SHQIPTARËT: KOMBI I SHENJTËRUAR NGA HISTORIA

Nga Prof. Dr. Sabile Keçmezi-BASHA

Që prej çastit kur historia e familjes sime u bë dritë në kujtesën time, një ndjenjë e thellë rrënjëzoi në shpirtin tim – ajo e përkatësisë absolute ndaj qenies shqiptare. Të dish se çdo fije gjaku që të përshkon është shqiptare, jo thjesht njëqind, por dyqind për qind, më bën të ndihem si një lis i lashtë, i mbjellë në tokën që flet gjuhën time, në dheun që mban kujtimet e stërgjyshërve të mi.

Është një ndjenjë e madhe, një peshë që më mbush me krenari të thellë, sikur të isha dëshmitare e vetë rrjedhës së historisë së popullit tim. Në damarët e mi rrjedh gjaku i atyre që kanë përballuar furtuna shekujsh, që kanë ruajtur emrin dhe gjuhën tonë si një thesar të shenjtë. Dhe për këtë, krenaria ime nuk është vetëm ndjenjë, është një detyrë e shenjtë për të qenë pasqyrë e dinjitetit shqiptar.

Unë ndjej se të qenit shqiptar nuk është vetëm përkatësi kombëtare, por është një ndjenjë e përjetshme, një pakt i heshtur me të kaluarën dhe të ardhmen. Është flaka e shpresës, forca e rezistencës, dhe zëri që nuk shuhet kurrë. E për këtë, jam më shumë se krenare – jam mirënjohëse për rrënjët që më japin jetë dhe për qiellin që më mban frymën gjallë. Shqipëria është më shumë se Shqipëri, është dielli në zemrën time, një diell që kurrë nuk perëndon.

Më mbush me një ndjenjë të papërshkrueshme krenarie fakti që të parët e mi i përkisnin kësaj race të veçantë njerëzore, një race që ka rezistuar ndër shekuj, që ka ditur të qëndrojë e palëkundur përballë stuhive të historisë. Të dish se je pjesë e një trashëgimie të tillë, e një populli që ka jetuar me dinjitet dhe është ngritur mbi plagët e kohës, është një bekim i rrallë, një dhuratë që e mbaj në zemër si diçka të shenjtë.

Unë ndjehem me fat që jam kjo që jam, që jam bija e një populli që ka aq shumë për të treguar, aq shumë për t’u mburrur. Historia jonë nuk është thjesht një kalendar ngjarjesh, por një simfoni që rrjedh në damarët tanë. Është një tregim i gjallë i qëndresës, i guximit, i artit dhe shpirtit që nuk u dorëzua kurrë.

Populli im – gjaku im – ka lënë gjurmë në gurët e historisë. Ka ditur të ruajë gjuhën, këngën, traditat e tij, pavarësisht përpjekjeve për ta shuar. E, mbi të gjitha, ka mbajtur të ndezur flakën e krenarisë, një flakë që i ndriçon edhe kohërat më të errëta.

Krenaria ime buron nga çdo hap i bërë nga ata që erdhën para meje. Nga puna e tyre e palodhur, nga lufta e tyre për liri, nga ëndrrat që i kaluan brezave. Dhe për këtë, unë e ndjej se jo vetëm që kemi me çfarë të mburremi, por kemi gjithashtu një detyrë të shenjtë për të ruajtur këtë trashëgimi dhe për ta mbajtur gjallë emrin shqiptar. Sepse ne jemi frymëmarrja e një historie që vazhdon të shkruhet, një urë që lidh të kaluarën me të ardhmen në një harmoni të përjetshme krenarie.

Për dikë, mbase mund të duket e vjetruar, një klishe që s’ka vend në këtë kohë moderne, të shkruash për atë që ndjej tani – për kombin, për atdheun, për flamurin. Por më besoni, kjo ndjenjë nuk plaket kurrë, nuk humbet asnjëherë kuptimin e saj. Sepse të flasësh për këto, të shkruash për to, është të rizgjoshë shpirtin e një trashëgimie që na lidh me të kaluarën dhe na udhëheq drejt të ardhmes.

Asnjëherë nuk është e tepërt dhe asnjëherë nuk është e mjaftueshme të flasim për kombin që na mban bashkë, për atdheun që na mban në zemrën e tij si një nënë e përjetshme, dhe për flamurin – atë copë të shenjtë që valëvitet si fryma jonë në erën e historisë. Flamuri ynë nuk është thjesht një simbol; është pasqyrimi i sakrificave tona, i betejave që kemi luftuar, dhe i shpresës që kemi mbajtur gjallë.

Të mbrosh këto ideale nuk është thjesht një detyrë, por një nder, një thirrje e brendshme që zgjon më të mirën tek ne. Në çdo kohë, në çdo moment, ne jemi të gatshëm të japim gjithçka – edhe vetë jetën – për të ruajtur atë që është më e shenjta për ne. Sepse kombi, atdheu dhe flamuri nuk janë thjesht fjalë. Ato janë zemra që rreh në çdo shqiptar, janë lidhja jonë me rrënjët e historisë dhe frymëzimi ynë për të ardhmen.

Pra, të shkruash për këtë nuk është e vjetruar. Është një akt i gjallë, një dëshmi e dashurisë së pashuar për atë që na definon si popull. Sepse për sa kohë që kemi fjalë për të thënë dhe zemra për të rrahur, ne do të flasim, do të shkruajmë dhe do të mbrojmë gjithmonë atë që jemi dhe atë që na bën krenarë.

Asnjëherë nuk është e tepërt të flasim për vuajtjet tona, për plagët që mbartim si dëshmi të një historie të përgjakshme, për masakrat që u përpoqën të na zhduknin nga faqja e dheut. Është detyra jonë, jo vetëm ndaj vetes, por edhe ndaj brezave që vijnë, të kujtojmë dhe të tregojmë se si, pavarësisht stuhive, qëndruam në këmbë, të pathyeshëm. Asnjë forcë nuk arriti të na përkulë, sepse shpirti ynë ishte i ndërtuar mbi një themel më të fortë se çdo dhunë – mbi dashurinë për atë që është e shenjtë.

Vuajtjet tona nuk janë thjesht kujtime të dhimbshme; ato janë gurët e themelit të krenarisë sonë. Çdo plagë, çdo masakër, çdo përpjekje për të na shuar ka qenë një provë e forcës sonë. Ne nuk u dorëzuam, sepse dashuria për atë që është e jona na dha krahë. Dashuria për të shenjtën nuk është një barrë, por një dritë që ndriçon rrugën tonë përpara.

Dhe kështu, ne mbetemi një popull që kujton me dhimbje, por ecën përpara me krenari. Sepse të duash atë që është më e shenjta është më shumë se një ndjenjë – është fryma që na mban gjallë, që na bën ata që jemi dhe që do të na bëjë të pavdekshëm në faqet e historisë.

Duhet t’u tregojmë fëmijëve tanë, duhet t’u flasim me zemër dhe me të vërtetën që historia na ka mësuar. Kjo që kemi sot – kjo liri, kjo tokë, ky identitet që valëvitet si flamur në shpirtin tonë – nuk ishte dhe nuk është diçka e mirëqenë. Ajo nuk na erdhi si një dhuratë nga qielli, por si një fryt i sakrificave të pambarimta, i mundit dhe i gjakut të atyre që dhanë gjithçka për të mbrojtur atë që ne sot e quajmë atdhe.

Fëmijëve tanë duhet t’u kujtojmë se çdo arritje ka një çmim. Rrugët që na sollën këtu ku jemi sot nuk ishin të shtruara me lule, por me gurë dhe plagë. Ata duhet ta dinë se para se të shijojmë këtë dritë, kemi kaluar përmes errësirave më të thella, ku çdo hap përpara ishte një akt guximi dhe qëndrese.

Ne sakrifikuam shumë – ndoshta gjithçka që mund të sakrifikohet. Humbëm njerëz të dashur, u përballëm me padrejtësi që mund të thyenin çdo shpirt, por jo tonin. Dhe pikërisht sepse sakrifikuam, sot kemi një arsye më shumë për të vlerësuar atë që kemi ndërtuar. Çdo grimcë toke që qëndron nën këmbët tona është e mbushur me kujtimin e atyre që luftuan që ne të mund të ecim të lirë.

Fëmijëve tanë duhet t’ua përcjellim këtë të vërtetë si një amanet të shenjtë. Sepse vetëm duke kuptuar sa shumë është dhënë për këtë që kemi sot, ata do të dinë ta mbrojnë dhe ta duan atë. Të dish se liria nuk është e mirëqenë, por një trashëgimi që kërkon kujdes dhe përkushtim, është një mësim që duhet të mbetet i pashlyeshëm në zemrat e tyre.

Dhe kështu, duke treguar këtë histori, ne jo vetëm që nderojmë të kaluarën tonë, por sigurojmë edhe të ardhmen tonë. Sepse e ardhmja ndërtohet nga ata që e kuptojnë dhe e vlerësojnë sakrificën, dhe fëmijët tanë do të jenë ata që do të mbajnë gjallë flakën e kësaj historie.

Asnjë faqe e historisë nuk mund të shkruhet me të pavërtetën se populli im ka shtypur dikë, ka robëruar, apo ka torturuar në ndonjë mënyrë. Kjo është një krenari që rrezaton nga thellësitë e qenies sonë kombëtare, një dëshmi se historia shqiptare nuk është ngjyer kurrë me gjak të pafajshëm apo me zinxhirët e skllavërisë ndaj të tjerëve. Ajo qëndron e pastër, si një burim që rrjedh pa njollë, duke bartur në rrjedhat e saj vetëm dinjitet dhe respekt për të tjerët.

Populli im është lindur me dhembshuri në zemër dhe me një ndjenjë të thellë drejtësie. Ne nuk kemi ngritur kurrë dorën për të pushtuar, për të robëruar apo për të shtypur të tjerët. Përkundrazi, ne kemi jetuar gjithmonë në një përpjekje të pashuar për të ruajtur lirinë tonë, për të mbrojtur tokën tonë, dhe për të mbajtur gjallë shpirtin e një populli që ka dashur vetëm paqe dhe liri.

Historia shqiptare nuk flet për zinxhirët që lidhnin të tjerët, por për prangat që na janë vënë neve. Ajo nuk flet për dhunën ndaj të tjerëve, por për qëndresën ndaj padrejtësive. Është një histori krenare e një populli që ka vuajtur, por nuk ka harruar kurrë të mbajë kokën lart. Një popull që nuk ka kërkuar të shtypë të tjerët për të ngritur veten, por ka ndërtuar identitetin e tij mbi themele të drejtësisë dhe respektit.

Kjo është fuqia e historisë sonë: një histori që nuk është e njollosur me mëkatet e robëruesve apo të shtypësve, por qëndron si një testament i pastërtisë sonë shpirtërore dhe të vërtetës që na përkufizon. Shqiptarët, në thelb të qenies së tyre, mbartin një shpirt që refuzon shtypjen, që përqafon lirinë dhe që gjithmonë ka ditur të jetë i drejtë, edhe kur padrejtësia ishte ligj mbi ta. Dhe kjo e bën historinë tonë një thesar të rrallë, një frymëzim për të gjithë ata që kërkojnë të gjejnë forcë në drejtësi dhe humanizëm.

Pse jemi të këtillë? Pse kemi mbetur gjithmonë të palëkundur në virtytet tona, të rrënjosura thellë në themelet e shpirtit njerëzor? Ndoshta, sepse në zanafillë, jemi një popull që ka lindur me një kod të pashkruar të nderit dhe drejtësisë, një popull që ka kuptuar vlerën e jetës së dinjitetshme pa cenuar të tjerët, pa rrezikuar apo kërcënuar ata që ndodhen përreth nesh. Thelbi ynë buron nga një burim i pastër humanizmi, i një jete të ndërtuar mbi respektin për veten dhe për të tjerët.

Por kjo jetë, ashtu si dhe vetë historia jonë, nuk ka qenë asnjëherë e lehtë. Rrugët tona kanë qenë të mbushura me rreziqe, të ndërthurura me sfida që shpesh janë dukur të pakapërcyeshme. Ne kemi jetuar në një botë që nuk ka kursyer asgjë për të na vënë në provë. Gjithsesi, edhe kur errësira ka mbuluar horizontin tonë, ne kemi qëndruar të fortë, duke ecur përpara me zemrën të mbushur me guxim dhe me shpirtin të ndriçuar nga shpresa.

Kjo është ajo që na bën të veçantë – jo mungesa e sfidave, por mënyra si i përballojmë ato. Jeta jonë është një tregim që nuk flet për fitime të lehta apo rrugë të shtruara, por për qëndresë dhe përkushtim. Ne kemi ecur përmes kohërave të vështira duke mbajtur lart flamurin e dinjitetit dhe të virtytit. Në çdo hap, kemi mbetur të drejtë, të ndershëm dhe të respektueshëm, sepse kjo është në natyrën tonë, në ADN-në tonë shpirtërore.

Dhe ndoshta pikërisht këto sfida, këto rreziqe që na kanë rrethuar, na kanë mësuar të vlerësojmë thelbin e jetës. Ato na kanë bërë të kuptojmë se forca nuk qëndron në dominimin e të tjerëve, por në aftësinë për të qëndruar të papërkulur, për të qëndruar njerëzorë edhe në momentet më të vështira. Në këtë rrugë të gjatë e të vështirë, ne kemi ndërtuar një identitet që reflekton qartësi morale dhe shpirt të pastër. Dhe për këtë, jemi dhe do të mbetemi krenarë.

Kur erdha në këtë botë, toka ime ishte si një trup i plagosur, e copëtuar dhe e shkatërruar, një pamje e dhimbshme që fliste për vuajtjet e një populli të tërë. Ishim racë e shtypur deri në palcë, më e shtypura në të gjithë Evropën, dhe peshën e kësaj padrejtësie e ndjenim në çdo frymëmarrje, në çdo hap të jetës sonë.

Nuk kishim zë që të thërrisnim, nuk kishim as fuqi, as mundësi për të treguar botës vuajtjen tonë. Ishim të heshtur, jo sepse donim të heshtnim, por sepse bota kishte zgjedhur të mos na dëgjonte. Për ne, çdo ditë ishte një luftë për mbijetesë, një përpjekje për të mos u zhdukur nga faqja e dheut, për të mbajtur gjallë një komb që qëndronte në buzë të humnerës së shfarosjes.

Por edhe në atë gjendje, edhe kur toka digjej nën këmbët tona dhe qielli dukej sikur nuk do të hapte kurrë dritë, shpirti ynë mbeti i pathyer. Heshtja jonë nuk ishte dorëzim; ajo ishte një pritje, një grumbullim force për atë ditë kur do të mund të ngrinim zërin dhe të tregonim botës të vërtetën tonë. Ishte një heshtje e mbushur me shpresë, një heshtje që ruante flakën e qëndresës, duke pritur momentin kur ajo të bëhej një zjarr i pakufishëm.

Dhe unë, që linda mes këtyre plagëve, e mbaj këtë dhimbje si një kujtim të gjallë, si një pjesë të pandarë të identitetit tim. Sepse nga kjo dhimbje buron forca ime, krenaria ime, dhe përkushtimi im për të mos harruar kurrë se kush jemi dhe nga kemi ardhur. Kjo tokë e copëtuar dhe e shtypur, ky popull i heshtur, mbetet dëshmia më e fuqishme e shpirtit tonë të pathyeshëm, një testament i përjetshëm i dinjitetit dhe i të drejtës për të ekzistuar.

Nga okupuesi shekullor planet thureshin fshehurazi, njëra pas tjetrës, si kurthe në errësirë, me një qëllim të vetëm: të na zhbënin nga faqja e dheut, të na shkulnin nga rrënjët tona, nga jeta dhe kombi që ne kemi ndërtuar me aq mund e sakrificë. Ishin plane të egra, të shkruara me ftohtësi, me programe të hartuara enkas për të na zhdukur nga kjo botë, sikur vetë ekzistenca jonë ishte një kërcënim për ata.

Dhe, vërtet, mbi këtë popull të urtë e bujar ranë fatkeqësi të shumta, si retë e zeza që nuk shpërndahen pas furtunës. Historia jonë është e mbushur me dhimbje dhe sprova, me humbje të mëdha dhe plagë që ende nuk janë shëruar plotësisht. Por edhe kur qielli u bë i errët dhe toka dridhej nën këmbët tona, shpirti ynë mbeti i palëkundur. Ne ishim dhe jemi një popull që, edhe në ballë të vdekjes, nuk humbëm kurrë dinjitetin dhe mirësinë tonë.

Në çdo valë që erdhi për të na fundosur, ne ngritëm fort muret e qëndresës. Në çdo plan që u hartua për të na zhdukur, ne mbajtëm të gjallë dritën e shpresës. Jemi popull që, edhe pse ka kaluar përmes stuhive më të ashpra, ka ruajtur urtësinë e fjalës, bujarinë e shpirtit dhe besimin në të drejtën për të jetuar.

Dhe ndoshta pikërisht kjo na bën të pamposhtur – jo thjesht fuqia jonë për të mbijetuar, por aftësia për të qëndruar njerëzorë edhe kur bota përpiqet të na zhveshë nga vetvetja. Sepse ne, ky popull që ata deshën të zhdukin, mbajmë brenda vetes një dritë që asnjë forcë nuk mund ta shuajë – dritën e një kombi që nuk pranon të harrohet, që nuk pranon të dorëzohet.

Bota nuk na njihte. Nuk na shihte siç ishim në të vërtetë – bijtë e saj më të devotshëm, ata që kishin lindur me një kulturë të rrallë, me qytetari të lashtë dhe me një virtyt të shenjtëruar, besën. Ne ishim populli që kishte ndërtuar një kod të pashkruar, ku fjala ishte betim dhe premtimi ishte gur themeli. Tek ne, shtëpia nuk ishte thjesht katër mure, por ishte hapësira ku Zoti dhe miku ndanin të njëjtën sofër, një strehë që nuk e njihte asnjëherë ftohtësinë për të huajin.

Por bota, për fat të keq, as nuk kuptonte e as nuk përpiqej të kuptonte. Barbarët, që shpesh e përkufizonin fuqinë përmes pushtimit dhe arrogancës, nuk dinin çfarë nënkuptonte ajo fjali e artë: “Shtëpia është e Zotit dhe e mikut.” Nuk kuptonin se për ne, mikpritja nuk ishte thjesht një zakon, por një mënyrë e të jetuarit, një reflektim i shpirtit tonë të hapur dhe të drejtë. Ata nuk e kuptonin dhe, më keq akoma, nuk donin ta vlerësonin këtë thesar që ne mbartnim.

Ata kalonin mes nesh me sy të mbyllur dhe mendje të ngurtë, duke mos parë se kultura jonë ishte një perlë e çmuar që shkëlqente në errësirën e barbarisë së tyre. Nuk reflektonin mbi thellësinë e qytetarisë sonë, mbi ndershmërinë e fjalës së dhënë apo mbi bujarinë që nuk njihte kufij. Dhe ndoshta ky ishte dënimi i tyre – të qëndronin të verbër ndaj madhështisë që kishin përballë, duke e zhytur veten në injorancën e tyre të heshtur.

Por ne, bijtë e kësaj toke, nuk ndaluam kurrë së jetuari me dinjitet. Vlerat tona mbetën të paprekura, si guri i maleve tona, të palëkundura përballë erërave që frynin kundër nesh. Sepse ne e dimë që përjetësia nuk matet me pushtime apo me forca kalimtare, por me thellësinë e shpirtit dhe fisnikërinë e zemrës. Dhe për këtë, edhe në heshtjen e botës, ne vazhduam të mbeteshim pasqyrë e njerëzores dhe shembull i mirësisë që barbarët kurrë nuk do të arrijnë ta kuptojnë.

A ndodhi, vallë, që bota të ndalonte një çast dhe të reflektonte mbi këtë postulat të shenjtë, mbi këtë ligj të pashkruar të mikpritjes dhe besës që ne e mbartnim si një kurorë nderi? A e kuptuan ndonjëherë ata që na rrethonin se ky virtyt nuk ishte thjesht një zakon, por një trashëgimi e përjetshme që ruhej në shpirtin tonë dhe kalonte brez pas brezi, si një flakë e gjallë që nuk shuhet kurrë?

Ne, bijtë e kësaj toke të lashtë, e kishim bërë mikpritjen një pjesë të pandashme të qenies sonë. Ishte fryma jonë, ishte zemra e vlerave tona. Në sofrat tona, miqtë ishin si engjëj të dërguar nga qielli, dhe për ta nuk kursehej asgjë – as buka e fundit, as fjala e ngrohtë, as strehimi në orët më të errëta. Besimi ynë në vlerën e mikut dhe të fjalës së dhënë ishte i rrënjosur thellë në histori, një testament që as koha nuk mund ta zhbënte.

Por a e kuptuan të tjerët këtë? Jo gjithmonë. Shpesh, bota e vështronte këtë virtyt tonin me moskuptim, ndonjëherë edhe me përbuzje. Ata që shihnin vetëm interesin, që matnin gjithçka me peshën e përfitimit, nuk mund ta kuptonin se si një popull mund të sakrifikonte për një mik, se si një fjalë e dhënë mund të kishte më shumë peshë se ari i tërë botës. Dhe kështu, ndodhte që mikpritja jonë të merrej si dobësi, dhe besa jonë të mos vlerësohej siç e meritonte.

Por ne nuk reshtëm. Ne vazhduam ta ruanim këtë thesar si gjënë më të çmuar që na kishin lënë të parët. E trashëguam si një amanet të shenjtë, duke e përcjellë brez pas brezi, me bindjen se, edhe nëse bota nuk e kupton, kjo është esenca e shpirtit tonë. Sepse për ne, mikpritja dhe besa nuk janë vetëm tradita – janë mënyra jonë për të qenë njerëzorë, për të ruajtur dritën e humanizmit në një botë që shpesh e harron atë. Dhe për këtë, ne jemi krenarë, edhe kur të tjerët nuk dinë të respektojnë atë që për ne është më e shenjta nga të gjitha.

Historia jonë është një dëshmi e qëndrueshmërisë së shpirtit shqiptar, e fuqisë për të ruajtur dinjitetin edhe kur të tjerët e humbin të tyren. Dhe në këtë qëndrim të heshtur, të vendosur, ne gjejmë forcën për të vazhduar përpara, duke mbetur të vërtetë ndaj vetes dhe ndaj asaj që na përcakton si popull – mikpritjen, besën dhe shpirtin fisnik që nuk mposhtet as nga tradhtia më e egër.

Ata deshën gjithçka që ishte e jona. Duart e tyre të etura, si hije të errëta, u shtrinë mbi tokat tona, duke kërkuar të marrin dheun që ne e kishim ujitur me mund dhe djersë. Ata deshën shtëpitë tona, ato strehë të ngrohta që kishim ndërtuar me duart tona, ku çdo gur dhe çdo trarë mbartte kujtime të gjeneratave. Ata deshën pasurinë tonë, jo vetëm atë materiale, por edhe trashëgiminë tonë shpirtërore – këngët, gjuhën, historinë tonë.

Por lakmia e tyre nuk ndaloi aty. Ata deshën më shumë. Në fund, shtrinë duart e tyre edhe mbi vetë jetën tonë. Donin të shuanin frymën tonë, të na fshinin si një gjurmë në rërë që zhduket nga dallgët. Ishte një etje e pashtershme për të zhdukur jo vetëm atë që kishim, por atë që ishim – identitetin tonë, krenarinë tonë, të drejtën tonë për të ekzistuar.

E megjithatë, ata nuk e kuptuan një gjë: jeta jonë nuk ishte thjesht trup dhe tokë, por shpirt dhe qëndresë. Të na merrnin tokën, shtëpinë apo pasurinë, mund të ishte një dhimbje e madhe, por jo fundi ynë. Sepse shpirti ynë është si rrënjët e lisit që fshihet thellë nën dhe, i palëkundur edhe kur stuhitë e godasin kurorën. Dhe ky shpirt, ky zë i pashuar që buçet nga thellësitë e historisë sonë, nuk mund të merret, nuk mund të shuhet.

Ata deshën gjithçka, por nuk mundën të marrin atë që është e përjetshme tek ne: dinjitetin tonë, guximin tonë për të mbijetuar. Dhe ky, në fund të fundit, është triumfi ynë – qëndresa jonë ndaj lakmisë së tyre, dëshmia se jeta jonë nuk është një pronë për t’u rrëmbyer, por një flakë që nuk shuhet kurrë.

Na dëbuan nga dheu ynë, duke na përzënë nga shtëpitë që ishin ndërtuar me mundin dhe dashurinë e brezave. Na shembën strehët ku kishim qeshur dhe qarë, ku kishim parë ëndrra dhe rritur fëmijët tanë. Me duar të pangopura, ata morën pasuritë tona, gjithçka që ne kishim mbledhur me djersën e ballit dhe me durimin e viteve. Edhe kafshatën e fundit, që ishte shpresa e ditës së nesërme, na e rrëmbyen pa mëshirë.

Por grabitja e tyre nuk ndaloi tek e prekshmja. Ata donin të na vidhnin edhe atë që asnjë forcë nuk duhet të prekte – historinë tonë. I ngatërruan të vërtetat, i përvetësuan figurat tona emblematike, ata që ishin ndriçimi i shekujve tanë, duke i kthyer në simbole të pavërteta në rrëfimet e tyre. Me një lakmi të pangopur, ata dëshironin të bëheshin si ne, të ndanin madhështinë e një trashëgimie që nuk mund të blihej apo rrëmbehej me forcë.

Ata deshën të falsifikonin gjithçka që ishte e jona, duke ndryshuar të vërtetat, duke zhdukur kujtimet dhe duke kthyer gjurmët tona në hije të së kaluarës. Për ta, historia jonë ishte një pengesë që duhej fshirë, një pasqyrë që nuk duronin ta shihnin, sepse në të reflektohej madhështia e një populli që nuk mund të zhbëhej.

Ata u përpoqën të zhduknin çdo shenjë të lashtësisë sonë, të përvetësonin çdo gur, çdo emër dhe çdo figurë që i përkiste kujtesës sonë kolektive. E vërteta jonë i tronditi, sepse ajo nuk mund të pajtohej me gënjeshtrat e tyre. Në përpjekjen për ta falsifikuar atë, ata u përpoqën të na shkëpusnin nga rrënjët tona, duke mos kuptuar se rrënjët tona nuk janë vetëm në tokë, por edhe në zemrat dhe shpirtrat e njerëzve tanë.

E historia nuk është thjesht një libër që mund ta ribotosh sipas dëshirës. Ajo është e gdhendur në gurët e kalave tona, në këngët tona të lashta dhe në gjakun e atyre që luftuan për ta mbrojtur. Ata mund të kenë shkruar faqet e tyre të rreme, por nuk mund të shuajnë të vërtetën që jeton në çdo damar të këtij populli. Historia jonë nuk është një përrallë që mund të ndryshohet; ajo është një realitet i pashlyeshëm, i skalitur me sakrifica dhe qëndresë.

Dhe sot, ne qëndrojmë si dëshmitarë të së kaluarës sonë, duke mbrojtur të vërtetën kundër çdo përpjekjeje për ta falsifikuar. Sepse ajo që është e jona nuk mund të bëhet e tyre, dhe ajo që është e vërtetë nuk mund të fshihet. Historia jonë, pavarësisht plagëve dhe përpjekjeve për ta shtrembëruar, do të mbetet përjetësisht si një testament i lavdisë dhe shpirtit të pamposhtur shqiptar.

Ishte një përpjekje e kotë, një etje e pashtershme për të kopjuar atë që ne ishim në thelb, por që ata kurrë nuk mund ta arrinin. Sepse të jesh si ne, nuk është çështje pasurie, territori apo pushteti – është çështje shpirti. Është përkushtimi ndaj virtytit, dashurisë për tokën dhe nderit që na mban të bashkuar si popull. Ata mund të merrnin gurët dhe drurët, të rrëmbenin fjalët dhe simbolet, por nuk mund të vidhnin shpirtin që jeton në damarët tanë, frymën që na bën të pathyeshëm.

Aq shumë dëshironin të ishin si ne, por nuk e kuptuan kurrë se madhështia jonë nuk buronte nga gjërat e prekshme, por nga forca e zemrës, nga besimi ynë i palëkundur dhe nga qëndresa jonë përballë çdo padrejtësie. Dhe kjo, në fund, mbetet triumfi ynë – që ata mund të na rrëmbenin gjithçka, por kurrë nuk mund të bëheshin ne.

Ata nuk e dinin. Nuk e kuptonin se mund të shkatërronin gjithçka të prekshme, të rrëzonin kullat tona, të na dëbonin nga toka që na kishte rritur, por asnjëherë nuk do të arrinin të zhbënin atë që ishte e përjetshme. Kullat tona prej guri, të ndërtuara me duart e stërgjyshërve tanë, nuk ishin thjesht ndërtime, por simbole të shpirtit dhe të historisë sonë. Themelet e tyre ishin rrënjët tona, të ngulura thellë në dheun që na përket, dhe ato themele nuk mund t’i lëvizte as fuqia më e madhe.

Ata nuk e kuptonin se çdo gur i atyre kullave ruante zërat tanë, kujtimet tona, betimet dhe këngët që brezat i kishin përcjellë si amanet. Edhe nëse muret binin, edhe nëse ne detyroheshim të largoheshim, shpirti i atyre kullave mbetej aty, duke pritur kthimin tonë. Sepse toka jonë dhe historia jonë nuk i përkasin askujt tjetër veç nesh.

Dhe më e dhimbshmja, por njëkohësisht e vërteta më e pamohueshme, është se ajo që është e huaj kurrë nuk mund të bëhet e jotja. Ata mund të pushtonin kullat, të hynin në tokat tona, të përvetësonin pasuritë tona, por nuk mund të bënin të tyren atë që ishte thurur me shpirtin dhe gjakun tonë. Nuk mund të merrnin frymën që jeton brenda çdo guri, çdo mali dhe çdo fushe të këtij vendi.

Kullat tona do të jenë gjithmonë aty, si dëshmitare të së kaluarës dhe si shenjë e përjetësisë. Ato nuk janë thjesht ndërtesa, por pasqyrime të qëndresës sonë. Dhe për sa kohë që themelet e tyre qëndrojnë, ne do të kemi gjithmonë një vend ku të kthehemi, një kujtim që na thërret, një trashëgimi që nuk shuhet kurrë. Ata mund të shkatërrojnë, por nuk mund të zotërojnë atë që është e krijuar përjetësisht për ne. Dhe kjo është e vërteta që ata kurrë nuk do ta kuptojnë.

Ata nuk e dinin. Nuk e kuptonin se shqiponjat, pavarësisht se si fluturojnë në qiellin e pafund, e ndajnë zemrën me tokën ku kanë rrënjët. Foletë e tyre janë gjithmonë në dheun e të parëve, aty ku historia fillon dhe ku çdo kthim bëhet amanet. Dhe nuk është rastësi që shqiptari, ky popull i lashtë, ka aq shumë nga shpirtit i shqiponjës – krenarinë, lirinë dhe guximin që nuk e mposht asgjë.

Shqiptari është i fjalës, një fjalë që nuk thyhet, një premtim që lidhet me besën – virtytin më të shenjtë të tij. Ai është trim, një qëndrestar që sfidon stuhitë e kohës, duke qëndruar përballë çdo kërcënimi me kokën lart. Por shqiptari është më shumë se kaq. Ai është njeri që e mbart dashurinë për atdheun në çdo frymëmarrje. Dhe kur kjo dashuri vihet në rrezik, ai nuk është më thjesht një njeri – ai bëhet luan.

Për shqiptarin, atdheu është gjaku që qarkullon në damarët e tij, dhe prekja e tij është një plagë që nuk falet. Ai nuk trembet, nuk dorëzohet, nuk përkulet. Edhe në ballë të vdekjes, ai qëndron si një mal, i fortë dhe i pathyeshëm. Forca e tij nuk buron vetëm nga trupi, por nga shpirti – një shpirt që ndez flakën e qëndresës dhe që nuk njeh frikë përballë armikut.

Shqiptari del në fushë të betejës, me tërë forcën e zemrës dhe të shpirtit, për të mbrojtur atë që është më e shenjta për të – tokën e tij, nderin e tij, lirinë e tij. Ai mund të bjerë, por kurrë nuk përkulet. Në çdo betejë, ai lufton jo vetëm me armët e dorës, por me besimin e palëkundur se drejtësia dhe dinjiteti i tij do të triumfojnë. Dhe kështu, shqiptari mbetet gjithmonë si shqiponja – i lirë, krenar dhe i paprekshëm në shpirt.

Nënat tona, të mirat dhe fisniket nënat shqiptare, janë vetë zemra e kësaj toke, shpirt që ndriçon dhe rrënjë që ushqejnë çdo brez të ri. Ato lindin trima, duke u përkulur me dashuri dhe përkushtim mbi djepin e çdo fëmije, sikur të mbillnin në të farën e guximit dhe të nderit. Në zemrat e tyre, dashuria për jetën është e pandashme nga dashuria për lirinë, dhe kjo i bën ato të jenë më shumë sesa nëna – i bën simbole të një populli që nuk përkulet kurrë.

Nënat shqiptare nuk e matinë jetën me vite, por me fitore e dinjitet. Ato i mësojnë bijtë e tyre se trimi nuk jeton vetëm për veten, por për tokën, për flamurin, për gjuhën dhe për të ardhmen. Dhe kur bijtë, burrat apo baballarët shkojnë në fushën e betejës, ato i përcjellin me një forcë të heshtur, me zemër të thyer, por me kokën lart. Sepse ato e dinë se vdekja në shërbim të atdheut nuk është humbje, por përjetësi.

Krenaria e nënave tona nuk është thjesht një ndjenjë, por një testament që buron nga lashtësia. Ato e dinë se të lindësh një trim është të mbjellësh një pemë që do të mbroj nga stuhitë e historisë. Dhe kur fëmijët e tyre bien në fushën e betejës, ato nuk qajnë me dëshpërim, por me një dhimbje që përzihet me krenari, sepse e dinë se bijtë e tyre janë bërë pjesë e pavdekësisë së kombit.

Janë nënat shqiptare ato që, me duart e tyre të lodhura, kanë qëndisur flamujt që valëviten në liri. Janë ato që kanë ngritur breza qëndrestarësh dhe kanë mbajtur të gjallë frymën e shpresës edhe në kohërat më të errëta. Dhe për këtë, ato janë monumente të gjalla të dashurisë dhe sakrificës – gra që lindin trima dhe i përcjellin ata në pavdekësi me fjalët e tyre të urta dhe me shpirtin e tyre të pathyeshëm.

Krenaria e tyre buron nga gjaku i tyre – një gjak që ka rrjedhur për lirinë, për nderin dhe për të drejtën. Ky gjak nuk është thjesht një trashëgimi biologjike, por një testament shpirtëror që kalon nga brezi në brez. Për nënat tona, çdo trim që bie në emër të atdheut është një fener që ndriçon rrugën e të ardhmes.

Ato mbeten krenare për bijtë e tyre, për gjakun e tyre që buron si një lumë i papërkulur nga zemra e këtij dheu. Nënat shqiptare nuk pranojnë të përulen para frikës apo tradhtisë, sepse ato janë vetë simboli i qëndresës dhe i nderit. Në çdo frymëmarrje të tyre, ato mbartin shpirtin e një kombi që, pavarësisht plagëve dhe dhimbjeve, ecën përpara me kokën lart dhe me krenarinë që nuk mund të zhbëhet.

Ajo nuk lufton vetëm me armët në dorë, por edhe me forcën e shpirtit të saj, duke u bërë frymëzim për ata që i qëndrojnë përballë armikut. Në çdo hap që hedh, ajo bart peshën e historisë dhe të amanetit të brezave të mëparshëm. Prania e saj në betejë nuk është vetëm një akt guximi, por një dëshmi e dashurisë së saj të pakushtëzuar për lirinë dhe të drejtën.

Duke luftuar përkrah burrave, ajo nuk është më thjesht nënë, por simbol i një populli që nuk dorëzohet kurrë. Është ajo që nuk mban vetëm dhimbjen, por edhe shpresën. Është ajo që, si shqiponja, ngrihet mbi çdo plagë dhe çdo humbje, duke mbajtur gjallë ëndrrën për një të ardhme më të ndritur. Nëna shqiptare është heroina e heshtur dhe e pamposhtur, që gjithmonë lufton jo vetëm për të sotmen, por për përjetësinë e kombit të saj.

Këtë forcë dhe guxim të nënës shqiptare, kjo histori e përjetshme qëndrese, e dëshmoi më së miri lufta e fundit. Ishte atëherë kur ajo, krah për krah me burrin e saj, qëndroi në vijën e parë të frontit, në zemër të betejës, ku çdo frymëmarrje ishte një akt guximi dhe çdo hap – një përballje me vdekjen.

Në atë luftë, armiku ishte më i egër se kurrë, një hije e pamëshirshme që synonte të zhdukte gjithçka shqiptare. Pa njohur mëshirë, ai donte të shkatërronte jo vetëm tokën dhe shtëpitë tona, por edhe shpirtin tonë, kulturën dhe identitetin që ne e ruanim si një amanet të shenjtë. Dhe pikërisht aty, në atë moment kur gjithçka varej në fije të perit, ajo, gruaja shqiptare, u ngrit si një shqiponjë në fluturim.

Nuk e mbante vetëm armën në dorë, por edhe forcën e shpirtit që buronte nga dashuria për tokën dhe të ardhmen. Ajo luftonte jo vetëm për veten, por për çdo gjë që ishte e shtrenjtë – për fëmijët, për gjuhën, për flamurin. Përballë barbarisë së një armiku që donte të shkretonte çdo gjurmë shqiptarie, ajo u bë një mur i pakalueshëm, një forcë që nuk mund të thyhej.

Nëna Tokë, ajo që na mban në krahët e saj të lashtë, ishte burimi i forcës sonë. Nga dheu i saj morëm guximin për të qëndruar të pathyeshëm, si malet që ngrihen krenare përballë stuhive. Ajo na ushqeu me rrënjët e saj të thella dhe na mësoi se toka është më shumë se një hapësirë – është vetë jeta, vetë thelbi ynë. Ishte ajo që, edhe kur qielli u bë i errët dhe dheu u përskuq nga gjaku, na dha forcën për të qëndruar, për të mos u dorëzuar.

Nëna Tokë, Nëna Nënë dhe Zoti – tre forcat që na mbajtën gjallë, që na dhanë forcën për të luftuar dhe për të mbijetuar. Në atë vorbull dhimbjeje dhe shkatërrimi, ato ishin rrënja jonë, dashuria jonë dhe besimi ynë. Dhe në çdo plagë të asaj kohe, në çdo betejë të asaj lufte, ato mbeten dëshmia e shenjtë e qëndresës sonë dhe e shpirtit tonë që nuk u dorëzua kurrë.

Sot jemi të lirë. Fjala “liri” tingëllon si një poezi e gjallë, si një melodi që buron nga thellësia e vuajtjeve tona të dikurshme. Është një liri që nuk erdhi lehtë, që u pagua me sakrifica, me dhimbje të thella dhe me gjakun e atyre që nuk e panë kurrë agimin e saj, por që e ëndërruan me çdo frymëmarrje të tyre.

Jemi të lumtur sot, jo se nuk kemi plagë, por sepse jemi këtu, të qëndrojmë të drejtë dhe të mbajmë kokën lart. Është një lumturi që buron nga fakti se e mbrojtëm nderin tonë, shpirtin tonë, dhe nuk u përkulëm kurrë ndaj asaj që do të na njolloste historinë. Krenaria jonë nuk qëndron vetëm në fitimin e lirisë, por edhe në mënyrën se si e kemi mbajtur atë – të pastër, të drejtë, të ndriçuar nga e vërteta dhe humanizmi.

Para botës, ne nuk qëndrojmë të përkulur nga turpi apo nga akuzat për masakra e gjenocid. Historia jonë, sado e dhimbshme dhe tragjike, nuk ka njolla që të errësojnë fytyrën tonë. Ne jemi një popull që nuk ka ngritur dorë për të shtypur të tjerët, por vetëm për të mbrojtur atë që është e jona – tokën, jetën dhe lirinë tonë. Në këtë qëndrim të drejtë, ne gjejmë një krenari të veçantë, sepse liria jonë nuk është ndërtuar mbi vuajtjen e të tjerëve, por mbi forcën e shpirtit tonë për të përballuar padrejtësinë.

Dhe kështu, sot, ndërsa shohim botën, ne ndiejmë jo vetëm gëzim, por edhe paqe me vetveten. Sepse liria jonë nuk është një barrë, por një flakë që ndriçon rrugën tonë drejt së ardhmes. Dhe ndërsa ecim përpara, mbajmë në zemër bindjen e thellë se liria e fituar me nder dhe drejtësi është liria që nuk shuhet kurrë.

Ne nuk vramë njerëz të pafajshëm. Nuk ngritëm kurrë dorën mbi fëmijë, gra apo pleq – ata që përfaqësojnë pafajësinë dhe brishtësinë e jetës. Në zemrat tona, edhe në momentet më të errëta, kishte një kufi të pashkelshëm, një ndjenjë njerëzillëku që na mbante të lidhur me të vërtetën tonë si popull. Ne nuk humbëm kurrë arsyen, nuk humbëm shpirtin tonë, edhe kur dhimbja dhe padrejtësia na goditën më ashpër se kurrë.

Sepse njeriu, në esencën e tij, është qenie e aftë për gjithçka. Ai mund të ndërtojë mrekulli, por po ashtu mund të shkatërrojë gjithçka, edhe kur nuk ka nevojë, edhe kur shkatërrimi nuk ka asnjë arsye. Dhe pikërisht në këtë aftësi për të bërë gjithçka qëndron tragjedia e mendjes së sëmurë, që krijon arsyetime të errëta për të justifikuar veprimet më të pamëshirshme. Një mendje e tillë shikon botën përmes një pasqyre të thyer, duke e shtrembëruar të vërtetën sipas imazhit të saj të sëmurë dhe duke vepruar pa njohur kufijtë e humanizmit.

Por ne nuk ishim dhe nuk do të jemi kurrë të tillë. Në çdo betejë që kemi luftuar, në çdo plagë që kemi mbajtur, ne nuk e kemi humbur kurrë atë që na bën njerëzorë – aftësinë për të dalluar të drejtën nga e padrejta, për të mbrojtur jetën e të pafajshmëve, edhe kur vetë jeta jonë varej në fije të perit. Ne kemi ditur gjithmonë se liria dhe drejtësia nuk mund të ndërtohen mbi krimin dhe mizorinë, por vetëm mbi qëndresën e dinjitetshme dhe besën që na bën shqiptarë.

Dhe kështu, historia jonë, sado e dhimbshme dhe e përgjakshme, mbetet e pastër. Ajo nuk mbart njollat e një mendje të sëmurë, por dritën e një populli që zgjodhi gjithmonë nderin mbi hakmarrjen, arsyen mbi urrejtjen, dhe humanizmin mbi shkatërrimin. Kjo është forca jonë dhe trashëgimia jonë, një testament që do të qëndrojë përjetësisht si dëshmi e shpirtit tonë të pathyeshëm.

Toka jonë, e shenjta tokë që mbart në çdo grimcë pluhuri frymën e të parëve tanë, është më shumë se dhe – është vetë zemra jonë. Është ajo që i jep kuptim jetës, streha ku fëmijët tanë rriten të pastër, pa mëkat, duke thithur ajrin e lirisë dhe të nderit. Por kujt t’i flasësh për këtë shenjtëri, kur ka aq shumë shpirtra të sëmurë, kriminelë dhe të errët, që nuk duan të na shohin mbi këtë tokë, që ëndërrojnë ta shohin bosh, pa ne, bijtë e saj?

Ata harrojnë. Harrojnë se ne ishim këtu, të rrënjosur në këtë tokë, kur ata ende endeshin në Karpatet e ftohta, të mbuluar me lëkura bishash, duke kërkuar një identitet që nuk e kishin gjetur. Ata harrojnë se toka jonë nuk është thjesht një hapësirë për të jetuar – është një testament i historisë, një kujtesë e përjetshme e qenies sonë. Dhe, mbi të gjitha, ata harrojnë se kjo tokë ka parë gjithçka dhe do të tregojë gjithçka. Në fund, kur ne të mos jemi më, vetëm historia do të flasë për ne. Dhe ajo do të thotë të vërtetën.

E vërteta jonë nuk ka nevojë për shtrembërime apo për zbukurime, sepse ajo është një monument i qëndresës, i dinjitetit dhe i dashurisë për jetën. Historia do të tregojë për një popull që nuk pushoi kurrë së mbrojturi atë që ishte e shenjta e tij – toka, gjuha, kultura. Dhe kjo e vërtetë do të shkëlqejë si një fener, duke ndriçuar rrugën e brezave që vijnë pas, një histori që të tjerët vetëm mund ta lakmojnë.

Sepse në fund, toka jonë do të mbetet, si një dëshmi e gjallë e ekzistencës sonë, dhe shpirtrat tanë do të jetojnë në rrëfimet e së vërtetës. Ata që na mohojnë sot, do të përballen me të vërtetën nesër, një të vërtetë që nuk mund të shkelet apo të zhbëhet. Dhe kështu, edhe kur trupat tanë të mos jenë më, fryma jonë do të mbijetojë – e pavdekshme, e pakapërcyeshme, dhe përherë e denjë për t’u përmendur me krenari.

Ne jemi një popull që kuptojmë thellësisht se kur diçka është e shenjtë, ajo duhet të mbetet e paprekur, e ruajtur si një amanet i shenjtë. Sepse ajo që është e shenjtë, nuk i përket vetëm njeriut, por edhe Zotit, dhe çdo dorë që tenton ta cenojë, përballet me fuqinë e të dyve – të njeriut që qëndron si mburojë dhe të Zotit që bekohet mbi atë shenjtëri.

Ne besojmë se në esencën tonë mbartim një dritë hyjnore. Jemi të lidhur me tokën tonë si me frymën tonë – një lidhje që nuk mund të shkëputet nga asnjë forcë. Toka jonë, kjo hapësirë që mbart historinë, sakrificat dhe ëndrrat tona, është bekim i Zotit dhe dëshmi e përjetshme e forcës dhe shpirtit shqiptar. Në çdo gur, në çdo mal, në çdo lumë, qëndron një fjalë e pathënë e hyjnores që jeton brenda nesh.

Ne jemi shqiptarë, një popull që ka kaluar përmes furtunave të historisë dhe gjithsesi ka qëndruar i palëkundur, si një lis që nuk thyhet. Duhet të jemi krenarë, sepse ishim, jemi dhe do të jemi – dëshmitarë të së kaluarës, krijues të së tashmes dhe udhërrëfyes për të ardhmen. Jemi popull që të tjerët na vështrojnë me lakmi, jo vetëm për atë që kemi, por për atë që jemi – për dinjitetin, besën dhe guximin që na kanë përkufizuar ndër shekuj.

Dhe kur themi “Zoti e bekoftë tokën tonë dhe njerëzit e saj të mirë,” nuk është vetëm një lutje, por një betim. Sepse ne, shqiptarët, nuk jemi thjesht banorë të kësaj toke – jemi mbrojtësit e saj, pasqyrimi i saj më i pastër. Në këtë tokë dhe në këtë popull, qëndron një bukuri dhe forcë që s’ka nevojë të shpjegohet, vetëm të admirohet. Dhe për këtë, ne do të mbetemi gjithmonë këtu dhe krenarë.