Viti 1922/ Historia e malësorit që ishte strehuar dhe jetonte në shpellë. Takimi me amerikanen, Rose Wilder Lane dhe rrëfimi i trisht

Nga Albert Vataj

Shumë nga ju e kanë parë këtë foto, por pak publikues e kanë trajtuar të detajuar historinë e kësaj fotoje dhe jetën e këtij burri me pamje të ashpër dhe jetë sfiduese. “Malësor, me të cilin u njohëm në shpellën sipër Lumit të Shalës dhe që na këndoi kënga për Durgut Pashën” shkruan shkrimtarja amerikane Rose Wilder Lane, e cila vizitoi Shqipërinë e Veriut në vitin 1922.

Një letër e sapo ardhur nga Shqipëria më sjell lajmin se ai ka prerë mjekrën, ka varur pushkën në mur (kur u çarmatosën malësorët qeveria shqiptare bëri një përjashtim në rastin e tij) dhe tani po drejton me sukses të konsiderueshëm, një sharra në Mat, shkruan Rose Wilder Lane.

Rose Wilder Lane duke udhëtuar në Veri nga Shkodra, të shtërnguar nga koha e keqe dhe rruga e gjatë, të nxitur nga rrëfimet e atyre që kishin takuar, për njeriun e shpellës, bashkë me ato, të cilët e shoqëronin bujtën në shpellën e komitit.

Ajo shkruan mes të tjerash në librin e saj “Majat e Shalës”: “Unë nuk isha një njeri i pasur,” filloi ai, “por siç është thënia jonë: “Flokët më të vegjël kanë hijen e tyre”. Në shtëpinë time kishte dele dhe ishte një shtëpi me dy dhoma dhe arat na paguanin mundin. Kutia e duhanit në brezin tim nuk ishte kurrë bosh dhe kishte bukë në tavën e pjekjes. Ishte një djalë në djep dhe një tjetër pranë zjarrit dhe jeta ishte e qetë si Lumi Shala në verë, deri në ardhjen e Durgat Pashës.

“Pas kësaj erdhi tradhtia e Esad Pashës dhe, duke mos pasur as shtëpi, as dele, as djem, as duhan, por vetëm pushkën time…

Duhet ta ndërpresim, për ta kthyer te Durgat Pasha, dhe ai u habit që duhej më shumë se ai emër për të kuptuar. A nuk i kishim dëgjuar kurrë këngët e Durgat Pashës?

Durgat Pasha, i cili në vitin 1912 erdhi nga Sulltani i Turqisë për të nënshtruar Bijtë e Shqiponjës, dogji e vrau.

“Kur u ktheva në shtëpi nga luftimet, njerëzit e Durgat Pashës ma kishin djegur shtëpinë, gruaja ime dhe djemtë kishin vdekur. Pikërisht atëherë i dhashë besën vetes që të mos e varja kurrë pushkën në mur dhe të mos më prisja mjekrën derisa të çlirohej e gjithë Shqipëria.

Pasi na tregoi se si siguronte mbijetesën, duke plaçkitur dhe vrarë, duke bërë gjëra që nuk e nderonin malsorin, Perolli, një nga shoqëruesit e mi i tha: “Por është koha për të prerë mjekrën dhe për të varur pushkën në mur”, sugjeroi . Tashmë ka një qeveri të lirë shqiptare.

“Por jo një Shqipëri e lirë”, tha komiti. “Qeveria e harron këtë dhe ulet në këshill me Fuqitë që na shitën në Itali dhe na dhanë te Serbia. A e keni harruar Kosovën dhe një milion vëllezër tuaj që janë skllevër të serbëve?”