LETËRSHKRIMI, SI PËRLIGJE E NATYRSHME E MISIONIT TË SHENJTË TË NËNËS TEREZE

Nga Emin AZEMI

A ka mundur Nëna Tereze të mjaftohej me punët që bëri në shërbim të njeriut dhe Hyjit, pa pasur nevojë të shkruajë letra?

Çka e nxiti atë të shkruajë letra dhe pse ajo çmonte ato pjesë të misionit të saj të shenjtë?

Përgjigjen më të mirë si duket e ka dhënë Kanti, i cili teksa zbërthen natyrën filozofike e letrare të letërkëmbimit, thoshte se ata që shkruajnë letra synojnë përjetësinë, sepse ata shkruajnë përtej caqeve të kohës së shkruesit.

Edhe Nëna Tereze, siç mund ta vërejmë edhe në këto 50 letra të përzgjedhura me kujdes nga Anton N Berisha, doli përtej kohës kur i shkroi ato, madje përtej hapësirës, sepse ajo  vazhdon t’i thyejë kufijtë kohorë e hapësinorë  tash e në të ardhmen.

Nëse i bëjmë një zbërthim teorik natyrës së letërshkrimit do të vërejmë se më tepër sesa një letër drejtuar tjetrit, letërshkruesi ka nevojë të shkruajë fillimisht për vetveten dhe ia drejton vetvetes.

Nëna Tereze shkoi përtej këtij postulati teorik, pasi që në letrat e saj gjejmë një  shtytje të brendshme për të ballafaquan dhe njësuar vetveten me shqetësimet dhe vuajtjet e tjetrit dhe fundja këtë ajo nuk e bënte pse kishte dëshirë, por pse nuk e ndiente veten të liruar shpirtërisht nëse nuk e shprehte dashurinë e pazakonshme  për Hyjin e për njeriun, gjë e cila, siç e thotë edhe autori, provohet në mënyrë të pandërmjetme me dashurinë dhe me flijimin ndaj tyre.

Letra, si  zhanër i mirëfilltë  letrar, që anon nga eseja, del të jetë zgjatim dhe plotësi i veprës së Nënës Tereze, por edhe nj ventil prej nga shohim të dalin energjitë e saj krijuese.

Nëse bëjmë një ndërlidhje në mes të veprave dhe letrave të saj, sjellim përfundimin se ajo ishte një personalitet unikat, që lind rrallë, një personalitet që në vetvete kishte zero egoizëm pasi që vetëm ata që kanë pasionin e të shkruarit të letrave duan t’i heqin nga vetja misteret e padukshme që sjell egoizmi. Përmes letrave Nëna Tereze ndante me të tjerët dilemën, brengën që kishte, sepse vetëm ashtu ajo përmbushej si një njeri dhe gjatë rrugëtimit të vet arrinte ta mbindërtonte personalitetin edhe përmes asaj që ajo e quante  një makinë njerëzore që lëviz me vullnetin e Hyjit: “Zoti im […] Mos e lejo që padija ime, të më pengojë për ta përmbushur në mënyrë të përsosur vullnesën Tënde”

Ky ishte një peng, ishte një kërkesë e brendshme e Nënës Tereze e shoqëruar me dilemën dhe me pasigurinë nëse ajo do të ishte në gjendje të përmbushte vullneti e Hyjit, prandaj kërkon ndihmën e tij.

Po a ka mundur të mos e bëjë publik këtë peng, këtë dyshim e pasiguri Nëna Tereze?

Sigurisht se po, por me vetë faktin se ajo flet hapur përmes letrës së saj, tregon se sa e çiltër ishte natyra e saj; sa e tejdukshme ishte pëlhura që ndan anën subjektive të njeriut me mikrokosmosin  që e rrethonte. Herë – herë kjo pëlhurë madje as që dukej, sepse më tepër sesa një letër drejtuar tjetrit si “tjetër”, hartuesja e letrave shkruan më së pari për vetveten dhe ia drejton vetvetes, vetvetes së projektuar në syprinën dhe nën dritën e vetëdijes së gjithkohëshme.

Nëna Tereze gjeti formën më të përshtatshme që  gjithë  mendësinë e saj për Hyjin dhe gatishmërinë për t’i shërbyer njeriut, ta shprehë përmes letrave. Kjo metodë diskursive e të menduarit dhe e të vepruarit përkonte dhe me një përvojë të gjatë krijuese që ka ekzistuar në filozofi e letërsi, siç mund të provohet edhe te Platoni, i cili të vetmin traktat të mirëfilltë filozofik, ku shpreheshin bindjet e tij, e mbarështronte  në formë letre, por edhe te Shën Pali, i cili bindjet dhe tezat e tij teologjike i përimtonte në formë letrash drejtuar besimtarëve dhe bashkëpunëtorëve.

Pasi t’i kemi lexuar këto 50 letra të Nënës Tereze, të cilat Anton Nikë Berisha i ka përzgjedhur sipas një kriteri mjaft kuptimplotë në rrafshin e rrezatimit jetësor, filozofik e teologjik që shprehin, do ta kuptojmë edhe më mirë Nënë Tereze dhe sidomos qasjen që kishte ajo ndaj problematikave të ndryshme  hyjnore e tokësore. Kjo të kujton Heidegger-in, i cili letërkëmbimin e Kafkës e shihte jo vetëm si pjesë të krijimtarisë artistike të tij, por edhe si çelës për të zbërthyer dhe kuptuar më mirë këtë krijimtari. Edhe Anton Nikë Berisha, do të theksojë se  Nëna Tereze ishte e bindur se është vetëm një mjet, një vegël në dorën e Zotit dhe se Ai (Zoti) i shkruan të gjitha ato. Nëna bënte vetëm punën, veprimin. Për këtë arsye, thotë Berisha në parathënie,  letrat e saj i përshkon një frymë e përshpirtshmërisë, e sigurisë dhe e bindjes për atë që shkruan: Zoti im ma jep dritën tënde dhe Zotynë, më bëj vegël të paqes sate.

Nëna Tereze ishte një katolike e devotshme dhe nisur nga ky fakt na shtyn të mendojmë se çka kishte ajo nevojë të shkruante letra, kur mjaftonte institucioni i rrëfimit të thoshte gjithë atë që ndiente për veten dhe për të tjerët? Pra, vazhdimisht kishte diçka në brendinë shpirtërore të Nënës Tereze, që nuk e linte të qetë dhe shpërthente si nevojë në trajta të ndryshme emocionale e filozofike. Ndoshta këtë nevojë, këtë trazim shpirtëror do ta zbërthejë më së miri filozofi i madh i shek. 20, Teodor Adorno, i cili pasi kishte analizuar shumanshmërinë e veprës së Walter Benjamin-in, ishte ndalur në letrat e tij dhe, pas shqyrtimit të tyre thoshte: “Letra është vendi i preferuar, në mos i vetmi vend ku filozofia gjen artikulimin e saj”.

Edhe te Nëna Tereze mund të themi se letra është rëntgeni më i mirë shpirtëror, ku konfirmohet prania e një  natyre pastërtie njerëzore, pasi që, siç e thotë edhe autori në parathënie se për Nënën Tereze “Zoti ishte gjithçka, të cilën gjë e përligjte me lutjet që i kishte ushqim shpirtëror të përhershëm  dhe me çdo veprim e flijim; ishte e bindur se çdo gjë nisej dhe varej nga hiri dhe provania e Krijuesit. Së këndejmi, çdo gjë duhet të gjykohej e të vlerësohej në bazë të dashurisë në veprim për të afërmin, sidomos për tjetrin […] Dashuria e pazakonshme e Nënës Tereze për Hyjin provohet në mënyrë të pandërmjetme me dashurinë dhe me flijimin për njeriun, sidomos për më të varfrit, për të braktisurit, për të vetmuarit, për të paaftit, për të gërbulurit. Për Nënën Tereze dashuria për Hyjin dhe dashuria për njeriun ishin të pandashme”.

Për të mbështetur këtë konstatim, për ta shprehur në mënyrë më plastike natyrën njerëzore të Nëna Tereze, autori sjell një mendim interesant të atit Brian Kolodiejchuk, postulator i shpalljes së Nënës Tereze të lumtur, i cili shkruan se hulumtimi i mijëra dokumenteve, të dhënave dhe i mendimeve të të tjerëve që e kanë njohur Nënën Tereze: “Ka mundësuar të kuptohet që thjeshtësia e saj ka fshehur në realitet një thellësi, të cilën pak persona e kishin vërejtur e aq më pak (e kishin) imagjinuar […] shkrimet e saj dëshmojnë për një pjekuri shpirtërore befasuese. Dinim që një person me famë botërore të shenjtërisë, që tërhiqte vëmendjen e jashtëzakonshme, duhej të kishte “diçka”. Po çfarë ishte kjo? Ishte sekreti i saj .”

Kjo ndodhte dhe për faktin se, siç thotë Anton N Berisha: “Flijimi i Nënës dhe i motrave të saj kishte rëndësi të dyfishtë: nga një anë bëhej për ata njerëz të harruar nga shoqëria dhe, nga ana tjetër këtë flijim e bënin me përkushtimin hyjnor, si e thotë vetë Nëna: “Mrekullia nuk qëndron në faktin se ne e bëjmë këtë punë (kujdesin për të varfrit e më të varfërve, të braktisurit, të gërbulurit etj. – v. ime), por për arsye se jemi të lumtura që këtë e bëjmë ”.

Ky libër me 50 letra të Nënës Tereze i botuar nga Instituti i trashëgimisë shpirtërore dhe kulturore të shqiptarëve në Shkup, nuk është thjeshtë një vepër për bibliotekat tona, por është një dritare më shumë që na ka munguar të njohim më qartë dhe të interpretojmë më mirëfilli mendimin filozofik e jetësor të Nënës Tereze, që kësaj radhe dëshmohet përmes 50 letrave të përzgjedhura dhe të përkthyera me përkushtim nga Anton Nikë Berisha.

Shkup, 29 gusht 2022