Kur lindën prapashtesat iç në Malin e Zi?
Shkruan Fahri Xharra
Në fakt, mbiemrat Iliq dhe Visarjonoviq në emrat e Vladimir Iliç Leninit dhe Josif Visarionoviç Stalinit nuk janë mbiemra, por patronime—emra që tregojnë emrin e babait, një traditë tipike ruse.
Në rusisht, patronimi formohet nga emri i babait + prapashtesën:
- “-oviç” (për burra)
- “-ovna” (për gra)
Shembuj:
- Vladimir Iliç Lenin → “Iliç” do të thotë “i biri i Ilias” (babai i Leninit quhej Ilia Uljanov).
- Josif Visarionoviç Stalin → “Visarionoviç” do të thotë “i biri i Visarionit” (babai i Stalinit quhej Visarion Xhugashvili).
Kjo është ndryshe nga mbiemrat sllavë jugorë me “-iq/-ić”, të cilët janë të trashëguar dhe jo patronime të drejtpërdrejta. Pra, “-oviç” dhe iq është ruse
Mbiemri Çarnoviq (Чарнович) është një formë me ndikim rus të emrit Cernojeviq (Црнојевић), i cili është origjinalisht serbisht/malazez dhe përdoret për dinastinë e njohur që sundoi Zetën (Malin e Zi) në shek. XV-XVI. Pyetja interesante është pse ndonjëherë haset forma ruse dhe jo ajo sllave jugore.
Arsyet për përdorimin e formës “Çarnoviq” në vend të “Cernojeviq”(Gjuraj – fis shqiptar)
- Ndikimi i gjuhës ruse dhe marrëdhëniet historike
- Mali i Zi kishte marrëdhënie të ngushta me Rusinë, veçanërisht pas shekullit XVIII, kur Rusia ndihmoi Malin e Zi kundër Perandorisë Osmane.
- Shumë emra malazezë dhe serbë u adaptuan në formën ruse në dokumente diplomatike dhe historike.
- Rusishtja ka prirjen të ndryshojë disa tinguj për t’i përshtatur me fonetikën e saj (psh. nga “Crnojević” në “Čarnovič”).
- Dallimet fonetike mes serbishtes/malazezishtes dhe rusishtes
- Në serbisht/malazezisht, “Crno” do të thotë “i zi” dhe është një term i zakonshëm në emrat familjarë.
- Në rusisht, “Черный” (Çernyj) ka të njëjtin kuptim, por adaptimi fonetik bëri që disa forma të emrit të ndryshojnë.
- Përdorimi i emrave të adaptuar në literatura dhe historiografi
Nëse emri “Çarnoviq” është përdorur në ndonjë tekst historik apo burim, kjo mund të jetë për shkak të ndikimit të historianëve rusë ose përpjekjeve për të rusifikuar disa emra.
Priftërinjtë rusë kanë pasur ndikim në Malin e Zi kryesisht që nga shekulli XVIII, kur Perandoria Ruse filloi të mbështeste politikisht dhe financiarisht Principatën e Malit të Zi.
Periudha Kryesore e Ardhjes së Priftërinjve Rusë në Malin e Zi
- Shekulli XVIII – Në kohën e Pjetrit I të Madh dhe Katerinës së Madhe, Rusia nisi të ndihmojë Malin e Zi kundër Perandorisë Osmane. Gjatë kësaj periudhe, disa priftërinj rusë shkuan në Malin e Zi për të forcuar lidhjet fetare dhe politike mes Kishës Ortodokse Ruse dhe asaj malazeze.
- Shekulli XIX – Në periudhën e princ Nikollës I (1878–1918), Mali i Zi kishte marrëdhënie shumë të ngushta me Rusinë, dhe priftërinjtë rusë ndihmuan në hapjen e shkollave fetare dhe zhvillimin e Kishës Ortodokse Malazeze.
