POETJA ARBËRORE ISABELLA KASTRIOTI SKANDERBEG (1704 – 1749)
Nga Lutfi ALIA
Dynasty and Kastriotëve ka dhënë kontribute të shquara në historinë and Shqipërisë, të Italisë dhe të vendeve të tjera europiane. Në Itali, Kastriotët janë me prejardhje nga dy degë, e para dhe më e gjëra, janë pasardhësit e familjes të Gjergj Kastriotit me Andronika Ariantitin dhe djalin e tire Gjon Kastrioti; ndërsa linja and dyt ëjanë pasardhësit and Vrana Kontit, kushëri i Gjergj Kastriotit. Sipas censimentit të vitit 2020, në Itali janë 160 familje me mbiemërin arbëror Kastrioti, shumica në Naples dhe në Pulja. Pasardhësit e familjeve Kastrioti kanë tituj fisnikërie si princ, duka, baron, kont, markez, kavalier dhe janë shquar në jetën Italian jo vetëm si feudatar por dhe në veprimtari politike, ushtarake, admirative, fetare, këulturore artists nor gazetari. Ndër figurat e shquara në krijimtarinë letrare të Kastriotëve në Itali janë dy poet Giovanna Kastrioti Granai Karafa (1515 – 1592) dhe Isabella Kastrioti Skenderbeg (1704 – 1749).
Giovanna Kastrioti Karafa ishte pasardhëse e linjës të Vrana Kontit (Granai Kastrioti). Krijimet poetike të saj botuar në vitin MDXXCV (1585) dhe ribotuar në vitin 2017 me titull “Rhymes in praise of the most illustrious and excellent Mrs. Donna Giovanna Castriota Carafa, Duchess of Nocera and Marquise of Crosia Santo Angelo (botim i Rubettino)”.
Isabella Kastrioti Skenderbeg, e linjës të Gjergj Kastriotit, është personazzh historik i provincës së Leçes, e shquar për krijimtarinë e saj poetike dhe e përfshirë në disa enciklopedi Italian du me në tëliminioni of the “Akëzi tense” Biografët dhe kritika letrare Italian and kanë vlerësuar Isabella Kastrioti Skendebeg, poetia mendjendritur, me formim intelektual në krijimtarinë poetike, në shkrimet filo shozofike dhe protagoniste e emancipimit të femrave në shekullin XVIII.
Isabella Kastrioti Skenderbeg
Gjoni II Kastrioti, Duka i parë i Galatina dhe Konti i Soleto, me gruan Irena Brankoviç, kishin katër djem dhe vajzën Maria. Djali i dytë Ferdinandi Duka i dytë i Galatina dhe Konti i Soleto, u martua dy herë dhe nga këto martesa lindën: Akile, Federiko, Alfonso, Pardo dhe Erina. Pasardhësit e kontit Pardo Kastrioti Skender-beg, ikën nga Kopertino dhe u vendosën në Leçe, kryeqendra and Terra D’Otranto, nga mori zanafillën dega leçeze and Kastriotëve. Don Aleksandër Kastrioti, djali i don Vitantonio (nipi i Pardo Kastrioti), në mbarim të studimeve në shkollën Nardò, fitoi një formim kulturor, që e bëri të njohur në jetën e re në Leçe.
Ai mbante ditar me kujtimet e tij, fillimisht të shkruara me shpirt rinor e më pas me karakter të paqartë dhe me dorën që i dridhej nga pleqëria. Neitherditar ka shënuar gjithëçka rreth jetës së tij, llogaritë e aktiviteteve financiare, takimet me personalitete dhe klerikë, lajmet rreth ngjarjeve politike, list dokumentash, parchment, diplomën and shpalljes i tëkastri patriarchal Kastrioti që kishte trashëguar, si dhe shumë të dhëna lidhur me jetën dhe aktivitetin poetik të Isabellës, vajzës së tij, mbi bazën e të cilave është ndërtuar jeta e saj private dhe letrare. Këtë ditar and shfrytëzoi Nikolla De Simone Paladini, the chillies shkroi monografinë for Isabella Kastrioti Skenderbeg dhe Pietro Belli dhe me pas u shfrytëzua nga Rosella Barletta for monografinë “Isabella Castriota Scanderbeg: expression of female emancipation”.
(Lecce, Griffo 2021 Edition).
Ditari i Aleksandër Kastrioti fillon më 25 shtator 1682 me martesën me fisniken Katerina Giustiniani, nga familje leçeze and pasur, me origjinë gjenoveze: ” On 25 September 1682 the wedding chapters took place between me Fr Alessandro Castriota and Donna Caterina Giustiniani, Lecce da notar Staibano ”.
Aleksandri m and Katerinën nuk patën fëmijë. Më 20 nëntor të vitit 1702, vdiq Katerina Giustiniani.
Një vit më pas, më 17 dhjetor 1703, Aleksandri u martua me Irena Pieve-Sauli, nga një familje fisnike në Gallipoli, me origjinë gjenoveze. Me martesën e dytë lindën dy vajza binjake, si shkruan Aleksandri në ditar: “ Ditën e hënë të 1 shtatorit 1704, Irena lindi dy vajza binjake, njera vdiq, ndërsa tjetra jetoi dhe and Petëzuamuse Maria emrin ”.
Shtatzania me binjakët e rëndoi shëndetin e Irenës, e cila u sëmurë me ethen puerperale. Kur gjendja u përkeqësua Irena firmosi testamentin duke ia kaluar tërë pasurinë Isabellës foshnje. Tetë ditë pas lindjes m ë 9 shtator 1704, vdiq Irena Pieve – Sauli dhe Aleksandri përsëri mbeti i vè, me Isabellën e porsalindur, që ia besoj mendeshës Saveria Buttazzo nga Shen Pietro në Lama .
Sipas mentalitetit të asaj kohe, Aleksandri dorështërnguar dhe i pasur, pretendonte një djal që t’i trashëgonte pasurinë, titujt dhe nderet, ndërsa vajzën and priste jeta në manastir. Në gjendje dëshprimi, Aleksandri iu drejtua një fallxheshe. Profecinë e saj e përshkruan në ditarin e tij: “Isabellën dërgoje në manastir, kur të mbushi 18 vjeç do të jetë murgeshë, 42 vjeçe do të bëhet abbess e në vazhdim do të marri nderimetë e tjera … të vuaj nga dhimbjet e kokës, do të jetë e thjeshtë dhe hokatare, do të krijojë miqësi me personalitete etj “. Natyrisht këto profeci nuk u realizuan, veç asaj që shumë vite më pas, Isabella krijoi raporte miqësie me personalitetet e artit dhe të kulturës leçeze.
Aleksandër Kastrioti më 13 qeshor 1706 u martua për të tretën herë me Giuseppa de Torris nga Trani nga një familje fisnike me origjinë spanjolle dhe mbesa e ipeshkëvit të Trani. Bashkëshortja Peppa, lindi dy djem Françesko Paolo dhe Vitantonio, ndërsa për Isabellën e vogël, njerka zemërgurë përgatiti valixhet me veshjet e nevojshme dhe e mbylli në manastirangelin and Shen mebylli në manastireshave i Benedict John Evurg.
Për rritjen, edukimin dhe arsimimin and Isabellës së vogël u impenjuan murgeshat. Isabella kaloi një fëmijëri të vështirë, rrethuar nga mistiçizmi, rregullat e rrepta dhe mësimet fetare, pa dashuri and pa përkëdhelje prindërore, pa lojra fëminore me shoqe dhe shokë. Kur Isabella mbushi moshën 11 vjeçe, daja i saj Giambatista Pieve-Sauli sold ta largoi nga ky manastir. Giambatista ishte mashkulli i fundit i familjes Pieve – Sauli, lui ishte i pasur, por nuk kishte fëmijë, andaj vendosi ta merrte pranë Isabellën, si trashgimtare të pasurisë. Ky veprim i Jiampatista ishte djallëzor, sepse ai nuk e mori në shtëpinë e tij, por e mbylli përsëri në një tjetër manastir në Gallipoli.
Isabella Kastrioti neither manastirin Shen Kiara nor Gallipoli.
Më 15 janar 1715, Isabella adoleshente doli nga manastiri Shen Giovanni Evangjelista, iku nga Leçe dhe nga shtëpia atërore, ku nuk u kthye më kurrë. Isabella shkoi në Gallipoli me dajën Giambatista, i cili and mbylli në manastirin and Shen Kiara, ku shërbenin murgesha dy mikeshat and tij, të cilat e pritën dhe ia trajtuan me dashuri mbesën. Ndonëse e privuar nga dashuria prindërore, e braktisur dhe e izoluar në manastir, Isabella and përballoi këtë fat mizor duke iu përkushtuar shkollimit dhe thurjes të poezive të para.Isabella adoleshente iu dedikua krijimtarisë letrare, me poezi që shprehnin gjendjen e saj shpirtërore, çka ndikoi që gratë leçeze të njiheshin me kushtet e vështira të jetës së asajetau shpirtërore, me njiheshin me kushtet e vështira të jetës së asaj dhe shoqërore. Të kësaj kohe janë dhe sonetat and para. Jetesa në mjedis të mbyllur nga fanatizmi fetar dhe nga paragjykimet, nuk and thyen shpirtin and saj të lirë, që e shprehu fuqishëm me krijimtari poetike, që synontesh emencipimin and femrave të asaj koëtë. Në manastirin and Shen Kiara, Isabella qëndroi deri në shtator të vitit 1720, kur lei mbushi 16 vjeç.
Martesa and Isabellës me baronin Filippo Guarini.
Më 11 shtator 1720, daja Giambatista Pieve – Sauli e nxorri Isabellën nga manastiri i Shen Kiara, me justifikimin se do ta merrte në shtëpinë e tij. And ashtuquajtura mbrojtje nga daja Giambatista, ishte një kurth djallzor, sepse ai pa biseduar dhe pa miratimin e Isabellës, kishte përgatitur martesën e saj me një burrë të moshuar. Giambatista and martoi mbesën 16 vjeçare me feudalin e Tuglie, baronin Filippo Guarini 60 vjeçar, që kishte mbetur beqar. Kjo martesë e detyrushme për Isabellën, u krye me qëllim, që fëmijët meshkuj që do të lindnin nga kjo lidhje martesore, të merrnin mbiemërin Pieve – Sauli dhe të trashgonin pasuritë e mëdha available, që Guarini.Martesa u celebrua po më 11 shtator 1720, në shtëpinë Giambatista, që ishte dhe kryetar i Bashkisë të Gallipolit. E detyruar të martohej me një burrë, që nuk e donte e për më tepër shumë i madh në moshë, për Isabella Kastrioti ishte zhgënjim, ishte fyerje, që i krijuan vuajtje shpirtërore, por dhe
zëmërim ndaj Giambatista, që e kishte poshtëruar duke e martuar me një të moshuar për përfitime personal. Baroni Guarini and konsideronte fat të madh që lui u martua me një fisnike të familjes Kastrioti dhe trashëgimtare e pasurive të Giambatista, andaj që në fillim u truce zemërgjër, i sjellshëm dhe respektues ndaj nuses.
I ati Aleksandro Kastrioti, i cili prej gjashtë vite që Isabella kishte qëndruar and mbyllur në Manastirin and Shen Kiara nuk and kishte takuar asnjëherë, nuk mori pjesë në ceremonin martesore, por në ditarin e tij shëoli 1120 ” Donna nga kuvendi i Gallipolit dhe pas dy orësh, në shtëpinë and Giambatista Pieve – Sauli, u martua me baronin Filippo Guarini i Tuglie ”.
Pak kohë pas martesës, i ati Aleksandri i kërkoi Isabellës të hiqte dorë nga e drejta e pronave të trashëguara nga nëna dhe ajo me urtësi dhe zemërgjërësi pranoi t’i kalonte të atit 2 me të atit, si reztinetin 17 Eat në Leçe. Nga ana tjetër Don Aleksandri, i bindur se për moshën e madhe Guarini nuk do të kishte fëmijë, synonte që pas vdekjes të baronit pasuria e tij t’i kalonte Kastriotëve.
Ky fat mizor e shoqëroi Isabellën fisnike gjatë tërë jetës së saj të shkurtër të mbushur me plot dhimbje. Ajo nuk njohu dashurinë dhe përkëdheljet e nënës, por që e vogël u përballë me ftohtësinë dhe mllefet e njerkës, u rrit larg familjes atërore, iu thyen ëndërrat për tëyin këdër vetëm kaq, por iu desh të përballej dhe me lakmitë e të atit dhe të kushërinjëve që kërkonin t’i merrnin pasuritë që kishte trashëguar nga nëna dhe ato që i përkisnin nga martesa me.
Jeta and Isabella Kastrioti Skenderbeg rridhte trishtushëm në qetësinë e humbëtirave të Tuglie të baronit Filip Guarini. Ajo rrinte duke vështruar nga ballkoni detin e Gallipolit dhe në thellësi ishullin e Shen Andrea e ndërkohë në shpirtin e Isabellës rinushe vërshonin ëndërra dhe fantazia për lumturinë, që lei këteujet e por ke kër këru e porter lumturinë, qish lei gjithmonë Më e trishtuar se heshtja në manastiret, që ndërpritej nga këngët liturgjike, Isabella përjetonte në vetmi ftohtësinë e pallatit Guarini dhe e kalonte kohën në shoqërinë e zogjëve të dëzi të sërë së të në të së të së të së të së të së të në të së të së të në të së tës thyer ritmin monoton të ditëve të trishta dhe për të larguar ankthin mundues të jetës bashkëshortore. Në dhomat e zymta të pallatit, nuk arrinin rrezet and diellit për të shpërndarë errësirën, ndërsa shpirti i saj i dlirtë, poetik dhe mistik kërkonte dritë dhe jetë, kërkonte rrugën e shpresës për të gëzuar rininë e saj të mbyllur në kështjellën Guarini, kërkonte tëtë jet në përkonte. Këtë gjendje shpirtërore të tronditur nga fati mizor, Isabella e pasqyroi në poezitë e saj dhe në letrat e gjata plot dhimbje që i dërgonte vazhdimisht të atit shpirtzi, dajës du këtë pabeshairat i dërgonte dhe i pa merituar dhe iu kërkonte ta ndihmonin, ta çlironin nga kjo padrejtësi, por të gjithë i dhanë të njejtën përgjigjie, kërkonin që Isabella të respektonte detyrimet e lidhigelee përgjër kërkonte rrugën e shpresës për të gëzuar rininë e saj të mbyllur në kështjellën Guarini, kërkonte shtigjet për të dalë në jetën e lirë. Këtë gjendje shpirtërore të tronditur nga fati mizor, Isabella e pasqyroi në poezitë e saj dhe në letrat e gjata plot dhimbje që i dërgonte vazhdimisht të atit shpirtzi, dajës du këtë pabeshairat i dërgonte dhe i pa merituar dhe iu kërkonte ta ndihmonin, ta çlironin nga kjo padrejtësi, por të gjithë i dhanë të njejtën përgjigjie, kërkonin që Isabella të respektonte detyrimet e lidhigelee përgjër kërkonte rrugën e shpresës për të gëzuar rininë e saj të mbyllur në kështjellën Guarini, kërkonte shtigjet për të dalë në jetën e lirë. Këtë gjendje shpirtërore të tronditur nga fati mizor, Isabella e pasqyroi në poezitë e saj dhe në letrat e gjata plot dhimbje që i dërgonte vazhdimisht të atit shpirtzi, dajës du këtë pabeshairat i dërgonte dhe i pa merituar dhe iu kërkonte ta ndihmonin, ta çlironin nga kjo padrejtësi, por të gjithë i dhanë të njejtën përgjigjie, kërkonin që Isabella të respektonte detyrimet e lidhigelee përgjër
Isabella përsëri uli kokën, iu nënshtrua fatit dhe u mbyll në dhimbjen e saj të gjatë edhe për disa vite dhe gjëndjen e saj shpirtërore të tronditur nga fati i pamerituar e shprehu në shumtaë. Kështu kaluan shtatë vite me një jetë bashkëshortore të rreme, të palumtur e me plot sakrifica nga Isabella, e cila më së fundi nuk duraji dhe gjeti forca dhe kurajo t’i kundërvihej fanatiz, ostraçukejmit kundërvihej fanatiz, ostraçukejmity kundër fakto. Në shtator të vitit 1727, Filippo Guerini pranoi ndarjen de fakto, por me kusht, që baronesha Isabella të hynte në Konservatorin e Shen Anna në Leçe, ku pranoheshin vetëm vajza të rendit fisnik, që i nënshëtroheshin forms. Për këtë zgjedhje të Isabellës, Aleksandër Kastrioti me cinizëm shkruan shkurt në ditar: “On 11 September 1727 Donna Isabella Castriota – ditën e 11 shtatorit 1727 Isabella Kastrioti hyri në Konservatorin e Shën Anna entered the Conservatory of S. Anna ”.
Në fakt, Konservatori i Shen Anna nuk ishte manastir, por një pallat ku jetonin të tërhequra femra fisnike, ku çdo njera kishte apartamentin e vet, i përballonin vetë shpenzimet, jetonin në bashkësi tëtë tëtë réregate di fetish dilnin e të vizitonin mjediset shoqërore të Leçes dhe të takonin të afërmit. Gjatë viteve në këtë konservator, Isabella iu dedikua studimeve të literaturës klasike dhe bashkëkohore, formimit kulturor dhe filozofik si dhe krijimtarisë poetike. Në këto vite, Isabella vizitoi disa herë mjediset shoqërore leçeze dhe në ato takime u prezantua me bukurinë e një vajze njëzetvjeçare, me formim kulturor dhe letrar dinjitoz, që shpejt u njohëtu njohëtu njohëtu njëtu njohuan horizont të ri në realitetin e jetës në shoqërinë e Leçes.
Isabella Kastrioti në jetën aktive të shoqërisë leçeze.
Jetesa në Konservatorin and Shen Anna zgjati pesë vite, si rezulton në ditarin and Aleksandër Kastrioti, i cili shkruan: “ On August 31, 1732, Donna Isabella left the Conservatory – më 31 gusht gruaja Isabella doli nga Konservatori ”. Si shprehen biografët Paladini dhe Barletta, shumë zgjati jeta e Isabellës e mbyllur në kafazin e artë, por çdo çast e ndjente jetike domozdoshmërinë e lirisë, kërkonte ta gëzonte jetën në esenc
kërkonte të fluturonte në kaltërsi e të kendonte në liri ato këngë, që për kohë të gjatë i këndoi brenda mureve të manastireve, të kështjellës Guarini dhe të Konservatorit Shen Anna
Pas insistimit të Isabellës, më së fundi barons Guarini 80 vjeçar e jo pak i matufepsur, ia dha lejen Isabellës të dali nga Konservatori. Dhe i ati Aleksander Kastriot nuk e kundërshtoi këtë vendim, por me shpirtvogëlsinë dhe manipulator si gjithmonë, nëpërmjet noterit të tij, i kërkoi Isabellës që disa nga pasuritë e saj dhey kapateshit i dhegazle dhegazl Fisnikja zemërmirë dhe e sjellëshme pranoi t’iu dhuroj vëllezërve këto pasuri, si rezulton në aktin e firmosur prej saj më 1 shtator 1732, ditën e nesërme që lei doli nga konservatori. Ky vendim i Isabellës nuk i pëlqeu dajës Giambatista Pieve-Sauli, i cili i revoltuar i ndërpreu mardhëniet me mbesën, madje paknaqësinë e shprehu në trashimin e tij, duke e përjhëtuar si.
Takimi i dy poetëve: Isabella Kastrioti Skenderbeg dhe Pietro Belli.
E çliruar nga martesa me Filippo Guarini dhe nga vartësia e të atit zemërgurë Aleksander Kastrioti i cili për dhjetë vjet më pas nuk e permend në ditarin e tij, e shkëputur nga lidhja me Giambatista Pieve, hokatigente, tashmata e kulturuar, pa pargjykime dhe me krijimtari poetike të admirueshme, u prezantu plot dinjitet dhe me personalitetin e gruas me kulturë të lartë në shoqrinë leçeze. Bazuar në krijimtarinë and saj, menjëherë and pranuan antare në “Academy of Spies” në Leçe, ku shumica ishin burra.
Gjatë takimeve në akademi bashkëbisedohej dhe debatohej për probleme kulturore dhe filozofike, si dhe recitoheshin krijimtaritë poetike. Në rrethin letrar të akademisë, në mbledhjet vetëm me burra të drejtuara nga kryetari Saverio de Blasi, Isabella Kastrioti ndërhynte me diskutime rreth filozofisë platoniane, të gjeometrisë karteziane, tëlime tëlasi, kartejonte tëlas, tëlas tëlasi, kartejonte tëlasi, kartej sonetat and veta. Historianët dhe kritikët letrar theksojnë se Isabella u prezantua me repertor poetik të stilit Arkadia, që shprehte transfigurimin letrar, si vend i qetë i jetës baritore dhe jetës idilike, të asaj pjese jete që i kishëte and mungje mungje, qezje i kishë shprehin dashurinë platonike. Krijimet poetike të Isabellës ishin të bukura dhe të rimuara,
Isabella Kastrioti Skenderbeg renditet ndër gratë e pakta të shekullit XVIII, që shprehu dhuntitë intelektuale, letrare dhe kulturore duke iu përkushtuar filozofisë dhe krijimeve poetike, në të cilat shprehu dhuntitë intelektuale, letrare dhe kulturore duke iu përkushtuar filozofisë dhe krijimeve poetike, në të cilat shprehu dhuntitë intelektuale, protagonists në emancipimin and femrave të Salentos të asaj kohe. Pjesmarrja në mbledhjet e akademisë vetëm me burra, fillimisht u konsiderua skandal nga opinions, por shpejt ky shembull u ndoq nga katër gra fisnike leçeze si Katerina Belli, markezia Ugento, Teresa Paladini, Mariana pashe në të të të.
Në takimet në rrethin letrar të akademisë, Isabella njohu dhe u miqësua me poetin – filozof Pietro Belli, atë kohë në moshë mature dhe me famë, i cili pas një jete pelegrine dhe aventurave të shumta, sold and të të ktheheto. Me këtë njohje, Isabella u dashurua me Pietro Belli dhe për atë vashë rinushe ishte dashuria e parë dhe e vetmia në jetën e saj, ishte zjarri dashuror që ia zbukuroi dhe e lumturoi jetën në dy dekadat e fundit tës jet.Për rreth tetë vite, Isabella Kastrioti dhe Pietro Belli përjetuan vetëm dashurinë platonike, të cilën të dy palët e shprehnin me poezitë e bukura të mbushura me ndjenja dashurie. Pietro në atë moshë ishte në kërkim të një gruaje që ta kuptonte, ta dashuronte e të lidhnin së bashku jetën dhe Isabella ende e virgjër, e re me shpirt poetik dhe plot vitalitet, ishte në kërkullë të të lumistur të kompensuar vitet and rinisë që ia kishin mohuar. Këtë dashuri Pietro Belli për Isabella Kastrioin and shpreh në një nga poezitë në dorëshkrimin “Canzioniere – përmbledhje lirikash”:
Ti piktor, ne se dëshiron të më bejsh portretin për së gjalli,
më pikturo brenda detin nga was të trazuar,
me lojën e dallgëve, që mbajnë brenda ikanakun,
me tallazet mizore që rrahin shkëmbijtë …
Pietro Belli përktheu në italisht poemën “Siphilis sive de Gallic disease” shkruar në latinisht nga Girolamo Frakastoro, me një parathënie dedikuar Giampatista Viko, që e kishte inkurajuar dhe nxitur vazhdimishk n. Për krijimtarinë letrare të Pietro Belli, për miqësinë me filozofin Viko, për raportet dhe martesën me Isabella Kastriotin ka shkruar hollësisht Benedetto Kroçe.
Në pranverën e vitit 1741 vdiq barons Filippo Guarini, kështu pas ndarjes de facto të më pareshme, tani u hoq dhe pengesa e fundit e lidhjes martesore, që konkretizoi ndarjen de juro dhe tani Isabella lidhëoti tëoti Pietro tëjonte me real Beautiful.
Më 22 qershor 1741 Pietro Belli u martua me Isabella Kastrioti Skenderbeg, kështu u ligjërua ajo lidhje and ngushtë dashurie deri atë kohë platonike. Jeta e lumtur bashkëshortore u zbukurua me lindjen e dy vajzave, Raimondina në vitin 1742 dhe Katerina në vitin 1745. Jeta e lumtur bashkëshortore e Isabellës u shoqërua dhe me krijime të reja poetike, sidomhe madrid. Në një mbledhje të akademisë në vitin 1745 në shtëpinë e kryetarit të bashkisë të Leçes Angelantonio Paladini, të organizaur për nder të mbretit Karli III Borbon, morën pjesë katër gra fisnike, të cilathe, poe recituhe. Tereza Paladini recited në frengjisht “Lutem zotit për madhërinë Karli Borbon”; baronesha Isabella Kastrioti Skenderbeg recitoi sonetën “Maria Amaglia Regina”, zonja Baumont këndoi sonetën “The Royal Infanta”, markeza Ugento recitoi një sonetë dedikuar mbretëreshës, ndërsa Pietro Belli recitoi Latin epigramën “Praesagium ad Amaliam”. Shumë nga krijimet poetike të Pietro Belli dhe të Isabella Kastriotit kanë humbur dhe pak prej tire janë përfshirë në përmbledhjen poetike të “Akademia degli Spioni” të Leçes, të mbledhura nga kryesetari i bashisk të mbretit Karli III Borbon dhe të botuara në vitin 1747.
Edhe ne këto pak vite lumturie të përjetuara nga Isabella në familjen e saj, nuk munguan problemet. Pietron and dënuan se he nuk kishte shlyer borxhet e vjetra dhe Isabella u detyrua të shesi pjesë pronash, duke and shpëtuar Pietron nga burgu. Kalvari i Isabellës vazhdoi dhe pas vdekjes të Giambatista Pieve – Sauli në pranverën e vititi 1748, i cili në testamentin and tij, and kishte perjashtuar Isabellën nga pronësia.
Vitet e jetuara nga Isabella me braktisjen, izolimin dhe mohimin e të drejtave të pronësisë dhe të lirisë, u shoqëruan dhe me përkeqësimin e shëndetit, që po rëndohej vazhdimisht. Më 4 mars 1749, në moshën 44 vjeçe, në pallatin Belli në Leçe dhe në kulmin e krijimtarisë poetike, baronesha Isabella Kastrioti Skenderbeg, u ngjit në amëshim, Pegasi rendi në lartësi duke mbajtur në flatra e dëfatë dëfatë dëfatë défaté mad dhe and dërgoi në parajsë pranë Atit tonë. Isabella Kastriotin and varrosën në kishën “Shen Pietri i Alkantara” dhe në nderim të jetës dhe veprës së saj, u celebruan mesha në të gjitha kishat e Leçes.
Një ditë para ndarjes nga jeta, Isabella Kastrioti ia dorëzoi testamentin noterit, duke deklaruar trashëgimtarë dy vajzat Raimondina and Katerina dhe burrin e saj të dashur, por duke caktuar dy tutorë tesh vëllëoti këoti këoti këoti këoti basel Française këoti këoti pâtoré këoti Këoti-basé Këoti Français shëndetlig. Në këtë testament lei nuk harroi të shpërblejë Saveria Gaballo, kamarjeria e shtëpisë, si dhe mendeshën e saj Tereza Butazzo, që lei e kishte shoqëruar gjatë gjithë jetës së saj me plot vuajtje e mundime.
Pas vdekjes të Isabellës, Pietro Belli poeti-filozof përjetoi dy dhimbje të tjera, që e rënduan shpirtërisht, vdiqën e bija Katerina dhe i vëllai Karlo. Peter i sëmurë mbeti i mbyllur në pallatin and zbrazur i shoqëruar nga vajza Raimondina and vogël. I preokupuar për të ardhmen e të bijës, Pietro Belli hartoi testamentin duke ia besuar Raimondinën Zonjës Giovanna Fiore, gruas të kryetarit te Bashkisë të Leçes Angelantonio Palladini, që ta merronte në shtëpinriste and saj tauk.
Më 20 gusht 1751 u nda nga jeta Pietro Belli. And varrosën pranë Isabellës në kishën “Shen Pietri i Alkantara”.
Pak vite pas vdekjes të Pietro, Raimondinën and dërguan në manastirin and Shen Giovanni dhe kur mbushi moshën doli nga manastiri dhe u martua me dukën Françeskantonio Guarini. Dukesha Raimondina i ruajti krijimet poetike, epigramat dhe shkrimet filozofike të nënës Isabella Kastrioti dhe të babait Pietro Belli. Raimondina vdiq më 30 nëntor 1804 në Leçe dhe të gjitha krijimet e prindërve që lei kishte, humbën ose u shkaterruan, madje dhe u përvehtësuan nga të tjerët.
Në vitin 1871, në nderim të poetes arbërore Isabella Kastrioti Skenderbeg dhe bashkëshortit të saj poetit- filozof Pietro Belli, Këshilli Bashkiak i Komunës Leçe, vendosi që dy rrugë të mbanin emërat e-tyre, january e-tyre. Shtëpia ku lindi Isabella në rrugën Dei Peroni, krah pallatit Giustiniani dhe kisha Shen Matthew pranë saj janë shembur. Sipas rrëfimeve të dukeshës Venturi edhe kështjella Guarini, e braktisur pas vdekjes të baronit Filippo Guarini që nuk la trashëgimtar, mbeti në duart e shërbëtorëve injorantë, të cilët e keqmbajatërë në dërënë dërënë dërënë dërënë dërënë dërënë dërënë dërënë dërënë, atë cilët e keqmbajuan and Isabella Kastrioti Skenderbeg dhe i përdorën si lecka për pastrimin and dyshemeve dhe të enëve të kuzhinës.
Krijimtaria poetike and Isabella Kastrioti Skenderbeg është pasqyruar në botime të shumta si në “Accademia dei Spioni” në vitin 1747, në studime të shumta, së pari nga Nicola De Simone Paladini me veprën: “Two poets in the troubled’700 Salento” Lecce është vlerësuar nga kritikë letrarë dhe studiues të shumta, dhe nga autorë aktualë si Rossella Barletta me botimin në vitin 2021 të studimit: “Isabella Castriota Scanderbeg. Expression of feminine emancipation “, ashtu si dhe me dhjetra studime biografike, skica letrare si dhe me aktivitetete përkujtimore kulturore të organizuara në ditët e sotme, ku krahas prezantimit si protagoniste e emancipimit tëturze femrave ditët e sotme
Autorja Rossella Barletta, në prologun and këtij studimi thekson: “Shpresoj se kam kontribuar në heqien and asaj loses harrese, që deri tani and kishte mbuluar emrin and Isabella Kastrioti Skenderbeg dhe t’i kem dhënë lexuesuar emrin and Isabella Kastrioti Skenderbeg dhe t’i kem dhënë lexuesuar emrin e .
Natyrisht arbërorja Isabella Kastrioti Skenderbeg nuk mund të harrohet, sepse renditet ndër gratë e pakta të shekullit XVIII, që shprehu dhuntitë letrare dhe intelektuale, duke u prezantuar me dinjitet nëimin as krijimtë protagonist ndër Uroj, që dhe ky shkrim, të ndihmoi lexuesit shqiptarë të njohin arbëroren Isabella Kastrioti Skenderbeg dhe të krenohen me kontributin e saj poetik dhe shoqëror.
Bibliography
01 . Nicola De Simone Paladini. Two poets in the troubled ‘700 Salento Lecce,
Salento Renaissance 1941, IX, 56 – 160
- Rossella Barletta.Isabella Castriota Scanderbeg.Expression of female empowerment. Editions
Grifo May 2021, p. 5 – 70
- Sara Foti Sciavaliere.Isabella Castriota Scanderbeg, a noble writer of the 18th century from Salento.
ADMIN. April 17, 2014
- Angela Thought.Aspects, and moments of the Apulian civilization by Schena editore, May 1995
- Nicola Merola.Isabella Castriota Scanderbeg, in “Biographical Dictionary of Italians” Rome, vol.22, 1979
- Carlo Villani, Ancient, modern and contemporary Apulian writers and artists, Trani 1904, p.1 2 3 4;
- Foscarini Amilcare.Armerista and newsletter of the noble families, notables and feudal lords of Terra d’Otranto.
Lecce, 1903
- Foscarini Amilcare.Genealogy of the Guarini family.Lecce, 1928
- Benedict Cross.A dedicatory and a preface by Giambattista Vico.In Anecdotes of various literature.
Bari, 1953.
- Cross Benedict.Seventh supplement to the Vico bibliography.”Journal of Philosophy”, new series,
vol. 10, no. 2, 3, pages 19 – 20.
- Federico Natali.Isabella Castriota Scanderbeg and Petro Belli two poets from Lecce from the 1700s
in the “Accademia degli Spioni”. Docplayer.it 25.07.2022
- Anna Maria Nuzzo.Isabella Castriota, one of the first female intellectuals of the 18th century in Salento.
AMN November 16, 2020.
- Carmine de Leo.Isabella Castriota, the poetess protagonist of the eighteenth-century culture of Lecce.
July 22, 2022.
- Giambatista Vico.To the discreet Reader, preface to the Italian translation of the “Siphilis sive de morbo
Gallic “by Girolamo Fracastoro, translated by Pietro Belli and dedicated” to the most excellent and most Reverend
Monsignor Ernesto de ‘Conti d’Harrach auditor of the Roman Wheel Festival “In Naples,
at the Parrino in 1731
