Gëzim Murajza, poeti n’kapërcyellin e shpërfaqjes së një shpirti krijues
Nga Albert Vataj
Letërsia është një atdhe tjetër për ata që e mbartin brenda vetes mallin, dhe Gëzim Murajza është një nga ata që e ka shndërruar përvojën e tij jetësore në poezi e prozë. Shtegtimi i tij mes Shqipërisë, Greqisë dhe Italisë nuk ka qenë thjesht një zhvendosje gjeografike, por një rrugëtim i pandalshëm mes kujtesës dhe reflektimit, mes ndjesive të rrënjosura thellë dhe sfidave të reja. Fjalët e tij mbeten një testament i shpirtit që kërkon të kapë të paprekshmen: kohën që rrjedh, ëndrrat e shkuara dhe realitetin që ndryshon.
Gëzim Murajza lindi në Shkodër dhe u formua në auditorët e Universitetit “Luigj Gurakuqi”, ku ndoqi studimet për Gjuhë Shqipe dhe Letërsi. Pas diplomimit, nisi rrugëtimin si mësues, por fati dhe kërkimi i horizonteve të reja e shtynë drejt emigrimit. Fillimisht u vendos për një periudhë të shkurtër në Greqi, për t’u rikthyer sërish në vendlindje dhe për të rifilluar punën si mësues. Megjithatë, pas një viti, dëshira për diçka më shumë e çoi drejt një udhe të re, kësaj here në Itali, ku qëndroi për një dekadë.
I larguar fizikisht nga atdheu, por jo shpirtërisht, Murajza e përjetësoi mallin dhe reflektimet e tij në letërsi. Në vitin 2001 publikoi vëllimin e parë poetik, “Fishkëllima bordurash”, i pasuar nga “Rruga për kah dalja” (2006). Me kalimin e viteve, fjalët e tij morën trajtën e tregimeve, duke kulmuar me botimin e “Psherëtima” (2015), ndërsa më vonë, proza e tij u shtri në romanet “Ndërsa gjithçka rrjedh” (2018) dhe “Tingulli i mbramë” (2023).
Një nga krijimet e tij më të fundit, poezia “Kthim te Bar-i i vjetër”, është një përsiatje mbi kohën dhe ndryshimet e pashmangshme. E frymëzuar nga një prej rikthimeve të autorit në atdhe, ajo ngërthen nostalgjinë e një vendi dikur të gjallë, të mbushur me miq dhe kujtime, por që sot ka humbur atë çiltërsi të dikurshme. E vetmja gjë që mbetet e pandryshuar është kiosku i cigareve, një dëshmi e heshtur e kohës që ka kaluar. Kjo poezi është shkruar në gegnisht, gjuhën e shpirtit të autorit, atë me të cilën është mëkuar dhe rritur.
Në mars të vitit 2025, kjo poezi konkurron në takimin letrar “Eja n’Liss 2”, organizuar nga Klubi Letrar “Ndoc Gjetja” në Lezhë, ku vlerësohet me Çmimin “Azem Shkreli”.
Sot, Gëzim Murajza jeton në Shkodër dhe vazhdon të ushtrojë profesionin e mësuesit në një nga shkollat e zonave të thella malore, duke mbetur gjithmonë i lidhur me fjalën, kujtesën dhe pasionin për letërsinë.
Gëzim Murajza
Kthim tek “bar”-i i vjetër
(Vlerësuar me çmimin “Azem Shkreli” nga Klubi i Letrave “Ndoc Gjetja” Lezhë)
Nuk ka ma strukje qosheve
rrethue me xhama plot avuj
nëpër të cilat gishta të ndezun dashnie
vizatonin germa, buzë, zemra,
ah, sa shumë zemra!
Tis i brymtë mungese
ka veshun gjithçka.
Asgja nuk ka mbetë.
Asnjë dromcë prej së djeshmes.
Janë shtue tavolinat,
heshtja lëkundet butë
rrobë e varun në telin e dridhshëm të boshit,
veç kioska e cigareve aty përbri
si atëherë një sy e mban hapun.
Fytyrën fsheh enkas me tym duhani
dhe pse kryeneç një shikim
tinëz lëshohet mbi altarin e hyrjes.
Hiç!
Kalbur janë të ankthshmet pritje
gjethe të laguna dashunie
vjeshtave të ikuna.
Miqtë janë stërpikë brinjëve të globit,
e tash s’ka ma as trishtim kulete
ku përndritja e monedhës fillikate
krenarinë fundoste në pikëllim fatal.
Malli fytit shtrëngohet,
ndaj nuk e pres kamarierin
në xhepa mbys duert
edhe hajnisht dal…
Kjo poezi përvijon një ndjenjë të thellë nostalgjie dhe zhgënjimi për një kohë të shkuar, që tashmë është vetëm një hije në kujtesën e poetit. Nëpërmjet një stili të dendur e figurativ, autori ndërton një atmosferë melankolie ku mungesa, boshësia dhe ndryshimi shfaqen si themelet e përvojës së tij emocionale.
Që në vargjet filluese të poezisë së Gëzim Murajza, skicohet një një peizazh idilik, ku figurshmëria dhe përfytyrimi, metafora dhe atyshmëria shprehëse rreken të ribëjnë copë pas copëze të shkuarën e një përjetimi. Kjo retrospektivë tregon një të kaluar të mbushur me ndjenja të zjarrta, të cilat tashmë janë venitur. Përdorimi i frazës “Tis i brymtë mungese ka veshun gjithçka”, shenjon jo vetëm zbrazëtinë fizike, por edhe atë shpirtërore – mungesën e ndjenjës dhe të njerëzve që dikur e mbushnin këtë hapësirë.
Kalimi nga e kaluara në të tashmen është brutal: “Asgja nuk ka mbetë. Asnjë dromcë prej së djeshmes.” Kjo shkëputje e prerë tregon, jo vetëm humbjen e një vendi apo zakoni, por edhe të një mënyre jetese, një përjetimi emocional që nuk mund të rikthehet. Tavolinat janë shtuar, por nuk janë më të mbushura me jetë; në vend të tyre mbretëron “heshtja që lëkundet butë”, një imazh poetik që e shndërron boshllëkun në diçka të gjallë, ndonëse të trishtë.
Në qendër të kujtesës mbetet një kioskë cigaresh, një simbol i qëndrueshmërisë dhe i vëzhgimit – “si atëherë një sy e mban hapun”. Kjo cyt të shihet si një metaforë për mbikëqyrjen e së kaluarës, një prani e palëvizshme në një botë që ka ndryshuar rrënjësisht.
Poezia përdor imazhe të forta simbolike për të ndërtuar atmosferën e saj të ankthshme e të zhveshur nga shpresa. Tymosja e duhanit nuk është thjesht një akt i zakonshëm, por një maskim i vetë qenies së poetit, “Fytyrën fsheh enkas me tym duhani”. Ky është një zhytje në anonimatin e kohës së tashme, një përpjekje për të mos u përballur me boshësinë që e ka mbërthyer realitetin.
Shikimi drejt “altarit të hyrjes” sugjeron një përpjekje të fundit për të riparë dhe rivlerësuar atë që ka humbur, por përgjigjja është e prerë: “Hiç!” Ky varg i vetëm e përforcon ndjesinë e një përfundimi të pakthyeshëm.
Pritjet e dikurshme janë “kalbur”, dashuritë janë “gjethe të laguna” në “vjeshtat e ikuna”. Këtu, imazhi i vjeshtës nuk është thjesht një stinë, por një metaforë për kalimin e jetës dhe përfundimin e një epoke.
Miqtë janë shpërndarë anekënd globit, “stërpikë brinjëve të globit”, një imazh që nënvizon jo vetëm ndarjen fizike, por edhe shpërbërjen emocionale të rrethit shoqëror. Ky motiv është i thelluar më tej me skenën e xhepit bosh, ku monedha e vetme dikur shndritej si një dritë e vogël krenarie, por në të njëjtën kohë përfaqësonte një tragjedi të heshtur.
Poeti nuk pret më, nuk kërkon të përjetojë boshësinë deri në fund, por zgjedh arratisjen, “në xhepa mbys duert edhe hajnisht dal…”. Kjo dalje e fshehtë, pothuajse e vjedhur, është simbol i dorëzimit, i pamundësisë për të gjetur më një lidhje me të kaluarën.
Kjo poezi është një elegji për kalimin e kohës, për të shkuarën që nuk mund të rikthehet dhe për zhgënjimin që sjell ndryshimi. Gëzimi përdor një stil të fuqishëm figurativ për të përshkruar një botë që është larguar prej tij, një botë që dikur ishte e mbushur me jetë, dashuri dhe shpresë, por që tani është bërë një hije e boshllëkut. Me vargje të thukëta, me një ritëm që reflekton shpirtin e lodhur të subjektit lirik, kjo poezi nuk është vetëm një kujtim i së shkuarës, por edhe një përballje e heshtur me të tashmen e zbrazët.
Për ta mbyllur me gegnishten, dialekt të cilin Gëzim Murajza e përdorë me një delikatesë fine dhe të çliruar nga barra e rëndë e strukturës sintaksore. Përmes thjeshtësisë së komunikimit ai ruan formësimin duke mos e sforcuar vargun te rima apo muzikaliteti, por duke e ngjizur me mendim.
