Çfarë thonë burimet për Dardaninë mesjetare
Nga Jahja Drançolli
Hartografia e antikitetit, veçanërisht “Tabula Peutingeriana” dhe “Gjeografia e Ptolemeut”, japin të dhëna për shtrirjen gjeografike të Dardanisë, e cila mund të gjurmohet përtej kufijve veriorë të Novi Pazarit-Nishit, të gjithë territorit të Kosovës dhe Maqedonisë veriperëndimore me kryeqyteti i saj, Scupin. Në këtë kontekst, disa studiues janë përpjekur të përcaktojnë kufirin etnogjeografik të Dardanisë, kufi që mund të ndiqet përtej kufijve perëndimorë përgjatë vijës aktuale Gjakovë-Pejë-Novipazar-Ivanjicë-Çaçak, e cila ishte edhe kufiri i Krahinës së Dardanisë. Në lindje, megjithatë, kufiri i Dardanisë duhet kërkuar nga pozita Kumanovë-Vranjë, deri në rrethet e Remesianës (Bela Palanka e sotme) në lumin Nishava. Kufiri verior shtrihet mbi rajonin e qytetit Naissus. Në mbështetje të kësaj është një njoftim i Ptolemeut, sipas të cilit Scupi (Shkup) ishte qendra e Dardanisë, ndërsa Naissus (Nishi) ishte një nga katër qytetet e Dardanisë, njoftim i cili në një farë mase pajtohet me pohimet e historiani Plini, sipas të cilit nga Dardania rrjedhin lumenjtë e famshëm Margus, Timaco dhe Pingus (Plin, Naturalis Historia, lib. III, 149: “Flumina clara dhe Dardanis Margus, Pingus, Timachus”). Ndërkaq, sipas një monumenti epigrafik ku përmendet hyjnesha Dardania, i zbuluar në Kamenicë, ndërmjet Kragujevcit dhe Milanovcit të, mund të dyshohet se kufiri i Dardanisë shkonte më në veri se kufiri i vendosur nga Ptolemeu dhe Plini.
Nga fundi i shekullit III, pikërisht në vitin 297 nga perandori Dioklecian pas reformës së administratës romake, Dardania shfaqet si provincë më vete, provincë e cila dëshmohet nga një mbishkrim i gjetur në Romë: “[Nai] sso Darda(niae)” (Nishi në Dardani). Duhet theksuar se Provinca e Dardanisë përfshinte këto qytete të verilindjes: Naissus, Remesiana (Bela Palanka e sotme), Justinopolis (Cariçin Grad i sotëm) […], qendra këto, të cilat do të bëhen edhe qendrat kryesore administrative të Dardanisë. Për ta sqaruar më mirë këtë pyetje, duhet të ndalemi në të dhënat e autorëve dhe burimet nga antikiteti i vonë dhe Bizanti. Pra, Dardania mund të gjurmohet gjatë mesjetës deri në epokën e Humanizmit dhe Rilindjes Europiane. Prej këtu e takojmë nga fillimi i shek. III, dhe veçanërisht pas ndarjes së Perandorisë Romake në vitin 395; në vitin 618, sipas Miracula Sancti Demetri, qyteti i Nishit (Naissus), Scupi (Shkupi) dhe disa qytete të tjera ishin pjesë përbërëse e Dardanisë si formacion politiko-shoqëror. E tillë ka qenë Dardania dhe gjatë mesjetës, të cilën mund ta ndeshim veçanërisht në hartografinë botërore të epokës së Humanizmit dhe të Rilindjes Europiane!
(Ekstrakt nga një studim i gjatë)
