Fshati me një shtëpi

Nga Nexhat Halimi

Guri i palosur mbi gurin e ngulur në brez të bjeshkës. Udha lakohej rreth e qark shkëmbit, të zbriste prapë te guri i zgjidhur nga muri i shtëpisë që tashmë shkapërderdhej.

–Çfarë ngjet?! Bien muret e vjetra, ngelin pa të zotët e vet!

-Vetëm hija i ndjek.

-Hija e atyre që për unaza kohësh i shoqëroi, – dëgjohet nga brendësia e secilit send zëri i çjerrë i derdhur ndërmjet.

– Bie hapësira në gur!

-Gur qe e mbetet prapë gur, djerrinë, – më thotë njëri nga druvarët, me të cilin ec përkrah.

E mesdita flinte pikërisht në gur. Lëviz. Rrokulliset. Jep shpirtin e vet të lashtë…

Shiu tashmë prante e dielli nxirrte syrin e zjarrtë përgjatë kurrizit të secilës bjeshkë, ndërmjet flegrave të përhirta prej guri, të latuar me mjeshtri.

Është e s’është pranverë në shkurt!

Druvarët kthenin nga qyteti i xehetarëve, të lodhur, me sy të picërruar e buzëshkrumb, nga me mund përcillnin shalët thatake të shokut që ikte përpara, e – në bregun mbi Lisicë, të ndahen, të nisen nëpër kurrize për në shtëpia. Fillikat, me meditime të thella, vetanake për jetën – e, më të pasur për një grusht para nga dengjet e drurëve të shitur. më të plakur për një ditë, më të thellë për një udhëtim.

Gjithmonë përsëriten degëzime  në atë breg, në ngjitje e zbritje. E, secili -në kthim nga kishte zbritur në ag, shuan etjen e zgjuar në kroin e lashtë të  Lisicës. Ndahen siç takohen me mëngjes, të zbresin në Pazar me kuajt e mushkat e ngarkuar me dengje drurësh. Ata që mungojnë ndoshta tashmë i shikojnë për dritare të shtëpish gjysmë të rrënuara, në kujtim të hapësirës së jetës së ikur.

-Te ky krua ngjet e tërë kjo,- më flet druvari, që më ec përkrah, me një frymëmarrje të thellë. Ngjet kjo tashmë e sa pranvera e vjeshta…vetëm unë i shkëputem vargut të malësorëve, që u mbathën kurrizeve për në shtëpitë e fshatin e tyre, tek harkojnë jetën e vet – një, me këtë shpatull guri… –Hesht për një çast, vetëm për t’u kollitur, e prapë flet, njeriu thatak nga Lisica, e unë – ngul, e unë kureshtje e shikoja në sytë e zezë, të skalitur përreth nga rrudhat e lëshuara.

Druvarët tashmë shihen të rralluar nga larg, në brigjet nën mjegull të dendur e të përhirtë. Përbironin dhiareve thepore nga bjeshka në majën tjetër të bjeshkës e ne sikur i matnim për çudi në këtë mesditë hijet nëpër gur, afër kroit rrinim e sodisnim me kureshtje para vetës: një pullaz, të përhirtë.

-Kjo shtëpi prej guri është imja, – tha druvari.

-Të shkojmë sonte te unë e çfarë ka qëlluar do të pimë e të hamë…Për muhabet nuk iu lë aspak keq, ore.

-Ti e bëre nderën tende, ore. Mos e zgjat më tepër, – e ia zgjatëm dorën njëri tjetrit, me dëshirë të shihemi për të mirë. Ai iu afrua derës së oborrit, tevona ktheu kokën na shikoj e hyri brenda. Pak më pastaj dëgjuam një mori zërash.

-A kalove mirë, baba.

-Mirë të kesh ardhur.

-Ndoshta nuk ke harruar t’ m’i blesh lapsin e një fletore?

-E mua fyellin, baba.

-Ka mbetur vetëm dhe pak të punoj në të mjeshtri. Ndoshta e kryen herën tjetër. Nuk ka shumë punë aty, vetëm ta latoj dhe pak që t’i dalë zëri më i mirë.

-Kaq shumë javë iu dashka mjeshtrit të punoj në një fyell, baba. Ka javë që e ke porositur, – rrodhi nga andej gardhit me thupra zëri thellë i dëshpëruar.

-Ndoshta javën tjetër e kryen punën!

E  vargut të druvarëve të shkëputur e të lakuar monopatesh në breg mbi Lisicë iu ndamë dhe ne bashkë me  Ahmeti Latifi, kreun e shtëpisë së vetme, që po flinte në atë gjysmë shpat, tek e gjelbra dhe e verdha rrinin afër, kishin një gjuhë e një dritë.

(…  e  ndërmjet si t’i ikësh mendimit të  thellë, për bisedën e tjerr për fyellin që kaq gjatë do punë të latohet, apo vetëm pse malësore nuk ka metelikë ta paguaj atë… e ndërmjet si t’i ikësh mendimit sesi u soll e vërteta e zbrazjesh së fshatit, si u soll çdo gjë në këtë mënyrë, nga shtëpitë e gurit tashmë të ngelin vetëm gërmadha – katrorë nga  guri, sesi ndodhi kjo,  nga cila kohë?! Dera, cila është, nga hynë e dolën stinët, pse cijat apo s’cijat e vetme në atë djerrinë hapësira e zbrazët…  do të fle këtu  e tutje e gjelbra në gurë, apo e verdha që, me gjuhën jashtë vizatonte verën e vet, apo jepte shpirt?!)

Ahmetit i fryhet delli në  ballë  t’i zbret në mënyrë vertikale fytit të vrugët, t’i mbështillet qafës ngjyrë kafeje si gjarpër, e të marrë ngjyrë të murrme, të mbyllur.

E prapë, -…këtu mbetem, tash e sa pranvera e vjeshta  vetëm unë, i shkëputur nga radha e druvarëve, e edhe e xehetarëve, që ikin dhiareve, larg, për në shtëpitë e  veta…

–…çdo gjë ndryshon në  mënyrën e vet, – ndërhyj.

-Natyrisht, ndryshon çdo gjë për të mirë e jo…

-E jo?

-Ndryshon, ndryshon… veç kurrë   guri nuk bie nga vendi i vet. E në fillim këtu qe vetëm guri, pastaj lëshoi shtëpia, pastaj një copëz e oborrit do të thuret me thupra, e natyra e pakufishme… e secilit varet kush sesi e përjetonte, me lugje, me brigje, me drurë të pasur ahu e bungu

-Natyra është e tillë, njëjtë. E pasur!

-Natyra, pa njerëzit e vet!

-Lëviz, çdo gjë! Ndryshon!

-Natyrisht, ndryshon, – tha dhe e uli kokën me rrëmbim. -…ishte por, kështu në një  kohë, ende të njomë, çdo gjë, si thua… guri! Ja, erdhinga kohë e lashtë, megjithatë, e tillë e jeta ndryshoi e, edhe ne, njerëzit!

Këtu, në këtë breg s’isha i vetmi që shkëputesha nga vargu i druvarëve, xehetarëve, i fshatarëve të Shalës. Mbeteshin me mua dhe shumë këtu në këtë burim të lashtë të Lisicës të shuajnë etjen, të uleshin në gur e të tirrnin mendime për jetën në malësi, për atë vetanake, e — edhe për atë, këtë nën hije të thella të maleve plaka.

Lisicën s’e prekte nata vetëm me një pullaz, vetëm me një tym oxhaku. Frymonin, në këtë gjysmë shpat edhe njëzet e më shumë familje, e tash s’janë më. Braktisën çdo gjë, ikën… — po më fliste Ahmeti, e unë, diktoja te ai ndryshim, sidomos nga po i thahej fyti, e — me mund nxirrte secilën fjalë, që do të mund të ndërrohej edhe në sharje, e ndosha dhe në dashuri.

-E the fjalën në dashuri?

-Pikërisht. Unë kam dashuri të pafund për këtë pëllëmbë tokë. Njëjtë siç e ndiejnë kaq shpirtra, qoftë tashmë larg apo afër…

-Veç ndërkohë ndodhi ikja, apo jo? E pse?

-Pse ikja, braktisja, – i them dhe e përsëris.

-… ikën, e pse? Braktisën vatrat e varret meqë s’kishin mjaft tokë buke, s’kishin (s’ka as tash) rrugë të mirë, e as rrymë elektrike — dritë. Për t’i parë gjërat që ndodhnin në jetë. E kaq gjëra të bukura ndodhin. Natyrisht, duam t’i përjetojmë, ta zgjerojmë horizontin e dijes…

Secili edhe i kishte dhembjet e veta. Frymonin këtu, e sytë gjithmonë- në rrafsh, gjatë, në këtë mënyrë stinët ranë kat-kat në gur, deri te ai i guri i fundit, i cili  rrënoi shtëpinë me themel, e rrënoi ardhmërinë në këtë hark të botës. Në këtë mënyrë, ata i mblodhën plaçkat. Njëherë njëri, më pastaj tjetri, e i treti dhe zbritën  në rrafshinë…

-Pse? — prapë i them.

-Ata, me kohë nisën t’i ikin tokës, ta lënë djerrë. S’bënin hulli në të. Përtesa çdo fryt e vret mu në farë… Po ngjau rrënjën ta ruajë, atëherë papuna e djeg frytin pikërisht në lule.

-Ra në këtë mënyrë kjo e keqe?

-Është një e keqe tjetër…

-Cila?!

-Gazrat e fabrikave të shpërndara në tokë … Kulm mbi tokë nuk lanë… Ishte dhe kjo: një pjesë të tokës, edhe ashtu të pamjaftueshme për bukë e mori „Trepça” për nevojat e veta…

– Dhe? — ndërhyj.

-E ata, që çdo ditë frymonin këtu, shuanin etjen ne kroin e lashtë, zbriten përgjatë rrjedhës  së uji në rrafshinë. Braktisën vendlindjet, shtëpitë mbetën të zbrazëta (disa edhe sot s’janë rrënuar tërësisht) – e në to, mbretëron vetmia…

-Ato shtëpi, edhe pse ta zbrazëta, e kanë domethënien e vet, ndoshta…

E shikoj, kush e di për të satën herë Ahmetin, e  mendoj: cila mund të jetë rruga e kthimit. Ai e fërkon ballin e kthen plisin në kokë dhe shikon larg, andej nga janë hedhur nëpër kurrize shtëpitë e shpërndara, si yje të vetmuar, të Rahovës e të Lipës, e mendohet.  Prapë në ballë i fryhet delli i madh, tash pak më i kuqërremtë.

Fshati me një shtëpi, Lisica. Me vetëm pesëmbëdhjetë banorë, do të mbetet edhe pa ta, do të mbetet vetëm me kroin e lashtë nga e rrjedh ujin nën hënë dhe varret e vetmuara në natën e thellë, derisa të rrafshohen.

…Fshati, ndoshta nuk përfundon këtu. E ka edhe rrugën e dytë të kthimit. Lisica të lidhet me qytetin e xehetarëve, me gjuhën e asfaltit. Pret, vetëm t’i shkrepë dhe drita elektrike sa më parë. E sidomos, sa të gjendet ilaçi për gazrat e fabrikave të Trepçës, që tashmë mbysin bimët m’u në farë.

Lisica kurrë nuk do të jetë fshat i braktisur. Nesër nuk do të jetë as me një shtëpi të vetme, me një tym oxhaku! – thotë Ahmeti, Mohikani i fundit dhe gërmuqet në gjunjë e i bie kroit të lashtë sipër dhe një herë dhe shumë herë të shuajë etjen e zgjuar. Ai pi ujë e unë përpiqem të zë druvarët, me të cilët u ndamë  në bregun mbi Lisicë, tashmë  nga ikin në njëshkolonë, secili të përvidhet në shtëpinë e vet. Ja, tashmë më ikin sysh dhe  gjithnjë shikoj vetëm gjysmë shpatet, tek e gjelbra dhe e verdha rrinin afër.