EMRIN QË NA E MËSUAN VENECIANËT E BIZANTINËT DHE NE NUK E HARRUAM KURRË

Nga Prof. Blerim Latifi

Në media tona emri “shka” konsiderohet si emër fyes për serbët. Për këtë arsye secilit që e përdorë atë, i censurohet zëri ose teksti i shkruar.

Ku i  ka rrënjët ky emër dhe domethëniet e tij?

Dihet se shqiptarët nuk e kanë sajuar atë. Sajues të tij janë bizantinët dhe venecianët, bashkë me Kishën Katolike. Prej tyre pastaj ka hyrë në fjalorin e gjuhës shqipe, por me disa modifikime fonetike.

Në librin e tij “Poezia epike gojore e shqiptarëve dhe sllavëve të jugut”, studiuesi shqiptaro-amerikan i Universitetit të Columbia-s, Stavro Skëndi, na e jep një shpjegim interesant të historisë së këtij emri.

Ja shpjegimi i tij : “Shqiptarët quajnë shkje sllavët fqinjë. Po si ka ardhur kjo? Gustav Meyer-i e jep etimologjinë e “shkja” nga latinishtja Sclavus, që do të thotë skllav. A mund të ketë qenë kjo formë, si dhe termi Sclavonia, e njohur nga shqiptarët në kohët e lashta?

Dihet se një zonë e madhe gjeografike, e cila nga shekulli i shtatë ( koha e dyndjes së sllavëve në Ballkan) deri tek i dhjeti që përfshinte të gjitha tokat ndërmjet Zarës, Selanikut dhe maleve Rodope, quhej greqisht Sklavinikai dhe latinisht Sclavinica. Në një marrëveshje tregtare ndërmet Dubrovnikut dhe Ankonës( 1292) me emrin Sclavonia nënkuptohej krahina ndërmjet lumenjve Narenta (në Dalmaci-Bosnje) dhe Drin-Bunë(në Shqipëri). Në shekullin e katërmbdhjetë statuti i qytetit Kotorr bënte një dallim të qartë ndërmjet kroatëve të veriut dhe sclavi.

Nga faktet e mësipërme historike bëhet e qartë se fjalët Sclavi dhe Sclavonia, kjo e fundit për tokat e sllavëve të jugut afër Shqipërisë, duhet të njiheshin nga shqiptarët në mesjetë.

Por si mund të shpjegohet ndërrimi nga latinisht Sclavus në shqip shkja?

S latine para k ka dhënë në shqip sh, si p.sh. latinisht scala ka dhënë në shqip shkalla ; lat. episcopus ka dhënë në shqip peshkop. Kështu latinisht Sclavus ka dhënë në fillim shqip Shklavus. Për një arsye ose një tjetër, tingujt e rrokjes –vus ranë dhe shklavus u bë shkla. Meqë kl në shqipen e Shqipërisë ka dhënë kj që u bë q: – klani në fillim dha kjani e në fund qani, po kështu kemi shkla në fillim, e pastaj shkja e shqa. Këto dy format e fundit ndeshen në këngët heroike të Shqipërisë së Veriut”

Skëndi nuk është i sigurtë mbi kohën kur emri Shkja u perhap në të folurën e shqiptarëve. Duke iu referuar Frang Bardhit, i cili në veprën e tij “Fjalori latinisht-shqip” (1635) emrin latin Schiavonia (Sclavonia) e përkthen në shqip si Schienia(Shkinia), Skëndi shtron tezën se emri Shkja duhet të jetë përhapur tek shqiptarët ndërmjet viteve 1555-1635.

Nëse ky emër ka përmbajtur një domethënie pezhorative për serbët, atëherë ajo domethënie duhet të ketë pasqyruar si qëndrimin negativ doktrinor të katolikëve për ortodoksët sllavë( sidomos pas persekutimit sistematik të katolikëve nga Car Dushani), ashtu edhe qëndrimin negativ doktrinor të ortodokësve grekë për ortodoksët sllavë.

Po si mbijetoi ky emër me origjinë bizantino -veneciano-katolike tek shqiptarët, të cilët kaluan nga krishterimi latin në islam?

Një arsye është se konvertimi, sidomos në fillim, ishte sipërfaqësor dhe nuk preku traditën e gjatë kulturore shqiptare, parasegjithash zakonet dhe gjuhën. Argumenti më i mirë për këtë është fakti se, ndonëse kaluan nga Krishterimi latin në Islam, shqiptarët vazhduan të qëndrojnë të lidhur fort pas të drejtës zakonore, kanunit, rrënjët e të cilit qartësisht janë europiane.

Më pas kur aleanca e gjatë midis Kishës Ortodokse Serbe dhe Perandorisë Osmane u prish, emri Shkja, krahas domethënies së hershme negative katoliko-veneciane, duhet të ketë  fituar një domethënie negative shtesë , të ushqyer nga konfliktet e reja midis muslimanëve dhe serbëve, të cilat filluan pas shfaqjes së kërcënimit rus ndaj Perandorisë Osmane. Kjo domethënie ka qenë fatale për ortodoksët shqiptarë.

Ndërkaq, pas vitit 1912, si pasojë e shtypjes brutale të shqiptarëve nga regjimet e ndryshme serbe, këto dy shtresime kuptimore të emrit vetëm sa janë përforcuar edhe më shumë. Në këtë kontekst figurës së shkaut si “ortodoksi antikatolik”, dhe figurës së shkakut si “ortodoksi antimusliman”, i shtohet një figurë e tretë : “shkau antishqiptar”.

_____________

Rastësisht më ra rruga andej, por nuk kisha kohë të ngjitem deri tek lart. Edhe gërmadhë Kështjella e Artanës të ngjallë admirim. Admirimi bëhet edhe më i madh kur e lexon historinë e saj. Prapa atyre mureve, tani thjesht gërmadha, është lindur Martin Segoni, prelat i njohur i katolicizmit shqiptar dhe biografi i parë i Skënderbeut. Edhe shkrimtari e teologu bullgar Vladislav Gramatiku thuhet të ketë lindur aty.

Ndonëse serbët janë munduar ta serbizojnë gjithë historinë e saj, falë dokumenteve të Raguzës mësojmë për qindra familje shqiptare që jetonin e punonin aty gjatë shekujve 14 e 15.

Llesh Spani, nga familja Spani e Drishtit, ishte komandanti i fundit që udhëhoqi mbrojtjen e kësaj kështjelle para se ajo të binte në duart e osmanëve në verën e vitit 1455. Familja e tij ishte anëtare e Lidhjes së Lezhës. Kisha Saksone në lindje të kështjellës është po ashtu një histori në vete.

Ne kurrë nuk kemi ditur t’ia tregojmë botës këto histori, të vlefshme për të drejtat tona mbi këtë vend. Madje edhe pas luftës kemi vazhduar me të njëjtin avaz gati barbar, duke lejuar një kompani serbe t’i fus duart aty dhe, në emër gjoja të rikontruksionit, ta deformoj krejtësisht atë që kishte mbetur nga ngrehina mesjetare. Pastaj qahemi pse bota vazhdon ta dëgjoj kryesisht versionin serb të historisë.