NGËRTHIM I FRYMËS EKSPRESIVO – FANTASTIKE

Ekspozita Retrospektive e piktorit, profesorit Haxhi Kastrati, u hap në Galerinë e Artit “Vilson Kilica” Fier me rastin e 68 vjetorit të lindjes dhe 40 vjetorit të krijimtarisë artistike

Nga Prof. Dr. Hivzi Muharremi

Piktori akdemik, Haxhi Kastrati është një nga individualitetet, krijuesit me vlera të vecanta dhe me një krijimtari shumë të begatë, i cili që nga përfundimi i studimeve postiplomike dhe shkollës doktorale në fushën e pikturës në mënyrë të pandërprerë e ka vazhduar punën në rrugëtimin e tij artistik jo vetëm në numrin impozant të realizimeve artistike, por në cilësinë e veprave të cilat e spikasin dhe vecohen në çdo fazë të krijimtarisë së tij artistike, kreative në lëminë e pikturës. Është pjesmarrës i shumë ekspozitave të përbashkëta me karakter kombëtar dhe ndërkombëtar, duke filluar nga ato të organizuara nga Shoqata e Artistëve Figurativë të Kosovës, nga Sallonet Pranverore, ekspozitat vjeshtore e deri të ajo e Bienalit të vizatimit. Gjithashtu ka hapur edhe shumë ekspozita personale si në Kosovë ashtu edhe jashta Kosovës. Kjo është ekspozita e 26 përsonale e autorit.

Është laureat i disa shpërblimeve si: Cmimin e parë për pikturë në Galerinë e Armatës Popullore të Jugosllavisë në Beograd (1990), cmimin e parë për pikturë në Ekspozitën e Nëntorit në Prishtinë (1999), cmimin e Shoqatës së Rajonit të Pejës (2002), Shpërblimin e parë për pikturë në Ekspozitën e Asociaciont të Artistëve Vizual të Kosovës Prishtinë (2020) dhe të tjera.

Autori, në ekspozitën retrospektive para artdashësve të Fierit prezantohet me mbi 70 vepra, duke filluar nga punimet e hershme pas përfundimit të Shkollës së Mesme të Arteve, Fakultetit të Arteve në Prishtinë si dhe gjatë studimeve pasdiplomike në Universitetin e Arteve në Beograd. Kjo është nisma e krijimtarisë së piktorit e cila nga kjo fazë e deri me sot në mënyrë të paprajshme do ta fillojë shtegtimin e tij në botën e artit me një bagazh frymëzimesh nga ambienti autokton me të cilin në mënyrë të drejtëpërdrejt ka qenë i lidhur dhe  i mishëruar me motivet dhe imazhet e nduranduarta duke filluar nga vispamjet e Grykës së Rugovës e deri tek lashtësia e trashëgimisë kulturo-historike të Pejës dhe Dardanisë në përgjithësi.

Faza e parë  e krijimtarisë së artistit fillon pas përfundimit të shkollës së mesme të arteve, Pejë si dhe gjatë përfundimit të studimeve në Fakultetin e arteve –Prishtinë 1974 -1978. Kjo fazë kryesisht karakterizohet nga fryma e introduktit ekspresiv me primesa të abstraksionit. Në këtë fazë autori rëndësi të madhe i kushton kompozimit, formës dhe koloritit. Në këtë trikonomi mbarshtrohën tablotë e fazës së parë kryesisht të imazheve të trajtuara nga nënqielli kosovar, përkatësisht nga flora e fauna e Bjeshkëve të Nemura, përkatësisht Alpeve shqiptare.

Faza e dytë e rrugëtimit artistik fillon gjatë qëndrimit dy vjecar në Akademinë e Arteve në Beograd si dhe të studimeve pasdiplomike në klasën e profesorit Stojan Qeliq 1979 – 1981.

Në këtë fazë që i përket abstraksionit fantastik fillon opusi krijues i veprave në frymën e ekspresionizmit fantastik nën përkujdesjen e profesor Stojan Qeliqit. Duhet theksuar se veprat e mentorit të tij kryesisht i takonin stilit abstrakt të formave gjeometrike, gjë që tek piktori Kastrati nuk kishte kurfar ndikimi. Ai përkundrazi filloi të kërkojë formën e stilit autokton, stilit ekspresivo-fantastik. Në këtë fazë artisti e fillon qasjen më serioze të krijimtarisë së tij duke pretenduar gjithnjë në përsosjen e tij artistike. Kjo ju mundësua nga Qeveria Francese me ndarjen e bursës së shtetit franqes 1985/ 1986, ku Kastratit i mundësohet qëndrimi në Francë për subspecializim në Ecole des Arts, Marsej. Gjatë qëndrimit në Marsej , Haxhi Kastrati e filloj përsosjen e artit të tij duke kultivuar ekspresionizmin abstrakt. Në këtë fazë fillon përsosja artistike e autorit. Në përkujdesjen e profesorit Camaret. Gjatë qëndrimit si bursist i Qeverisë Franceze Kastrati pat rast në mënyre imediate t’i kundrojë veprat e shumta të stileve dhe periudhave të ndryshme historike në ambientet e muzeve, galerive si në Francë poashtu edhe në Spanjë. Këto vizita në këto qëndra kulturore Kastratit i mundësuan një kreativitet shumë më të lartë artistik, gjithnjë e më shumë duke e përsosur frymën e introduktit ekspresivo-abstrakt.

Nga vitet 2012/ 2013 fillon faza e kërkimeve të hapësirave të reja në krijimtarinë e tij artistike. Kjo periudhë njihet si faza e “Transformimit” të këtyre formave të gjetura nga natyra. Kjo fazë kryesisht mbështetjen e ka gjatë studimeve pasdiplomike dhe në ato doktorale që i ka përfunduar në Beograd. Në këtë fazë Haxhi Kastrati e fillon ciklin e skulpturave të pikturuara. Këto skulptura janë të marra nga natyra, mirëpo piktori gjatë përpunimit, të transformimit këto forma i jetëson me përdorimin e ngjyrave dhe përsosjen e kompozicioneve me ndërhyrje të caktuar. Këto skulptura janë të punuara në materiale të llojllojshme të drurit në ndërhyrje të pëdorimit të materialeve të ndryshme të metalta, litarëve me një qëllim të caktuar që veprat artistike të begatohen me një strukturë të ngjeshur me disa forma të paraqitura në forma relievore. Në këto autori i jap rëndësi depërtimit të dritës dhe hijës si dhe drejtpeshimit kompozicional.

Gjatë periudhës më të brisht të Kosovës të periudhës së okupimit nga agresori famkeq serb, kur e tërë Kosova u boshatis. Ketë fat e përjetoi edhe Kastrati i cili në vitet 1999-2000 qëndroi si refugjat në Fier. Kjo perudhë kryesisht karakterizohet me imazhe dhe frymëzime të përjetura gjatë luftës, gjatë dëbimit masiv nga vatrat e tyre. Në këtë fazë reflektojnë shqetësimet e këtyre ndodhive, përkatësisht ngjarjeve gjenocidale. Pra, shpirti ekzaltues i artistit në një atmosferë të tillë filloi me një hov të madh t’i shpërfaq në kompozimet vijuese me një shqetësim akoma më të theksuar ekspresiv. Posacërisht në këtë fazë të krijimtarisë së Kastratit reflekton teknika e kolazhit. Efektin më të madh përmbajtësor dhe kompozicional autori e arrin përmes futjës së lodrave fëmijërore të aranzhuara dhe të sistemuara në vet konceptin kompozicional. Këto vepra zgjojnë emocione të cdo kundrues i veprave artistike, emocionon për momentet më drastike dhe tragjike që e përjetoj e tërë popullata e Dardanisë antike nga egërsirat sllave të zbritura nga malet e Karpateve.

Në vitin 2015 – 2018 Kastrati filloj të punoj ca punime në teknikën e artizanateve me ngjyra të quajtura Ebru. Në këtë teknikë autori përdor një kolorit specifik autokton të ambientit tonë, ngjyrat e folklorit të nënqiellit kosovarë. Piktori, Haxhi Kastrati që nga vijimësia e krijimtarisë e gjithnjë deri me sot është gjithnjë në hulumtime, kërkon hapësira të reja artistike me materiale të ndryshme artistike. Kështuqë synimi i tij është begatimi duke i dhënë një jetë më të lumtur e më të hareshme këtyre shprehjeve universale në artin e sotëm bashkëkohor.

Në fazën e tashme Kastrati vazhdon kultivimin e shprehjës ekspresivo-fantastike. Këto forma burojnë nga begatia natyrore të peizazheve, të trevave dukagjinase, nga Bjeshkët e Nemuna- Alpet shqiptare që janë të pasura me forma të ndryshme nga flora e fauna. Gjithashtu ndikim të madh në opusin krijues të autorit ka pas edhe Trashëgimia kulturo-historike si: kishat, xhamiat, kullat e dukagjinit, qilimat, kostumet etj. Ngjyrat e autorit kryesisht janë të marruna nga natyra si dhe kostumografia e veshjeve nga periudha ilire e deri me sot. Pra, autori është kultivues i frymës së introduktit ekspresionist që nga faza më e hershme e deri me sot i mbetet besnik këtij stili artistik

Piktura “Jetë” e Haxhi Kastratit paraqet shqetësimet dhe frymëzimin e kohës së tashme, ku frymëzimin kryesor e gjenë në natyrë, në Bjeshkët e Nemuna të Rugovës. Gjatë realizimit të veprës, piktori rëndësi të madhe i ka kushtuar elementit të baraspeshës kompozicionale, paraqitjes së formave dhe trajtave në mënyrë ekspresive dhe fantastike. Të gjtha këto figura burojnë nga bjeshka dhe shpërfaqen në sfondin kompozicional, duke përfituar një begatshmëri strukturale koloristike, kryesisht të atyre të mërdhezta (kontrastive). Në këtë dikitomi të ngjyrave kontrastive dhe formave autori e arrinë mbarshtrimin maestral të kompozimit në frymën e ekspresionizmit abstrakt. Vepra kompozicionale “Jetë” realizohet pas një përvoje të gjatë profesinale artistike të piktorit Haxhi Kastratit.

Deri në realizimin e veprave nga cikli i fundit “Konstruktivizmi Abstrakt”, autori, është dashur t’i prek shumë karakteristika të izmave të artit modern, duke filluar nga ekspresionizmi, fovizmi, surrealizmi… e deri të abstrakcioni gjeometrik që përfundon me punimet e realizuara nga cikli “Rrufeja”. Ky cikël. Padyshim, që do jetë një imperativ në shpirtin ekzaltues të Kastratit për depërtim të mëtutjeshëm në synimet e tia drejtë pleksjes së frymës abstrakte. Një karakteristikë që reflekton në këto tabllo është  trajtimi i elemtit të ngjyrës, e cila në shumë cikle do t’i bëhet element parësor gjatë sendërtimit të veprave. Në këtë cikël ajo bashkë me elemtin e formës do t’i bëhet pjesë përbërëse e kompozimit. Kjo, padyshim, vie në shprehje pas ndërmarrjeve të shumta eksperimentuese.

Këto vepra nga cikli i fundit janë, në nivel të duhur të shkarkuar nga elementet e shumta kompozicionale, janë më poetike, shprehin vispamjet e bukura të peizazheve te dukagjinit, me një kolorit intenziv, më të ciltër, me strukturë të theksuar të akordeve koloristike të së kuqës, oker dhe ngjyrës blu. Në këto tabllo autori i gërsheton të gjitha shqetësimet me pamjet idilike të imazheve dhe motiveve që në mënyrë të pandërprerë i ka trajtuar që nga faza e parë të krijimtarisë e deri në këtë të ciklit të fundit të abstrakcionit.  Pra, këto punime në aspektin e domethëniës përmbajtësore koinsistojnë dhe janë vazhdimësi të cikleve më të hershme të opusit mjaftë të begatë të krijuesit Haxhi Kastrati.