FAMILJA JASHARI: HEROIZMI PËRTEJ KOHËVE
27 VJET NGA SULMI I DYTË I FORCAVE SERBE NDAJ FAMILJES JASHARI
Nga Prof. Dr. Sabile Keçmezi- Basha
Gjatë këtyre viteve që merrem me shkrime, si në një udhëtim përmes kohës dhe dhimbjes, kam shkruar punime e libra që përpiqen të kapin frymën e asaj që nuk duhet harruar kurrë. Lufta heroike e Kosovës ka qenë për mua një burim i pashtershëm frymëzimi dhe një detyrim moral për të shënuar të vërtetën e asaj periudhe që tronditi shpirtin e një kombi, por njëkohësisht e ngriti atë drejt kancelarive botërore.
Pena ime ka rrëshqitur mbi letra pa fund, duke ngjizur punime e libra që ndriçojnë heroizmat dhe sakrificat, ato momente ku zemrat e njerëzve ndriçonin si pishtarë në errësirë. Fjala ime ka kërkuar të jetë një zë për ata që dhanë gjithçka për lirinë, një testament për ata që qëndruan të patundur përballë fatkeqësive.
Kështu, çdo rresht, qoftë në një punim akademik apo në një poezi të ndjerë, është një dëshmi e gjallë e një historie të dhembshme dhe të lavdishme. Dhe unë, si një shkencëtare e këtyre kohëve, ndiej një barrë të shenjtë për ta mbajtur këtë flakë gjallë – për ti kujtuar botës se Kosova, përmes dhimbjes dhe guximit, e gjeti rrugën drejt lirisë.
Për Familjen Jashari – emri i tyre që tashmë shndrin si një monument i përjetshëm në historinë e Kosovës – dhe për gratë e guximshme që sakrifikuan gjithçka për lirinë, kam derdhur fjalë me një përkushtim që buron nga thellësitë e shpirtit. Secila fjalë, një lutje e heshtur, një përulje përpara madhështisë së tyre, një përpjekje për të përjetësuar kujtimin e tyre nëpër breza.
Familja Jashari janë shumë më tepër se një familje; ata janë simboli i guximit të pathyeshëm dhe qëndresës së papërkulur. Në altarin e lirisë, ata u bënë mishërimi i dashurisë për atdheun, duke u ngritur si një flamur që nuk do të ulej kurrë. Pena ime ka kërkuar t’i ndjekë hapat e tyre, duke përshkruar çdo përpjekje, çdo flijim, çdo rrahje zemre të fundit, si një testament i pavdekshëm për luftën dhe dhimbjen e tyre.
Por nuk janë vetëm burrat e kësaj historie që e mbajnë peshën e saj. Janë gratë – ato figura të heshtura, të forta, dhe shpesh të harruara – që u përballën me dhimbjen më të madhe dhe prapë qëndruan si shtylla të pathyeshme. Janë nënat, motrat, vajzat, bashkëshortet që dhanë gjithçka pa u lëkundur, duke u bërë roje të lirisë edhe me çmimin e jetës së tyre. Për to, kam shkruar me një përkushtim të veçantë, duke u përpjekur të nxjerr në pah forcën e tyre të heshtur dhe sakrificën e pamatshme.
Shkrimet e mija doja që të ishin një homazh për ta, një përpjekje për të thurur një kurorë me fjalë, për të çmuar jetët e tyre të shenjta. Ato gra nuk janë vetëm kujtime, por yje që ndriçojnë rrugën e historisë sonë, duke na kujtuar se liria nuk është kurrë e lirë dhe se guximi i tyre është trashëgimia jonë më e çmuar.
Çfarë të shkruash dhe çfarë të mos shkruash – kjo është pyetja që më ndjek si një hije e heshtur në çdo moment kur përpiqem të gdhend kujtimin e atyre që u flijuan për atdheun. Në detin e historisë sonë të përgjakur, ku valët e dhimbjes përplasen me brigjet e krenarisë, përzgjedhja e fjalëve bëhet një akt i shenjtë, një barrë që mbartet me peshën e përgjegjësisë.
Ka çaste kur më duket sikur fjalët janë të pamjaftueshme, si të mos mund të përfshijnë madhështinë e sakrificës apo dhimbjen e pafundme që u fshihte brenda asaj familje heroike. Si mund të shkruash për një flijim që i tejkalon kufijtë e të kuptuarit njerëzor? Si mund të përshkruash me fjalë një dhimbje që thyen zemrat, por njëkohësisht na ngrit drejt dritës së lirisë? Dhe si të heshtësh, kur heshtja do të ishte një tradhti ndaj kujtimit të tyre? Kjo dilemë më përcjell si një thirrje e pashuar, një etje për drejtësi përmes fjalës.
Në çdo festë, në çdo moment gëzimi, kujtimi i kësaj familjeje të shenjtë ndizet si një qiri në mendjet tona. Në ditët kur shoqëria këndon këngët e lirisë dhe feston, për shqiptaret, ky gëzim ndërlidhet me një dhimbje të thellë, sepse liria jonë është e larë me gjakun e tyre. Ata ranë për tokën nënë, për të mbjellë farën e shpresës dhe të ardhmes në zemrën e saj të përvuajtur.
Na kujtohet familja Jashari si një flamur i përjetshëm që valëvitet mbi horizontin tonë, duke na kujtuar se çdo hap që bëjmë mbi këtë tokë është një dhuratë e tyre. Kujtimi i tyre është i pashlyeshëm, një testament i gjallë i çmimit të lirisë, një pasqyrë që reflekton më të mirën dhe më të dhimbshmen e qenies njerëzore. Dhe kështu, përmes çdo fjale që shkruajm, përpiqemi të mos lëmë asgjë në harresë – sepse kujtimi i tyre është më shumë se një histori, është një dritë që duhet të na udhëheqë përherë.
Nuk ka përvjetor që kalon pa e vizituar atë vend të shenjtë, atë tokë që flet me zërin e të rënëve dhe jehonën e guximit të pavdekshëm. Prekazi – ai vend ku historia dhe shpirti kombëtar takohen – është për shqiptarët më shumë se një tokë; është një tempull i shpirtit dhe i sakrificës, një altar ku përulen zemrat dhe mendjet me respekt të thellë.
Për ne, shqiptarët, Prekazi është Meka, Medina dhe Jerusalemi ynë. Është ai vend i shenjtë ku nuk shkohet thjesht për të parë, por për të ndjerë, për të kujtuar dhe për të reflektuar mbi çmimin e lirisë. Në atë tokë, çdo gur, çdo pemë, dhe çdo pëllëmbë toke flet me një gjuhë të shenjtë, duke na kujtuar se heroizmi i Jasharajve nuk ishte vetëm një akt lufte, por një flijim që u bë themel i lirisë sonë.
Në çdo përvjetor, njerëzit vijnë nga të gjitha anët e botës shqiptare dhe përkulen me radhë, me një ndjenjë që tejkalon thjesht respektin – një ndjenjë që përfshin dashuri, dhimbje, dhe një përkushtim të palëkundur ndaj kujtimit të tyre. Përkulja përpara varreve të Jasharajve nuk është një akt fizik; është një akt shpirtëror, një dialog i heshtur me ata që dhanë gjithçka për të ardhmen tonë.
Prekazi është një kujtesë e gjallë e forcës dhe qëndresës shqiptare, një vend ku e kaluara jonë e dhimbshme bashkohet me të tashmen dhe të ardhmen tonë. Është një vend që nuk na lë të harrojmë, një vend që na sfidon të jemi të denjë për lirinë që kemi trashëguar. Dhe kështu, çdo përvjetor bëhet një rit i shenjtë, një kthim në atë tokë të shenjtë, për të ripërtërirë zotimin tonë për të mbajtur gjallë flakën e sakrificës së tyre dhe për të ndjekur rrugën e lirisë me krenari dhe përkushtim.
Sa e sa herë kemi shkuar në atë vend të shenjtë, ku çdo hap tingëllon si një lutje dhe çdo gur duket se mban peshën e një historie të përgjakur. Në heshtjen e atij peizazhi, ku dheu dhe qielli duket se flasin me një gjuhë të përbashkët dhimbjeje dhe krenarie, jemi ndalur përballë një rreshti emrash, të skalitur në përjetësi nga vetë dora e sakrificës.
I kemi lexuar ata emra me një përkushtim që buron nga thellësitë e shpirtit. Secili prej tyre, një dëshmi e një jete të ndërprerë brutalisht nga dora mizore e okupatorit. Secili, një histori që zë vend mes yjeve të qëndresës dhe krenarisë sonë kombëtare. Dhe ndërsa zëri jonë pëshpëritë ata emra të shenjtë, dhimbja na përshkon fijet më të holla të qenies, duke na mbushur me një ndjesi që ishte më shumë se dhembje – ishte një ndjesi humbjeje universale, një boshllëk që dukej se shtrihej deri në kufijtë e botës.
Dhembja na dukej si një oqean i pafund, valët e të cilit përplaseshin në brigjet e shpirtit tonë, duke lënë pas një jehonë të hidhur e të bukur njëkohësisht. Ishte një dhembje që të lë pa frymë, por që njëkohësisht të frymëzon. Një dhembje që të kërrus përpara peshës së humbjes, por të ngre lart përpara madhështisë së flijimit.
Çdo emër i lexuar ishte një shigjetë në zemër dhe një pishtar në errësirë. Ata emra nuk ishin thjesht fjalë të gdhendura në gur; ishin pjesë e gjallë e kujtesës sonë, rrënjë që na lidhin me një të kaluar të dhimbshme, por qëndrueshmëri të palëkundur. Dhe ndërsa i lexojmë, ndiejmë një nevojë të thellë për ti mbajtur gjallë kujtimin e tyre, për të mos lejuar që dhimbja e tyre të tretet në heshtje.
Ata emra janë një kujtesë për ne të gjallët, një thirrje për të mos harruar kurrë se liria jonë është një dhuratë e fituar me gjak dhe sakrificë. Dhe sa herë i lexojmë, e ndiejmë që dhimbja jonë është e përbashkët me dheun, qiellin dhe çdo frymëmarrje të kësaj toke, sepse kjo dhembje është pjesë e përjetësisë së shpirtit shqiptar.
Brenda pak orëve, një familje e tërë – një trung i shenjtë që mbante brenda tij rrënjët dhe degët e një historie të tërë – u shfaros nga dora mizore e padrejtësisë. Nuk kishin bërë asgjë, nuk mbanin mbi vete asnjë faj; i vetmi “krim” i tyre ishte se ishin shqiptarë, se guxuan të ëndërrojnë për lirinë, se nuk pranuan të nënshtrohen përpara tiranisë.
Imagjino atë çast: një shtëpi e mbushur me zëra, shpresa dhe dashuri, shndërrohet në një altar dhimbjeje. Në ato pak orë të errëta, ku errësira mbuloi çdo rreze të humanizmit, jeta u shua në mënyrën më të pamëshirshme. Burrat, gratë, fëmijët – çdo jetë qëndroi përballë një force që s’kishte as mëshirë, as ndjesi.
Ata nuk ishin vetëm viktima; ata ishin simboli i një qëndrese të qetë, të heshtur, por të fuqishme. Ata qëndruan si një familje e thjeshtë, që kërkonte vetëm atë që çdo qenie njerëzore meriton – të drejtën për të qenë të lirë, për të jetuar me dinjitet në tokën e tyre. Dhe pikërisht për këtë guxim, për këtë refuzim për t’u përkulur, ata u dënuan në mënyrën më të egër të imagjinueshme.
Dhe çfarë mbetet pas një tragjedie të tillë? Një plagë që nuk mbyllet kurrë, një dhembje që shtrihet përtej kufijve të familjes së tyre, duke prekur çdo zemër shqiptare. Por mbetet edhe një testament i përjetshëm, një kujtesë se çdo akt mizorie vetëm sa forcon dëshirën tonë për liri, vetëm sa ngulit më thellë rrënjët e të drejtës sonë për të ekzistuar.
Ata ranë pa faj, por jo pa qëllim. Flijimi i tyre na kujton se liria ka një çmim të paimagjinueshëm dhe se çdo rrahje zemre që ne gëzojmë sot mbart gjurmët e sakrificës së tyre. Kjo familje nuk u zhduk; ata jetojnë në çdo frymëmarrje të kësaj toke, në çdo këngë që këndojmë për lirinë dhe në çdo hap që hedhim drejt një të ardhmeje më të drejtë dhe më të ndritur.
Mos vallë është mëkat të duash atdheun – atë tokë që të mban në krahë që nga lindja, atë dhe që ushqehet me djersën dhe gjakun e njerëzve të saj? A është mëkat të dashurosh lirinë – atë frymëmarrje të thellë që i jep kuptim jetës, atë dritë që ndriçon errësirën e tiranisë? Dhe a është mëkat të duash të afërmit tuaj – ata që ndajnë me ju dhimbjet, gëzimet, kujtimet dhe ëndrrat?
Nëse dashuria për atdheun është mëkat, atëherë ky mëkat është vetë thelbi i qenies njerëzore. Si mund ta mohojë njeriu lidhjen e tij të thellë me tokën që e ushqen, që i jep identitet dhe ku rrënjët e tij janë ngulur thellë? Dashuria për atdheun nuk është thjesht një ndjenjë; është një lidhje e pashmangshme që kalon përtej logjikës, një thirrje e brendshme që jehon në çdo zemër që rreh për diçka më të madhe se vetvetja.
Dhe liria – ajo nuk është thjesht një dëshirë, por një nevojë e lindur, një flakë që nuk shuhet kurrë në shpirtin e njeriut. Ta duash lirinë është të duash vetë jetën, ta kërkosh atë është të kërkosh kuptimin e ekzistencës. Liria është ajri që frymojmë, horizonti ku shikimi ynë përpiqet të arrijë. Si mund të jetë mëkat diçka kaq e pastër dhe e domosdoshme?
E mbi të gjitha, dashuria për të afërmit – për ata që janë pjesë e shpirtit tuaj, që ndajnë çdo barrë dhe çdo gëzim – si mund të jetë mëkat? Dashuria për ta është dashuria për vetë njeriun, për lidhjen që na bën më njerëzorë, më të fortë, dhe më të bashkuar përballë sfidave të jetës.
Nëse këto janë mëkate, atëherë le të mëkatonim pa fund. Sepse në këtë dashuri për atdheun, lirinë dhe të afërmit tanë, gjendet thelbi i asaj që na bën të drejtë, të fortë dhe të pavdekshëm si njerëz dhe si komb. Në këtë dashuri gjendet forca që na shtyn të qëndrojmë, të luftojmë dhe të shpresojmë për një të nesërme më të mirë. Dhe nëse dashuria për vendin është mëkat, atëherë është mëkati më i shenjtë që mund të mbajmë mbi shpinë.
Me përulësi dhe një dhimbje që s’tregohet me fjalë, i shikojmë ato datëlindje të gdhendura në gurë, duke nisur nga më i madhi e deri te më i vogli i familjes. Çdo datë, një kujtesë e hidhur e jetëve që u ndërprenë brutalisht, e ëndrrave që u mbytën para se të merrnin frymë lirisht. Dhe aty, përballë kësaj padrejtësie, më kap një tmerr që të ngërthen shpirtin, një mllef që të djeg zemrën dhe një urrejtje që shpërthen si një stuhi e paepur.
Pse vallë na detyruan këta barbarë të urrenim njeriun? Si mund të ketë në botë një fuqi kaq mizore që jo vetëm shkatërron jetën, por ngjall edhe ndjenja të tilla në zemrat tona? Urrejtja s’është natyra jonë, por një peshë që na u imponua përmes gjakut dhe dhimbjes. Në atë moment, përballë atyre datave dhe atyre emrave, pyes veten: çfarë force e çmendur mund ta çojë një njeri të bëjë një krim kaq të pamëshirshëm ndaj një familjeje të pafajshme?
Gratë, burrat, dhe fëmijët që u vranë – çfarë mëkati mund të kishin ata që të meritonin një fund kaq tragjik? Dhe më tej, a mund ta imagjinojmë vallë se çfarë ndjenin ata shpirtra në ato momente të fundit? Çfarë mendimesh i përshkonin ndërsa përballeshin me flijimin? A ndienin frikë apo dhimbje, apo ndoshta një krenari të qetë, duke e ditur se po sakrifikoheshin për diçka më të madhe se vetvetja? A mund të përfytyrojmë madhështinë dhe peshën e asaj dhimbjeje që ata mbartën me vete?
Këto mendime janë si një dallgë që godet shpirtin pa pushim. Çdo jetë e shuar është një yll që mungon në qiellin tonë, një plagë e pashërueshme në historinë tonë. Dhe ne, të gjallët, mbartim barrën e përjetësimit të kujtesës së tyre. Këta shpirtra qëndrojnë si dëshmi e forcës njerëzore përballë barbarisë, si një thirrje që të mos harrojmë kurrë dhe të mos ndalemi kurrë së kërkuari drejtësinë dhe dinjitetin tonë.
Kush vallë ra i pari përpara asaj breshërie të pamëshirshme plumbash? A ishte ai një burrë që u ngrit për të mbrojtur familjen, apo një grua që qëndroi si një mur i heshtur përballë dhunës? Çfarë ndjeu nëna në atë çast, kur e pa djalin e saj të rrëzohej në tokë? A u ndje e pafuqishme, një dhimbje që shpon deri në thellësinë e shpirtit, apo ndoshta një dëshirë e pafund për ta mbajtur atë në jetë, qoftë edhe vetëm për një frymë më shumë?
Po fëmija, çfarë mendoi kur pa nënën dhe babain të rrëzoheshin para syve të tij të pafajshëm? A kuptoi ai se çfarë po ndodhte, apo ndoshta shpirti i tij i brishtë u mbyll në një perde të errët frike dhe tronditjeje? Çfarë ndjeu vëllai për vëllanë, teksa pa gjakun e tij të rridhte? A e ndjeu motra se kishte humbur një pjesë të vetvetes? Dhe në atë kaos të llahtarshëm, a pati dikush mundësinë t’i lidhte plagët, t’i ofronte një fjalë ngushëlluese, një prekje që të sillte shpresë?
Fëmijët – ata që janë simboli i pafajësisë dhe dritës të së ardhmes – a mund të preken nga kjo mizori? A mund të vriten fëmijët vallë? Çfarë botë e pamëshirshme është kjo, ku vetë esenca e pastërtisë dhe dashurisë shkatërrohet pa mëshirë? Të vërash një fëmijë është të vërash një botë të tërë, një ëndërr që nuk do të realizohet kurrë, një buzëqeshje që do të mungojë përgjithmonë.
Këto pyetje përplasen si dallgë të egra brenda shpirtit, duke lënë pas një zbrazëti që s’mund të mbushet kurrë. Dhe ndërsa mendja kërkon përgjigje, zemra thërret me dhimbje: si mundet që bota të lejojë një tragjedi kaq të tmerrshme? Çfarë fuqie e errët i shtyn njerëzit të shuajnë jetën me aq lehtësi? Në këtë llahtar të dhimbjes, kujtesa e të rënëve mbetet si një thirrje e përjetshme për drejtësi dhe njerëzi – një kujtesë që jeta, edhe në momente të tilla, ka një forcë të pashtershme për të na ngritur lart.
Vetëm ata që janë të dobët në shpirt dhe të zbrazët në zemër guxojnë të vrasin fëmijët – ato qenie të pafajshme që mbartin brenda tyre dritën e shpresës dhe të ardhmes. Vetëm ata që i tremben fuqisë së dashurisë dhe pafajësisë ngrihen kundër grave – atyre shtyllave të heshtura të familjes dhe të shoqërisë, që me dhembshuri e qëndresë mbajnë botën në këmbë. Dhe vetëm ata që nuk e kuptojnë as vlerën e jetës, as peshën e dhimbjes, shkelin mbi të pafuqishmit, mbi ata që nuk mund të mbrohen.
Të vrasësh një fëmijë është të shpallësh luftë kundër pafajësisë vetë, është të shuash një rreze drite që mund të ndriçonte botën. Çfarë frike duhet të kenë ata që i ngrenë armët kundër atyre që nuk mund të mbrohen? Nuk është fuqia që i shtyn në këto akte të pamëshirshme, por dobësia e një shpirti të errët, që e di se nuk mund të fitojë ndryshe veçse duke shkatërruar.
Gratë – ato që mbjellin jetë dhe e mbajnë të gjallë me dashurinë dhe përkushtimin e tyre – janë shënjestra e tyre, sepse vetëm burracakët i drejtohen atyre që nuk mbajnë armë. Dhe kur këto akte ndodhin, bota mbulohet me një re turpi dhe trishtimi, duke na kujtuar se lufta më e madhe nuk është ajo mes armëve, por ajo mes shpirtit të ndritshëm dhe errësirës së urrejtjes.
Vetëm ata që kanë humbur çdo gjurmë të njerëzisë në shpirt, që kanë lënë frikën dhe ligësinë t’i pushtojnë, mund të bien kaq poshtë sa të godasin ata që janë vetë jeta. Këto akte janë dëshmi jo e forcës, por e boshllëkut të tyre të brendshëm – një boshllëk që as urrejtja, as dhuna nuk mund ta mbushë. Dhe në këtë botë të tronditur, mbetet detyra jonë të qëndrojmë përballë kësaj errësire, duke mbrojtur jetën, pafajësinë dhe dinjitetin me të gjithë forcën që na jep dashuria për njerëzimin.
Sa jetë u shuan atë ditë skëterre, kur qielli u mbulua me tym dhe toka u mbyt në gjak? Sa varre u hapën për ata që dikur ishin zemra që rrihnin, shpirtra që ëndërronin, dhe zëra që mbushnin botën me gëzim? Çdo njeri është një botë e humbur, një histori që nuk do të tregojë fundin, një ëndërr që nuk do të mbërrijë kurrë në agim.
Në atë kullë krenare, ku historia dhe qëndresa ishin ngulitur në çdo gur, baroti mbuloi gjithçka – kujtimet, shpresat dhe frymën e fundit të atyre që guxuan të sfidojnë errësirën. Sa zëra fëmijësh u shuan, sa buzëqeshje u fikën para kohe? Në atë ditë, koha duket sikur ndaloi, dhe me të, çdo premtim për një të ardhme më të ndritur u mbështjell me tymin e dhimbjes.
E pamundura ndodhi në atë kullë, ku krenaria u përball me mizorinë, ku dheu u bë dëshmitar i një tragjedie që s’duhet harruar. Sa shpresa u dogjën nën flakët e barotit? Sa dashuri u ndërprenë përpara se të arrinin plotësinë e tyre? Dhe sa dhimbje mbeti në zemrat e të gjallëve, një plagë e hapur që koha s’ka fuqi ta shërojë?
Ajo ditë ishte më shumë se një tragjedi; ishte një sfidë ndaj humanitetit, një thirrje për të mos harruar kurrë çmimin e lirisë. Në çdo varr të hapur, në çdo jetë të humbur, në çdo kujtim të mbuluar me dhe, gjendet një dëshmi e pashlyeshme e një historie që na përket të gjithëve. Dhe ne, të mbijetuarit, mbartim barrën e të treguarit të së vërtetës, të ruajtjes së kujtesës, dhe të ngjalljes së shpresës që u përpoqën të na e shuanin atë ditë të errët.
Nuk i dua mallkimet, sepse ato bartin një peshë të errët që nuk i takon shpirtit njerëzor. Por në këtë vend të shenjtë, ku toka mban gjurmët e sakrificës dhe qielli jehon betimin e një populli, gjithçka mund të ndodhë – përveç heshtjes. Heshtja nuk është e mundur këtu, sepse ky vend flet me gjuhën e gjakut dhe flijimit, duke përcjellë zërin e atyre që nuk u pajtuan kurrë me robërinë.
Në këtë truall të larë me gjak dhe të lartë me krenari, heshtja është tradhti. Shqiptari nuk mund të heshtë përballë padrejtësisë, sepse zëri i tij është trashëgimia e qëndresës, një thirrje që nuk mund të shuhet nga asnjë forcë. Ai mund të përkulet para dhimbjes, por kurrë para tiranisë. Ai mund të shkojë deri në skajet e sakrificës, por kurrë nuk do ta pranojë robërinë si fatin e tij.
Shqiptari, që nga lashtësia, ka mbajtur një betim të pathyeshëm: më mirë të vdesë në litar me kokën lart sesa të jetojë i përkulur, pa liri. Për të, liria nuk është thjesht një ideal; është ajri që frymon, toka që prek, dhe qielli që sheh. Liria është vetë jeta, dhe pa të, çdo ditë është një burg, çdo frymëmarrje një barrë.
Në këtë vend të shenjtë, ku çdo gur dhe çdo pemë rrëfen një histori qëndrese, mallkimi është i tepërt, sepse drejtësia dhe forca e shpirtit shqiptar flasin vetë. Dhe nëse ka një mësim që ky truall na përcjell, është se liria është e shenjtë dhe e paçmueshme. Dhe shqiptari, i lidhur me këtë tokë dhe me këtë qiell, do ta mbrojë atë deri në frymën e fundit, duke refuzuar heshtjen, duke refuzuar nënshtrimin, dhe duke qëndruar gjithmonë krenar përballë çdo sfide.
A vriten fëmijët vallë? A mundet dora e njeriut të ngrihet kundër atyre qenieve të pafajshme, engjëjve që mbartin në vete pastërtinë dhe dritën e jetës? A mund të shuhet një buzëqeshje që ndriçon botën, një zë që pëshpërit ëndrrat e ardhmërisë, apo një frymëmarrje që mban shpresën e të gjithë njerëzimit?
Ata që vrasin fëmijët nuk mund të quhen njerëz. Njerëzia nuk gjen vend në zemrat që errësohen nga një urrejtje kaq e verbër, aq e çmendur, sa të shuajë më të pafajshmit ndër ne. Ata që ngrihen kundër engjëjve të kësaj bote, nuk përbuzin vetëm jetën, por sfidojnë vetë natyrën e saj, atë lidhje të shenjtë që na bën njerëzorë.
Ata përbuzin Zotin dhe gjithë krijimin e Tij, sepse nuk ka fuqi më të madhe se dashuria dhe kujdesi për të pafuqishmit, për ata që nuk mund të mbrohen. Dhe kur dikush ngrihet kundër kësaj dashurie, ai shkel mbi parimet themelore të jetës, duke u kthyer në një hije të errët që nuk i përket më dritës së njerëzimit.
Vrasja e fëmijëve është më shumë se një krim; është një mohim i vetë ekzistencës, një dhunim i shpresës, dhe një plagë që nuk shërohet kurrë. Dhe në këtë akt të tmerrshëm, vetë bota duket sikur dridhet, duke mbajtur zi për humbjen e çdo engjëlli që nuk mund të fluturojë më.
Në këtë errësirë, mbetet detyra jonë, e atyre që mbajmë gjallë dritën e njerëzimit, të mos harrojmë kurrë. Të qëndrojmë përballë barbarisë me të gjithë forcën e shpirtit, duke mbrojtur të pafajshmit dhe duke ruajtur dritën e shenjtë që fëmijët sjellin në këtë botë. Sepse në ata, gjendet e ardhmja jonë, dhe çdo engjëll që humb, na lë më të varfër dhe më të thyer si njerëz.
Për të vrarë një fëmijë, duhet të kesh humbur çdo ndjenjë njerëzie, çdo fije dhembshurie që lidh zemrën e njeriut me jetën. Duhet të jesh zhveshur nga çdo ndjenjë dashurie dhe të mos kesh përjetuar kurrë atë magjinë që sjell prekja e dorës së një fëmije – aq e vogël, aq e brishtë, por e mbushur me pafajësi dhe shpresë për të ardhmen.
Lufta që ndodhi në Kosovë, dhe mbi të gjitha masakra e Jasharajve, në Prekaz, është një dëshmi e asaj se çfarë ndodh kur zemrat ngrihen kundër vetë thelbit të jetës. Ata që kryen ato krime nuk ishin njerëz, sepse njeriu, me gjithë dobësitë e tij, mban një farë të dhembshurisë në zemër. Ata ishin bisha të tërbuara, të verbuara nga urrejtja, të etura për gjak dhe të zhytura në një errësirë që s’mund të kuptohet nga mendja njerëzore.
Masakra e Jasharajve nuk ishte vetëm një akt dhune; ishte një sfidë ndaj vetë humanitetit, një përpjekje për të shkatërruar jo vetëm trupin, por edhe shpirtin e një populli. Ata që vranë gratë, burrat dhe fëmijët e pafajshëm, nuk kërkonin vetëm të shuanin jetë, por të asgjësonin shpresën, të shuanin dritën që mbante Kosova në zemrën e saj.
Por në këtë akt barbarie, ata nuk arritën qëllimin e tyre. Gjaku i fëmijëve të pafajshëm, i grave të guximshme dhe i burrave qëndrestarë nuk e shuajti shpresën; përkundrazi, e bëri atë të ndriçojë më fort. Sakrifica e Jasharajve u kthye në një monument të qëndresës dhe lirisë, një kujtesë se edhe përballë bishave më të egra, njerëzimi dhe guximi mund të triumfojnë.
Dhe kështu, ndërsa përkulemi me nderim para kujtimit të tyre, mbetet detyra jonë të mos harrojmë kurrë. Sepse në kujtesën e atyre jetëve të humbura qëndron një betim – që asnjëherë më mizoria të mos ketë vend në këtë tokë, dhe që çdo fëmijë të rritet i lirë, nën qiellin e një bote që ka mësuar të çmojë jetën mbi çdo gjë tjetër.
Ata që guxojnë të vrasin fëmijë nuk mund të jenë prindër – nuk mund të kenë këtë bekim të shenjtë që jeta dhe Zoti i japin vetëm atyre që mbartin në zemër dashuri dhe dhembshuri. Të jesh prind është një privilegj hyjnor, një dhuratë që kërkon forcë shpirtërore dhe një lidhje të thellë me vetë natyrën e jetës. Ata që shkelin këtë shenjtëri duke ngritur dorë kundër fëmijëve, e humbin të drejtën për ta mbajtur këtë titull, sepse zemra e tyre është e zbrazët nga dashuria dhe ndërgjegjja.
Një akt kaq i tmerrshëm nuk mbetet pa pasoja. Fëmija, kjo qenie e brishtë dhe hyjnore, është si një rreze drite që lidh qiellin me tokën. Çdo fëmijë është një premtim për të ardhmen, një dëshmi e shpresës dhe rinovimit të jetës. Të vrasësh një fëmijë është të vrasësh një pjesë të vetë shpirtit njerëzor, dhe ky krim nuk mbulohet kurrë nga harresa. Mallkimi i atyre shpirtrave të pafajshëm do t’i ndjekë kriminelët brez pas brezi, duke u bërë një hije e rëndë që s’do t’i lërë të qetë.
Këto bisha që veprojnë me një ligësi të tillë, do të gjykohen jo vetëm nga Zoti, por edhe nga vetë njerëzimi. Drejtësia hyjnore është e pashmangshme; ajo arrin përtej kufijve të kohës dhe hapësirës, duke ndëshkuar ata që shkelin ligjet e jetës dhe të dashurisë. Por edhe vetë njerëzimi, me të gjitha dobësitë e tij, nuk mund të heshtë përballë një mizorie të tillë. Këto krime janë një plagë në ndërgjegjen e botës, një kujtesë se duhet të qëndrojmë së bashku për të mbrojtur më të pafajshmit ndër ne.
Dhe kështu, ata që kanë shkelur mbi jetën e fëmijëve nuk do të gjejnë kurrë paqe. Zoti dhe njerëzimi do t’i ndëshkojnë, duke i lënë përgjithmonë të zhytur në një errësirë që ata vetë e kanë krijuar. Sepse fëmijët janë shpirtrat më të pastër, dhe çdo akt kundër tyre është një sfidë ndaj vetë esencës së jetës. Dhe në këtë botë, as Zoti, as njeriu, nuk mund ta tolerojë një padrejtësi të tillë.
Askush, ama bash askush, nuk mund të qëndrojë indiferent përballë kësaj epopeje të lavdishme, kësaj historie që përmban në vete madhështinë e sakrificës dhe peshën e një tragjedie që prek thellësisht shpirtin njerëzor. Kjo nuk është thjesht një ngjarje e kaluar, një episod i një kohe të dhimbshme – është një monument i gjallë i guximit dhe qëndresës, një plagë që ende gjakoset në ndërgjegjen tonë kolektive.
Kjo tragjedi, e shkruar me gjakun dhe jetët e një familjeje të shenjtë, nuk është vetëm dhimbja e familjes Jashari. Nuk është vetëm loti i Prekazit, as vetëm ulërima e Kosovës. Ajo është një dhimbje që kapërcen kufijtë, një thirrje që prek çdo zemër njerëzore, kudo në botë. Është një përplasje mes humanitetit dhe barbarisë, një kujtesë se dhembja e një kombi mund të bëhet dhembja e të gjithë njerëzimit.
Prekazi, me flijimin e tij të shenjtë, nuk është vetëm një vend. Është një altar ku dhembja e humbjes përzihet me krenarinë e qëndresës. Është një thirrje për të mos harruar, një testament i shkruar me gjak dhe guxim që i flet çdo qenie njerëzore për fuqinë e shpirtit përballë tiranisë.
Kjo tragjedi është një reflektim i natyrës sonë njerëzore – të dhimbjes që ndiejmë për njëri-tjetrin, të forcës që gjejmë për të qëndruar të bashkuar, dhe të detyrimit për të ruajtur kujtesën e atyre që dhanë gjithçka për një të ardhme më të ndritur. Dhe kështu, Prekazi dhe Jasharajt mbeten një thirrje për të gjithë njerëzimin: për të mos harruar kurrë, për të mbrojtur gjithmonë jetën dhe lirinë, dhe për të qëndruar gjithmonë krenar përballë çdo errësire.
Kjo racë, që ndoshta me vështirësi mund të quhet njerëzore, ka bërë më shumë se një gabim; ajo ka fyer vetë thelbin e asaj që na bën njerëz. Në aktet e saj të errëta, ajo ka tradhtuar gjithçka që është e shenjtë dhe fisnike, duke lënë pas një shteg të dhembjes dhe të poshtërimit që përplas shpirtin me pyetje të përjetshme.
Dashuria – ajo forcë universale që lidh zemrat dhe krijon ura përtej dallimeve – është shpërfillur dhe flakur tej. Në vend të saj, kjo racë ka zgjedhur urrejtjen, ka përqafuar shkatërrimin dhe ka ndërtuar botën e saj mbi themele të dobëta, ku nuk ekziston as dhembshuria dhe as ndjeshmëria. Ajo ka fyer njeriun jo vetëm në trup, por në shpirt, duke shkelur mbi çdo vlerë që i jep kuptim dhe dinjitet ekzistencës sonë.
Çdo gjë fisnike dhe e shenjtë, çdo ideal që na ngre lart dhe na afron me atë që është hyjnore, është përbuzur dhe përçmuar. Ata kanë shkelur mbi mirësinë si mbi diçka të parëndësishme, duke e kthyer botën në një vend ku hija e tyre mbulon dritën. Dhe në këtë përbuzje, ata nuk kanë tradhtuar vetëm të tjerët, por edhe vetveten, duke u zhytur gjithnjë e më thellë në humnerën e një boshllëku moral.
Kjo fyerje ndaj njeriut dhe çdo gjëje të shenjtë nuk është vetëm një akt i dhunës; është një krim ndaj vetë ekzistencës. Është një plagë në ndërgjegjen e botës, një kujtesë e errët e asaj që ndodh kur humbim lidhjen me thelbin tonë njerëzor. Dhe në këtë shkelje të shenjtërisë, mbetet për ne, ata që besojnë ende në fisnikëri dhe dashuri, detyra për të qëndruar dhe për të rindërtuar atë që është thyer – me dritën e shpirtit tonë si udhërrëfyes në errësirë.
Si mund të durojë njeriu dhe të mos derdhë lot përpara kësaj kasaphane, përpara kësaj skene që flet me një gjuhë të dhembjes që s’mund të përshkruhet me fjalë? Çdo qenie e gjallë, çdo zemër që rreh me ndjenjë dhe dhembshuri, nuk mund të qëndrojë e pandjeshme përballë një tragjedie kaq të thellë. Si mund të mos thyhet guri, të mos pëlcasë toka nga pesha e kësaj dhimbjeje, kur gjithçka përreth është dëshmi e flijimit dhe humbjes së madhe?
Si mund të agojë dita dhe dielli të ngrihet mbi këtë tokë të plagosur, kur në dritën e saj mungojnë ata burra trima e krenarë, ata që ishin shtylla dhe fryma e kësaj toke? Si mund të ngrihet agimi pa i përshëndetur ata që duhej të ishin aty, për të gëzuar frytin e sakrificës së tyre, për të parë ëndrrën e tyre të bërë realitet?
Liria – ajo ëndërr që mban gjallë zemrat edhe në terrin më të thellë – është sot këtu, por ata që e mbollën me gjak dhe qëndresë nuk janë më për ta përjetuar. Si mund të mos ndiejmë boshllëkun e tyre, të mos dëgjojmë jehonën e zërave që mungojnë, të mos shohim hijet e tyre që enden në çdo cep të kësaj toke?
E megjithatë, në këtë dhembje të pafund, ka një dritë që nuk shuhet. Ata nuk janë më fizikisht mes nesh, por janë gjithkund në frymën e kësaj toke të lirë. Janë në çdo hap që bëjmë, në çdo frymëmarrje që marrim nën qiellin e lirisë. Dhe ndoshta, ky është çmimi që liria kërkon: një sakrificë e tillë që na kujton përherë se ajo nuk është e lirë, por e fituar me një çmim të pamatshëm.
Si mund të mos qajmë? Por në këta lot ka jo vetëm dhimbje, por edhe krenari. Si mund të mos ndiejmë dhembje? Por në këtë dhembje ka edhe një forcë që na bën të qëndrojmë. Sepse ata që mungojnë në gjirin e kësaj dite, janë gjithnjë të pranishëm në kujtesën dhe zemrat tona, si dritë që na udhëheq drejt një të ardhmeje më të mirë.
Ata që u flijuan në shtëpinë e tyre, në vendin e tyre, në familjen e tyre, janë më shumë se heronj; ata janë gurë themeli të lirisë sonë, rrënjë të thella që ushqejnë pemën e krenarisë kombëtare. Në muret e shtëpisë së tyre, ku dikur dëgjohej e qeshura dhe gjallëria e jetës, u skalit një histori që do të rrëfehet brez pas brezi. Çdo cep i atij vendi, çdo guri dhe çdo fije bari, është i mbarsur me kujtimin e guximit të tyre.
Të flijuar në tokën e tyre, në atë vend ku ëndrrat e tyre ishin ngulitur, ata nuk u dorëzuan përballë barbarisë. Në pragun e shtëpisë së tyre, ku ndoshta kishin qëndruar për të përshëndetur mëngjeset dhe për të ndarë shpresat për të ardhmen, ata qëndruan deri në fund – jo si viktima, por si mbrojtës të shenjtë të jetës, familjes dhe atdheut.
Në familjen e tyre, ku dashuria dhe kujdesi i përditshëm ishin fjalët që lidhën brezat, ata gjetën forcën për t’u përballur me të paimagjinueshmen. Ata nuk ishin vetëm luftëtarë, por edhe prindër, bij, motra e vëllezër, njerëz që ndjenin dhimbjen dhe dashurinë në të njëjtën masë. Dhe pikërisht në këtë lidhje të shenjtë me familjen dhe vendin, ata gjetën një forcë që as plumbat nuk mund ta shuanin.
Sakrifica e tyre nuk ishte vetëm një akt qëndrese, por një testament i pavdekshëm. Ata nuk u flijuan në një vend të huaj, në një tokë të ftohtë dhe të largët, por në gjirin e dheut të tyre, ku historia dhe shpirti i kombit takohen. Dhe në atë flijim, ata u bënë më shumë se kujtime; ata u kthyen në flamuj që valëviten në zemrat tona, në yje që ndriçojnë rrugën tonë drejt një të ardhmeje të lirë dhe të drejtë.
Ata që u flijuan në shtëpinë e tyre, në vendin e tyre, dhe në familjen e tyre, janë një kujtesë e përjetshme se liria dhe dinjiteti nuk janë vetëm fjalë, por vlera që duhen mbrojtur me çdo çmim. Dhe ne, që ecim në gjurmët e tyre, mbetemi të përulur përballë madhështisë së tyre, duke e ditur se ata janë themeli mbi të cilin qëndron ëndrra jonë e lirisë.
A ka drejtësi në këtë botë që mund t’i dalë hakut kësaj familjeje të shenjtëruar, që u flijua në altarin e lirisë? A ekziston një peshore që mund të matë dhimbjen e tyre, një gjyq që mund të sjellë para drejtësisë ata që shkatërruan jetët e tyre dhe plagosën një popull të tërë? Dhe, a ka dashuri aq të madhe që mund të mbushë boshllëkun që ata lanë pas, një dashuri që të shërojë plagët e kësaj toke të vuajtur?
Drejtësia njerëzore, me gjithë përpjekjet e saj, duket e vogël përballë madhështisë së kësaj tragjedie. Si mund të gjykohet e keqja që shkon përtej fjalëve, që thyhet çdo normë njerëzore? Çfarë dënimi do të mjaftonte për ata që i kthyen jetët e pafajshme në numra të ftohtë dhe që e mbollën këtë dhe me gjak dhe dhimbje? Gjyqet mund të ndëshkojnë trupat, por a mund të ndëshkojnë shpirtin e një mizorie kaq të thellë?
Dhe dashuria – ajo forcë hyjnore që na mban të bashkuar dhe na ngushëllon në orët më të errëta – a mund të jetë e mjaftueshme për të rikthyer atë që është humbur? A mund të kompensojë ajo humbjen e bijve, të nënave, të baballarëve, të një brezi të tërë që u flijua? Për këtë familje të shenjtëruar, dashuria mund të jetë vetëm një balsam, por kurrë një zëvendësim për jetët që nuk do të kthehen më.
E megjithatë, shpresa nuk shuhet. Drejtësia mund të mos jetë e përsosur, por kërkimi i saj është një detyrë që s’duhet braktisur kurrë. Dashuria mund të mos shërojë çdo plagë, por është ajo që na ndihmon të ngrihemi dhe të ecim përpara. Dhe kjo familje – kjo familje që u bë simbol i qëndresës dhe sakrificës – nuk kërkon vetëm drejtësi; ajo na thërret të mos harrojmë, të mbajmë gjallë kujtimin e tyre dhe të ndërtojmë një botë ku asnjë sakrificë e tillë të mos jetë më e nevojshme.
Në këtë thirrje gjendet një forcë që i sfidon kufijtë e të mundshmes, një dëshmi se shpirti njerëzor, edhe në vuajtjen më të thellë, është i aftë të kërkojë dritë dhe shpresë.
Kjo dhembje, që i përket jo vetëm një toke, por një kombi të tërë, ka një emër – familja e madhe Jashari. Një emër që nuk është thjesht një kujtesë, por një simbol i sakrificës dhe qëndresës. Ata nuk ishin thjesht një familje; ishin një monument i gjallë i guximit, një flakë që nuk u shua kurrë, edhe përballë barbarisë më të egër.
Dhembja që mbart ky emër është e thellë, e përmasave të pakonceptueshme, por gjithashtu e mbushur me një krenari që sfidon kohën. Familja Jashari nuk ra vetëm për veten e saj; ajo u bë një betim i pashlyeshëm për lirinë e Kosovës, një thirrje që na kujton se liria nuk është kurrë e lirë. Gjaku i tyre, i derdhur në dheun e Prekazit, u bë fara e një kombi që nuk u përkul dhe nuk u dorëzua.
Lavdia e tyre është e përjetshme. Ata që ranë nuk janë më fizikisht mes nesh, por jetojnë në çdo frymëmarrje të kësaj toke të lirë, në çdo buzëqeshje të një fëmije shqiptar, dhe në çdo hap të hedhur me krenari nën flamurin e Kosovës. Lavdia e tyre nuk është vetëm për të kujtuar të shkuarën, por për të ndriçuar të ardhmen, për të na kujtuar gjithmonë çmimin e lirisë.
Dhe kështu, emri i tyre qëndron i gdhendur jo vetëm në gurë, por në zemrat tona. Familja Jashari është më shumë se një kujtesë historike; është një testament i jetës dhe dinjitetit, një thirrje për të qëndruar gjithmonë të bashkuar, për të mbrojtur lirinë dhe për të ndërtuar një të ardhme që është e denjë për sakrificën e tyre. Lavdi e përjetshme atyre që ranë, sepse në rënien e tyre, ata na dhanë forcën për të ngritur një komb të lirë dhe krenar.
2 janar 2025
