NË PALLATIN E SKËNDERBEUT ME FLORIANËN, DUKE KUJTUAR GJYSHËRIT, POR DHE NJË NOBELIST…
Nga Visar Zhiti
Patjetër që do të shkonim në Pallatin e Skënderbeut, sa herë vijmë në Romë e vizitojmë dhe kur na tha Floriana, u nisëm menjëherë.
Zbritëm shkallët e Quirinale-s, ku është Presidenca e Italisë dhe dolëm në “Vicolo Scanderbeg”.
– Është rruga e parë në Romë që i vihet emri i një të huaji, – thashë dhe dolëm në atë që quhet edhe sot “Palazzo Scanderbeg”, është shtëpia autentike e Gjergj Kastrioti – Skenderbeut, ja dhe afresku mbi portë me portretin e Skenderbeut dhe mbishkrime, jo vetëm sugjestionuese për ne, por dhe me vlera për historinë, – kisha shkruar dikur.
Kur vinte Skenderbeu në Romë, në Selinë e Shenjtë, për punët shtetërore në mbrojtje të Atdheut dhe Europës Perëndimore, – vazhdoja, – rrinte te kjo shtëpi, është vërtet e tij, nderkohë pasuri e trashëgimisë kulturore italiane, e mbrojtur me ligj, që dhe nëse ndërron pronar apo dhe funksion, duhet të mbetet siç është, strukturë e kujtesës, si para 5 shekujve, kështu e përgjithmonë, sa të jetë Roma.
Po bënim prapë foto aty me Edën time, me Florianën, që ishin mikesha të mira, ne kishim punuar bashkë dhe në ambasadën tonë në Romë, edhe në Vatikan, Floriana di disa gjuhë të huaja dhe e kujtoj, punonte shkëlqyer. Tani jeton në Romë me familjen e saj. Vinim shpesh të shikonim Shtëpinë e Skënderbeut. Dhe Atjonit tonë të vogël i pëlqente këtu dhe recitonte te sheshi me kalldrëm si një fëmijë i gëzuar.
Atëhere kisha bërë propozime e kërkesa që kjo ngrehinë hijerëndë, tashmë hotel, të blihej nga shteti shqiptar apo të shkëmbehej, ishin mundësitë, e bisedoja dhe me të apasionuarin pas atij Pallati, pas Skënderbeut në fakt, Costanzo Dagostino dhe aty, te ky pallat i madh vërtet, mund të vendoseshin ambasadat tona në Itali, e Shqipërisë dhe e Kosovës, edhe ajo në Vatikan, madje në njërin nga katet mund të bëhej dhe një Qender Kulturore Shqiptare. Po ne ende nuk kemi një qendër kulturore në asnjë vend tjetër dhe kërkesa s’pati një përgjigje kurrë.
Dhe mundësitë, besoj, janë, por duhet shteti…
Nuk po zgjatem përsëri me rrëfime pune, por dua të kujtoj trarët e “Palazzo Scanderbeg”, kur më thanë në vizitën time zyrtare se janë po ata të para 550 vjetëve e më shumë tani, shtanga. Janë po ata trarë qē rrinim mbi kryet e Skënderbeut, kur bunte këtu e shkruante mbi skrivani, ato ka parë me syte e tij, kur i ngrinte lart, s’dihej ç’donte t’i thoshte Qiellit.
Këtë po bisedoja me Edën e Flirianën, me siguri do e kisha thënë dhe herë tjetër. Pata një xixëllimë të beftë si ndeshje sysh, kisha shkruar, se Italia, që e vetme ka 60 % deri 70 % të të gjithë thesarit të kulturês botërore ruan trarët e Skënderbeut. Të atij që bëri çatinë e Kombit tonë. Ç’mrekulli!
Me një ndjesi të tillë zbritëm te e famshmja “Fontana di Trevi”, janë ngjitur me “Palazzo Scanderbeg”. Këtu kishte ardhur dhe Faik Konica, po tregoja, i pëlqente se i kujtonte Alpet e Shqipërisë, kështu thoshte.
Po edhe gjyshi nga nëna i Florianës, Injac Zamputi, do të ketë ardhur këtu, shpesh besoj, ai ishte me origjinë italiane, u rrit në Shkodër, studioi në kolegjin Saverian të Jezuitëve dhe nisi punë si mësues i letersise dhe i gjuhës shqipe, koleg i ri i Dom Ndre Mjedes, i Padre Zef Valentinit. Më pas studioi per shkenca politike në Universitetin e Triestes, ku mbron temën “700-a Veneciane dhe Shqipëria”.
Pas Çlirimit, kështu quhet, por ne ramë në një robëri më të rëndë, në atë tonën, Injazi punoi në Shtëpisë e Kulturës në Shkoder e më pas dërgohet në Gjirokaster si mësues në lice. Me hapjen e Institutit të Shkencave thirret në Tiranë ku i caktohet dega e historisë së mesjetës. U shqua si studiues, historian, veçanërisht i mesjetës, kritik letrar, përkthyes, etj, por edhe përndiqej, jo vetëm prej origjinës, por, – kisha lexuar, – se ai nuk kishte pranuar të bashkëpunonte me Sigurimin, policinë sekrete. Aha, prandaj s’e bënë akademik dhe harrohej. Ndërroi jetë në Tivoli në Itali dhe, sipas porosisë së tij të fundit, prehet në varrezën e familjes në Tiranë.
Kurse gjyshi nga babai i Florianës, Beqir Haçi nga Borshi, ka qenë i burgosur politik, arsimtar dhe ai, përkthyes, poet, me atë mësonin anglisht disa nga ata që do të bëheshin liderë të demokracisë dhe pas rënies së regjimit komunist atë e nderuan me titullin “Mësues i Populli”.
Po edhe prindërit e Florianës janë të mrekullueshëm, i njohim…
Ndërkaq ne kishim arritur në kafen e famshme “Sant Eustachio” pas Panteonit. U pëlqente të vinin shpesh këtu dhe Edës me Atjonin.
Ja dhe mozaiku me drerin në prag të kafenesë, kur futeshim aty, – po i tregonte Eda për mua Florianës, – bënte kujdes të mos e shkelte drerin, e ka shkruar dhe në romanin e tij “Në kohën e britmës”. Po aty kam dhe një histori të bukur me vëllanë e Ernest Koliqit dhe trëdafilat, ma kishe treguar ti, Floriana, – ndërhyra unë. Dhe Eda vazhdoi të na tregojë se pse është aty mozaiku me drerin, nga që Eustakios, një oficer romak, teksa gjuante, mes brirëve të një dreri iu shfaq një kryq me dritë dhe brenda tij figura e Krishtit, pas kësaj ai u kthye në të krishterë dhe ndoqi rrugën e krishtërimit.
Edhe Gjergj Kastrioti ynë ishte cilësuar nga papët si “atlet i Krishtit” dhe “mbrojtës i paepur i qytetërimit perëndimor”, siç dhe shkruhet në piedestalin e shtatores së tij mbi kalë në Romë, – po thoshim.
Po edhe romani që kishte sjellë si dhuratë për ne Floriana, “Un bagliore, (“Një shkëlqim” mund të themi), i nobelistit më të fundit, Jon Fosse, – u mallëngjye kur u ndamë, – do të kishte diçka të tillë mistike, një vezullim mahnitës në pyllin e jetës natën, do ta lexonim në qiell, në aeroplan gjatë kthimit nga Roma në Chicago.
