PSE ROMANI “A G O N I A” VLERËSOHET SI NJË LIBËR I MADH MODERNIST

Nga Timo Mërkuri

Romani “Agonia” i Odise Kotës, mund të renditet në radhën e veprave që cilësohen si “të mëdhenj” jo për shkak të përmasave apo subjektit konfliktual, por për vlerat artistike që ai mbart. Elementet që bëjnë një vepër letrare të konsiderohet “e madhe” nuk qëndrojnë te numri i faqeve, as te madhështia e jashtme e personazheve, apo kompleksiteti i subjektit . Ashtu si veprat klasike “Lulet e mollës” e Xhon Gollsuorthi apo “Plaku dhe deti” i Heminguej edhe “Agonia” na tregon se një libër mund të bëjë epokë përmes forcës së stilit, strukturës së veçantë, kënaqësisë estetike që ofron dhe pasqyrimit të një bote shpirtërore të pasur e moderne. Vepra letrare nuk duhet të kërkojë të mahnisë përmes madhështisë së jashtme, por përmes qasjes së ndjeshme ndaj realitetit, duke mbartur pozitivitet të thellë e  mënyrë të freskët të shprehjes artistike që rezonon me lexuesin modern. E parë në këtë aspekt mund të themi se romani “Agonia” i Odise Kotes është një roman “i madh” dhe një roman modern, dy elementë thelbësorë pse meriton vëmendje dhe vlerësim të veçantë. Në këtë aspekt ne do përqëndrohemi te analiza këtyre elementeve, që i qëndrojnë veprës si gurët e bazamentit monumenteve.

Për të vlerësuar një roman modern si një “libër të madh”, ka disa elemente kyçe që mund të analizohen:

I-Romanin Agonia të Odise Kotës e vendosin në nivelin e një “libri të madh” për shkak të mjeshtërisë së autorit në përdorimin e teknikave narrative dhe stilistike që sfidojnë normat tradicionale të tregimit dhe pasqyrojnë krizat ekzistenciale të personazheve e botës moderne. Ja disa arsye pse kjo vepër konsiderohet e realizuar mjeshtërisht në këtë aspekt:

1. Kote përdorfragmentiminpër të krijuar një rrëfim jo-linear dhe të copëzuar që reflekton gjendjen shpirtërore të personazheve. Përmes kësaj teknike, ai arrin të pasqyrojë realitetin kompleks të individit modern dhe e bën lexuesin të ndjejë agoninë dhe krizën ekzistenciale që përjetojnë personazhet. Ky lloj rrëfimi kërkon një nivel të lartë përfshirjeje nga ana e lexuesit, i cili duhet të krijojë lidhjet mes copëzave të historisë. Ky eksperimentim (i qëllimshëm) tregon mjeshtërinë e autorit në ndërtimin e një strukture narrative që përçon thellësinë e përjetimeve shpirtërore të personazheve. Psh, te pasazhi I mëposhtëm  pasqyrohet teknika e fragmentimit: “Diku larg, tingujt e një këmbane të madhe përplasen me heshtjen e qytetit. Ai nuk di ç’të bëjë. Mendja i rrotullohet mes një kujtese të vagullt dhe një frike që nuk largohet. ‘A do të përfundojë kjo ndonjëherë?’ mendon ai, ndërsa shikon një fytyrë që duket si hija e së kaluarës.” Ky pasazh tregon sesi Kote ndërron papritur mes përjetimeve shpirtërore të personazhit dhe realitetit, duke krijuar  ndjenjë fragmentimi të kohës dhe hapësirës. Ky stil shfaq mungesë  qartësie në mendimet e personazhit, pasqyron krizën ekzistenciale të tij dhe përfshin lexuesin në një rrugëtim introspektiv.
2. Kote krijon pasuri figurash artistike dhe simbolike që mbartin kuptime të thella. Simbolet e errësirës, dritës, këmbanës dhe heshtjes përfaqësojnë dilematekzistencialetë personazheve dhe ndjenjën e tyre të alienimit në botën moderne. Simbolet nuk janë thjesht pjesë dekorative e prozës, por elementë themelorë që formojnë bazën tematike të romanit dhe i japin  thellësi kuptimore dhe e ngre veprën në nivel të lartë artistik. Në një pasazh simbolik, Kote përdor figurën e qiellit për të ilustruar peshën e mendimeve dhe ndjenjën e zymtësisë: “Qielli ishte i rënduar, i mbushur me re të errëta, sikur të mos kishte asnjë shpresë për dritë. Ai ndjeu një ftohtësi të thellë brenda vetes, një zbrazëti që nuk mbushej dot as nga kujtimet, as nga ëndrrat. ‘Të ikësh apo të mbetesh?’ – pyeti veten.” Simbolika e qiellit të errët dhe ftohtësisë shpirtërore krijon një atmosferë të rëndë dhe pasqyron alienimin emocional të personazhit. Kjo shprehje figurative thekson rëndësinë e simbolizmit në ndërtimin e temës së krizës ekzistenciale.

3.Odise Kote krijon personazhe të ndërlikuar psikologjikisht dhe sfidon lexuesin të kuptojë gjendjen e tyre shpirtërore. Përmes përshkrimeve të mendimeve të tyre të brendshme dhe përjetimeve personale, autori arrin të shfaqë krizat ekzistenciale dhe identitare të personazheve. Kjo thellësi psikologjike dhe ndërlikim emocional është një tregues i qartë i mjeshtërisë së autorit në krijimin e personazheve që shfaqin nuanca të shumta dhe  përballen me pyetje mbi jetën dhe ekzistencën. Një pasazh që reflekton krizën identitare të personazheve është: “Kush jam unë? mendon ai, ndërsa shikon rrugën bosh përpara tij. Nga ana tjetër e qytetit, një grua me flokë të zinj ecën me kokën ulur, e hutuar nga zhurmat e botës së jashtme. ‘Do të arrij të shpëtoj?’ pyet veten, ndërsa ndjen një dhimbje të fortë në kraharor.” Ky fragment tregon një personazh të kapluar nga kriza e vetë-identitetit dhe një tjetër që përballet me ndjenjën e izolimit. Këto përjetime tregojnë se personazhet e Kotës janë psikologjikisht të ndërlikuar dhe përjetojnë kriza të thella personale.

4. Kote te ky roman përdor njëgjuhë të thjeshtë, por të ngarkuar emocionalisht. Ai nuk kërkon të impresionojë me fjalë të mëdha, por arrin të krijojë një ndikim emocional përmes frazave të shkurtra dhe të drejtpërdrejta, që reflektojnë thellësinë e përjetimeve të personazheve. Kjo qasje gjuhësore i jep romanit një ndjesi të fortë autenciteti e intimiteti, duke e bërë leximin një përvojë të fuqishme. Një shembull i përdorimit të gjuhës së thjeshtë dhe të ngarkuar emocionalisht është pasazhi: “Asnjë rrugë përpara, asnjë kthim mbrapa.” Ky përdorim i gjuhës së drejtpërdrejtë dhe minimale krijon  ndjenjë të fortë, pse thekson boshllëkun dhe pasigurinë që përjeton personazhi. Përmes kësaj gjuhe të pastër, Kote krijon një ndikim emocional të thellë tek lexuesi.

5.Romani trajton tema universale si alienimi, kriza identitare, ekzistencializm dhe absurdi i jetës, të cilat janë thelbësore për letërsinë moderne. Kote i trajton këto tema me një finesë të veçantë, duke i ndërlidhur me strukturën e fragmentuar dhe gjuhën e pasur simbolike. Kjo ndihmon që lexuesi jo vetëm të kuptojë, por të përjetojë peshën e këtyre krizave ekzistenciale. Temat universale si alienimi dhe kriza ekzistenciale,që trajton romani Agonia  pasqyrohen qartë psh te pasazhi: “Një burrë ndal hapin. ‘Kush jam unë?’ mendon ai, ndërsa shikon rrugën bosh përpara tij. Nga ana tjetër e qytetit, një grua ecën me kokën ulur. ‘Do të arrij të shpëtoj?’ pyet veten.” Këtu vërehet sesi Kote trajton temën e alienimit përmes dy personazheve që ndodhen në situata të ndryshme, por ndajnë një ndjenjë të përbashkët të vetmisë dhe krizës së identitetit. Ky dualitet është tipik i letërsisë moderne, ku ekzistencializmi dhe izolimi janë në qendër të përjetimit njerëzor.

Pikërisht kombinimi i këtyre elementeve stilistike dhe tematikave moderne e ngre romanin “Agonia” në nivelin e një “libri të madh.” Mjeshtëria e autorit në ndërtimin e një rrëfimi të ndërlikuar dhe të thellë, që reflekton botën e ndërlikuar dhe të copëtuar të personazheve, e bën këtë roman një arritje të rëndësishme në letërsinë moderne.

II– Romanin Agonia të Odise Kotës e vendosin në nivelin e një “libri të madh” modern për shkak të mënyrës mjeshtërore me të cilën shkrimtari trajton kompleksitetin psikologjik të personazheve dhe anti-heronjve të tij. Kjo mjeshtëri qëndron në aftësinë e Kotes për të pasqyruar, përmes narrativës dhe stilit të tij, ndjenjat e izolimit, krizën ekzistenciale, dhe pasigurinë emocionale që përjetojnë personazhet. Pse ky roman është një “libër i madh” dhe jo thjesht një roman modern mund të argumentohet përmes disa elementeve kyçe:

1. Në qendër të romanit janë personazhe që përballen me dilema personale e shoqërore, të cilat nuk kanë zgjidhje të qarta. Ndryshe nga heronjtë tradicionalë,anti-heronjtëe Kotes nuk kanë fuqi të veprojnë në mënyrë vendimtare; përkundrazi, ata përballen me vetveten dhe botën me një ndjenjë të vazhdueshme konfuzioni e pasigurie. Në këtë drejtim, autori ndërton një psikoanalizë të brendshme të personazheve të tij, duke i zhytur ata në konflikte të brendshme që përputhen me krizën moderne të individit. Ky stil e bën romanin më shumë sesa një tregim të thjeshtë, duke i dhënë atij  dimension filozofik dhe ekzistencial.
2. Anti-heronjtë nëromanin “Agonia” nuk janë figura heroike që përballen me sfida dhe triumfojnë mbi ato, përkundrazi, ata janë personazhe që përballen me krizën e tyre shpirtërore dhe shpesh mbeten të paralizuar nga dyshimet dhe paqartësitë. Ja një pasazh nga romani që ilustron këtë gjendje: “Dritaret e errëta të ndërtesave shikonin si sy të mbyllur mbi një qytet të përgjumur. Ai shtrëngoi grushtat. ‘Nuk ka më kthim’. ‘Por as nuk mund të ec përpara,’ mendoi ai, duke parë rreth tij një rrugë pa fund.” Këtu, personazhi nuk mund të gjejë rrugë të ecë përpara ose të kthehet prapa, ai përjeton një ndjenjë bllokimi, e cila përfaqëson krizën ekzistenciale të individit modern. Ky bllokim dhe kjo pasiguri përputhen me konceptet kryesore të ekzistencializmit, duke i bërë personazhet jo vetëm të përjetojnë agoni personale, por edhe të pasqyrojnë një agoni universale të njeriut modern. Duhet të kemi parasysh se ky është roman i agonisë së individëve, i agonisë së një shteti, të një kombi, i agonisë së të ardhmes të cilën ne e përjetuam në vitin 1997.
3. Kote përdor një stil të ngarkuar memetafora dhe simbolepër të përçuar kompleksitetin psikologjik të personazheve dhe për të krijuar  atmosferë emocionale. Psh, dritaret e mbyllura dhe rruga pa fund janë simbole të izolimit e pamundësisë për të gjetur drejtim. Përdorimi i këtyre figurave e ngre romanin në një nivel të lartë letrar, pse  e bën atë jo vetëm një histori për një individ, por një reflektim mbi gjendjen njerëzore në përgjithësi. Një shembull është përshkrimi i qytetit, që bëhet simbol i përgjumjes dhe pezullimit emocional: “Në hijen e ndërtesave të braktisura, një burrë ndal hapin. ‘Kush jam unë?’ mendon ai, ndërsa shikon rrugën bosh përpara tij. Nga ana tjetër e qytetit, një grua me flokë të zinj ecën me kokën ulur, e hutuar nga zhurmat e botës së jashtme. ‘Do të arrij të shpëtoj?’ pyet veten, ndërsa ndjen një dhimbje të fortë në kraharor.” Këtu, kemi dy personazhe që përjetojnë të njëjtën ndjenjë alienimi dhe izolimi, pavarësisht se ndodhen në vende të ndryshme. Ky simbolizëm i izolimit dhe frikës nga e ardhmja është një karakteristikë themelore e modernizmit.

4.Kompleksi psikologjik i personazheve dhe koncepti i anti-heroit janë të lidhura me temat e përgjithshme të romanit, duke krijuar një përvojë emocionale dhe intelektuale për lexuesin. Kote ndërthur mjeshtërisht strukturën fragmentare të romanit me përvojat e copëtuara të personazheve, duke përforcuar krizën ekzistenciale që ata përjetojnë. Duke pasqyruar ndjenjat e alienimit dhe absurditetit të ekzistencës, ai i fton lexuesit të hyjnë në botën e brendshme të personazheve dhe të ndajnë me ta peshën e agonisë që përshkon jetën e tyre. Një fragment që ilustron këtë strukturë të fragmentuar është kur personazhi kryesor përpiqet të gjejë kuptimin e jetës së tij: “Mendja i rrotullohej mes një kujtese të vagullt dhe një frike që nuk largohet. ‘A do të përfundojë kjo ndonjëherë?’ mendon ai, ndërsa shikon një fytyrë që duket si hija e së kaluarës.” Në këtë pasazh, ne shohim se si Kote ndërthur të kaluarën dhe të tashmen, duke krijuar një ndjenjë konfuzioni dhe pasigurie për të ardhmen, që përfaqëson krizën identitare dhe mungesën e stabilitetit të personazhit.

Aftësia e Kotës për të shfaqur krizat identitare dhe ekzistenciale të personazheve të tij, përmes një stili të fragmentuar dhe teknikave moderne letrare, e vendos Agonia në radhën e romaneve të mëdha bashkëkohore që reflektojnë mbi përvojën e ndërlikuar njerëzore.

III– Te romani Agonia, Kote arrin të trajtojë mjeshtërisht tema moderniste si alienimi, ekzistencializmi, kriza identitare dhe absurditeti, duke e vendosur romanin në raftin e librave të mëdhenj. Aftësia e autorit për të ndërthurur këto tema me një stil të sofistikuar dhe për të krijuar personazhe komplekse, e bën veprën të përfshihet në kategorinë e romaneve moderne të mëdha. Këto elemente janë përpunuar në mënyrë të tillë që jo vetëm që sjellin një analizë të thellë të individit dhe krizës së tij, por krijojnë një përvojë të fuqishme estetike për lexuesin.

1. Alienimi përfaqëson një ndjenjëtë largimitdhe shkëputjes nga bota që rrethon individin. Në romanin Agonia, personazhi kryesor, Bojken Kostani, përjeton një shkëputje nga shoqëria dhe realiteti social e politik. Ky alienim shfaqet në mungesën e kuptimshmërisë në jetën e përditshme dhe perceptimin se gjithçka është e boshatisur. Psh te pasazhi:”Historia e shqiptarëve fillon e mbaron rreth bulevardit dhe kafenetë e tij të mbushura plot”  është një dëshmi e qartë e ndjenjës së tij të shkëputjes nga realiteti shoqëror. Ky vëzhgim tregon sesi individi ndjen mungesën e përkatësisë në një shoqëri të fragmentuar dhe të zhytur në kotësi, duke reflektuar mbi përvojën e tij të izolimit emocional dhe intelektual. Ky alienim, i trajtuar mjeshtërisht nga Kote, krijon një ndjenjë bllokimi, ku individi ndjehet i shkëputur jo vetëm nga shoqëria, por edhe nga vetja dhe kuptimi i jetës.
2. Në linjën ekzistencialiste, Kote ndërthur dilemat ekzistenciale të personazheve të tij meabsurditetine realitetit. Bojkeni, për shembull, përballet me krizën e ekzistencës në një botë që duket e pakuptimtë dhe kaotike. Në një pasazh, ai reflekton mbi këtë kotësi: “Jeta është një thikë me dy presa, ku fati dhe zgjedhjet nuk janë gjithmonë në harmoni”. Kjo frazë përmbledh krizën e Bojkenit dhe reflekton qasjen ekzistencialiste që personazhet e Kotes përjetojnë në mënyrë të vazhdueshme. Ata përpiqen të gjejnë kuptim në jetën e tyre, por përballen me kotësinë e përpjekjeve dhe me mungesën e qëllimit të paracaktuar në botë. Kote e trajton këtë qasje ekzistencialiste me ndërlikime emocionale dhe filozofike, duke shfaqur konflikte shpirtërore që nuk ofrojnë zgjidhje të thjeshta, por theksojnë peshën e përballjes me absurditetin.
3. Kriza identitareështë një tjetër element qendror i romanit, ku personazhet përballen me humbjen e vetënjohjes dhe identitetin e tyre në një realitet të fragmentuar. Bojken Kostani është përfaqësuesi kryesor i kësaj krize, i cili përpiqet të gjejë vendin e tij në një shoqëri të ndryshuar politikisht dhe shpirtërisht. Në një pasazh, Bojkeni shpreh krizën e tij identitare: “Në këtë vend, duket sikur po humbas përkatësinë time… si të mos kem më asgjë që më lidh me këtë realitet”. Ky moment shpreh përjetimin e humbjes së identitetit në një botë në ndryshim të shpejtë, ku realiteti i jashtëm duket se po zhduk lidhjet personale dhe shpirtërore. Kote e përpunon këtë ndjenjë me qartësi  emocionale dhe filozofike, duke bërë që kriza identitare të bëhet qendrore në zhvillimin e personazhit dhe  tematikën e romanit.

Pra në thelb është, mjeshtëria e Odise Kotës në trajtimin e këtyre temave të thella si alienimi, ekzistencializmi dhe kriza identitare, që e vendos romanin Agonia në nivelin e një libri të madh modern. Këto tema nuk janë thjesht të përmendura në libër, por janë përpunuar me kompleksitet psikologjik dhe emocional që i jep vlerë romanit, duke e bërë lexuesin të ndjejë drejtpërdrejt agoninë dhe dilemat e personazheve.

1. V. Romani Agonia i Odise Kotës është një shembull ikrijimit të një libri të madh modern, duke trajtuar mjeshtërisht tema të tilla si absurditeti dhe konfuzioni social-politik. Autori përdor këtë element modernist për të ekspozuar absurditetin e situatave reale të jetës dhe për të treguar sesi individët dhe shoqëria përballen me një realitet të fragmentuar, plotme rregulla dhe veprime të pakuptimta.
2. Një nga episodet më të fuqishme që përfaqëson absurditetin në roman është përshkrimi i festës së presidentit, ku torta presidenciale ruhet nga një rrjet agjentësh sekretë dhe policë. Kjo skenë pasqyron në mënyrë të qartë paranojën dhe absurditetin e shoqërisë, ku një veprim i thjeshtë si ruajtja e një torte kthehet në një akt të mbushur me tension dhe rregulla ekstreme.Pasazhi ku shfaqet situata tregon qartë këtë absurditet: “Një seksion i veçantë i agjencisë, agjentët më të mirë të saj, janë në terren. Janë aty, tek torta… Detyra konkrete e tyre: ruajtja e tortës presidenciale.” Në këtë pasazh, autori përforcon absurditetin duke treguar se nsi torta, një simbol i thjeshtë dhe aspak i rëndësishëm, bëhet objekt i një ruajtjeje intensive nga agjentët, si të ishte çështje e sigurisë kombëtare. Kjo skenë ilustron gjendjen absurde të shoqërisë, duke theksuar ironinë dhe absurditetin e realitetit politik.
3. Në një tjetër pjesë të romanit, autori thellon më tej këtë paranojë dhe absurditet, duke shfaqur masat e mbrojtjes dhe frikës që shoqërojnë çdo akt qeveritar: “Kamera survejimi, policët në kryqëzime, çipat nën tavolinat e kafeneve, po dhe survejuesit në qoshe pallatesh , që dallojnë si dreqi.” Ky përshkrim tregon sesi paranoja sociale është përhapur në çdo aspekt të jetës. Kote përdor këtë episod për të demonstruar absurditetin e shoqërisë që jeton nën frikë dhe mbikëqyrje konstante, edhe kur përballet me situata banale. Ky pasazh është një koment mbi absurditetin e politikës dhe mënyrën se si qeveria dhe shoqëria reagojnë ndaj kërcënimeve të perceptuara.
4. Torta në këtë kontekst bëhet një simbol i pakuptimtë i kontrollit dhe frikës, një metaforë për absurditetin e pushtetit dhe veprimet e pakuptimta që kryhen për ta mbajtur atë. Në një pasazh tjetër, përshkrimi i festës dhe mënyra sesi shoqëria përqendrohet në ndarjen e tortës presidenciale tregon kontrastin midis realitetit të ashpër social dhe absurditetit të politikës:“Qytetarët shkrepnin armët nga ballkonet dhe shtëpitë, pastaj fshiheshin. Kishin mësuar që torta presidenciale, torta e festës, do të ndahej të nesërmen.” Ky pasazh tregon sesi realiteti i përditshëm është i mbushur me absurditet. Ndërkohë që njerëzit përballen me varfëri dhe tensione sociale, fokusohen në ndarjen e një torte. Kote nënjë mënyrë mjeshtërore, përdor episodin e tortës, që ironikisht e quan “presidenciale” për të nxjerrë në pah absurditetin e politikës dhe çmendurinë e  shoqërisë që jeton në gjendje konfuzioni dhe kaosi, duke e thelluar më tej ndjenjën e absurditetit që përshkon gjithë romanin.

Pra, përmes trajtimit  mjeshtëror të absurditetit dhe shfaqjes së ngjarjeve e personazheve që përballen me realitete të pakuptimta, Agonia e Odise Kotës vendoset në nivelin e një libri të madh modern, pse ai përçon ndjenjën e paqartësisë dhe konfuzionit të individit brenda një sistemi po aq të pakuptimtë politik dhe social, duke theksuar se jeta moderne është shpesh e mbushur me absurditete e veprime pa kuptim të qartë, por që formësojnë realitetin tonë të përditshëm. Kjo është realizuar mjeshtërisht përmes përdorimit të teknikave moderne si fragmentimi, ndërrimi i perspektivave dhe ndërthurja e temave si alienimi, ekzistencializmi dhe absurditeti, duke e bërë romanin një vepër të fuqishme dhe të thellë letrare.

VI– Romani Agonia i Odise Kotës vendoset në nivelin e një libri të madh përmes stilit dhe gjuhës që përfaqësojnë mjeshtërisht kompleksitetin modernist, duke përdorur teknika të përparuara letrare që krijojnë një ndjenjë të thellë emocionaliteti dhe krizash ekzistenciale.

Stili dhe gjuha në romanin “Agonia”t Kotes përfaqësojnë një përzierje të elementeve tradicionale e moderne, që e bën këtë vepër të pasur në figura stilistike dhe eksperimente gjuhësore, duke reflektuar në mënyrë të thellë mbi temat ekzistenciale dhe shoqërore. Stili dhe gjuha në këtë roman nuk janë vetëm mjete të thjeshta për rrëfim, por instrumente që ndihmojnë në thellimin e krizave të personazheve dhe gjendjes së tyre të brendshme.

1.Në “Agonia”, Kota eksperimenton me strukturën e fjalisë e përdor variacione sintaksore që ndihmojnë për të krijuar ritëm të caktuar emocional. Fjalitë e tij mund të jenë të gjata dhe të ndërlikuara, duke reflektuar konfuzionin shpirtëror të personazheve, ose të shkurtra dhe të prera, që përçojnë tensionin dhe frikën. Për shembull, kur personazhi kryesor ndodhet përballë krizës ekzistenciale, frazat e ndara dhe ritmi i ngadaltë shfaqin ndjenjën e bllokimit dhe pezullimit. Në një moment kyç të romanit, fraza si “Nuk ka më kthim” dhe “Por as nuk mund të ec përpara” (faqe 124), krijojnë një ndjenjë tensioni të brendshëm, duke e zhytur lexuesin në botën e brendshme të karakterit.

2. Kote përdor figuracion të pasur dhe simbolizëm për të ndërtuar një realitet të copëtuar e të përthyer, duke reflektuar gjendjen ekzistenciale dhe krizat e personazheve. Një nga simbolet kryesore është shkëmbi, i cili shfaqet si një figurë qendrore në roman, qëndron si një metaforë e peshës së brengës dhe barrës së kaluarës. Kështu, përshkrimi i “Shkëmbit të Nuses” (faqe 56) pasqyron ndjenjën e pandryshueshmërisë dhe pengesës, ndërsa pyetja e personazhit kryesor “Përse jam ngulur kështu në tokë?” është një simbol i qartë i ndjesisë së individit të mbërthyer nga fati dhe shoqëria.

3.Metaforat komplekse janë të shpeshta në roman dhe përdoren për të artikuluar temat e alienimit dhe absurditetit. Kote krijon imazhe që jo vetëm përshkruajnë realitetin fizik të botës, ku lëvizim  personazhet, por dhe gjendjen e tyre shpirtërore dhe mentale. Psh., në një fragment që shfaq krizën identitare të një prej personazheve, përshkruhet kështu: “Dritaret e errëta të ndërtesave shikonin si sy të mbyllur mbi një qytet të përgjumur” (faqe 79). Kjo metaforë sugjeron izolimin dhe alienimin që personazhi ndjen në raport me shoqërinë dhe qytetin.

4.Një element i rëndësishëm në stilin e Kotës është përdorimi i monologëve të brendshëm, që zbulojnë konfliktet dhe dilemat ekzistenciale të personazheve. Këto monologë nuk janë të strukturuara në mënyrë lineare, por më tepër të copëzuara, duke pasqyruar mendimet dhe ndjenjat e fragmentuara të individit. P.sh., një personazh në krizë mendon: “A do të përfundojë kjo ndonjëherë? Ndërsa shikon një fytyrë që duket si hija e së kaluarës” (faqe 104). Kjo frazë reflekton mbi natyrën e çuditshme të realitetit të tij, duke pasqyruar dilemat ekzistencialiste që përshkojnë tërë romanin.

5. Gjuha e përdorur në “Agonia” është e fuqishme dhe e ngarkuar emocionalisht. Kote e përdor gjuhën si një mjet për të ndërtuar atmosferën e errët të romanit, ku gjithçka duket e zymtë dhe e pasigurt. Diksioni i autorit është i përzgjedhur me kujdes, duke përfshirë terma e fraza që evokojnë ndjenjën e përgjithshme të rrënimit dhe rraskapitjes. Në shumë raste, përshkrimi i natyrës është një reflektim i brengave të brendshme të personazheve, si në përshkrimin e peizazheve të egra dhe të ashpra të maleve apo errësirës që i mbulon gjithçka. P.sh., “Mjegulla e lagësht si llohë e trashë” (faqe 143) krijon një imazh të fuqishëm të izolimit dhe ndjenjës së pezullimit që përshkon jetën e personazheve.

VII– Romani Agonia i Odise Kotës spikat si vepër e nivelit të lartë për shkak të mjeshtërisë së autorit në ndërlidhjen e kontekstit historik dhe kulturor me tematikën e romanit, duke krijuar një narrativë që pasqyron realitetet politike, shoqërore dhe identitare të kohës. Kote arrin të ndërthurë me zgjuarsi e mjeshtëri ngjarjet historike, krizën politike dhe tendencat kulturore  shqiptare, duke e bërë romanin pasqyrë të epokës moderne.

1. Konteksti historik i Shqipërisë gjatë periudhës së tranzicionit, i trajtuar artistikisht në nivel të epërm në roman është një nga elementet kyçe që e ngre romanin në nivelin e një vepre të madhe. Kjo periudhë karakterizohet nga trazira politike, dhe lufta për të gjetur stabilitetin. Kote përdor këtë sfond për të zhvilluar personazhe që përjetojnë kriza identiti dhe ekzistenciale.Personazhi kryesor, Bojken Kostani, është simbol i individit që ndodhet midis dy botëve, ajo e së kaluarës totalitare dhe ajo e së tashmes kaotike e post-komunizmit. Në një moment ai shprehet: “Historia e shqiptarëve fillon e mbaron rreth bulevardit dhe kafenetë e tij të mbushura plot” (faqe 112), frazë që pasqyronmungesë thellimi dhe kuptimi në shoqërinë shqiptare, ku individët duken të shkëputur nga realiteti dhe të humbur në rrëmujën e ndryshimeve politike dhe sociale.
2. Romani trajton çështje që lidhen me kulturën dhe identitetin kombëtar në kohën e post komuniste. Kote përfshin simbole dhe motive nga traditat shqiptare, duke e bërë romanin të rezonojë me tensionet midis trashëgimisë kulturore dhe ndikimeve moderne. Psh, figura e “Shkëmbit të Nuses” nuk është thjesht një peizazh gjeografik, por përfaqëson një barrë të rëndë kulturore dhe historike që ndikon te personazhet dhe rrjedha e jetës së tyre. Ky simbol ka rrënjë në traditat shqiptare dhe tregon mënyrën se si historia dhe mitologjia formojnë përvojën moderne të individit.

Një tjetër episod që pasqyron kontekstin politik dhe kulturor është ruajtja absurde e tortës presidenciale nga një rrjet agjentësh sekretë (faqe 247), një metaforë për paranojën dhe absurditetin e politikës në kohën e tranzicionit të Shqipërisë, episod që ilustron mënyrën se si Kote përdor ironinë për të pasqyruar absurditetin e politikës së kohës.

3.Modernizmi në stil dhe ndërlidhja me kontekstin historik është  tipar i krijimtarisë së Kotes pse ai përdor teknikën e rrëfimit fragmentar dhe ndërrimit të perspektivave për të treguar një botë të fragmentuar dhe një realitet të  vështirë për t’u kuptuar plotësisht. Eksperimentimi i Kotes me formën e narrativës pasqyron tensionin shpirtëror të shoqërisë  dhe personazheve, duke reflektuar një botë ku e kaluara dhe e tashmja janë gjithnjë në konflikt. Kjo formë rrëfimi tregon pasigurinë dhe fragmentimin e botës së personazheve, duke e bërë lexuesin të përjetojë konfuzionin dhe paqartësinë e realitetit modern shqiptar.

4. Odise Kote te ky roman jep një mesazh universal përmes kontekstit lokal. Edhe pse romani është i rrënjosur në kontekstin shqiptar, temat që trajton, si kriza ekzistenciale, absurdi politik, alienimikanë një rezonancë universale. Përmes përdorimit të një sfondi historik dhe kulturor të veçantë, Kote arrin të krijojë një vepër që flet jo vetëm për Shqipërinë, por për përvojën njerëzore në tërësi. Ndjenja e humbjes së identitetit dhe absurditet është diçka që çdo shoqëri në tranzicion e përjeton, gjë që e bën  romanin të rëndësishëm për lexuesit globalë.

Si përfundim, romani Agonia i Odise Kotës është një vepër madhore e letërsisë moderne shqiptare për shkak të disa elementeve që e bëjnë atë të dallohet. Së pari, përdorimi i teknikave moderniste, si fragmentimi narrativ, ndërrimi i perspektivave dhe figuracioni simbolik, krijon një përvojë të pasur letrare dhe emocionale për lexuesin. Së dyri Kote ndërthur në mënyrë mjeshtërore kontekstin historik dhe kulturor me temat ekzistenciale dhe shoqërore, duke ofruar një pasqyrë të thellë të realitetit shqiptar pas rënies së komunizmit. Këto elemente reflektojnë krizat identitare, alienimin dhe absurditetin, duke kapur sfidat individuale dhe shoqërore të kohës. Së dyti,. Këto teknika jo vetëm që forcojnë ndërlikimin e strukturës narrative, por theksojnë dilemat universale të natyrës njerëzore, duke e ngritur librin Agonia në nivelin e një romani të madh modernist dhe duke konfirmuar Odise Koten si një shkrimtar të shquar bashkëkohor.

Sarandë, gusht-shtator 2024