRA ÇELA që poezitë i ka kthyer në gjuhën angleze. ALBUMI është si”TRIO nga ELBASANI”

Poetja e ka në shpirt poezinë dhe meritat e saj janë të njohura, duke i uruar suksese të mëtejshme, i bëj një propozim luajal:-KTHEHU në SHQIPËRI se ke për të rilindur!

Tiranë, 26 tetor 2021