PAPËRGJEGJSHMËRI HISTORIKE

Nga Uran Butka

Në paraqitjen përpara mediave të projektit të Akademisë së Shkencave “Historia e re e shqiptarëve”, drejtues dhe anëtarë të komisionit hartues u  shprehën për përmasat, kriteret dhe vlerat e këtij projekti të ri.

Ka disa vite që shqiptarët e interesuar për historinë brenda dhe jashtë Shqipërisë, por edhe studiues, historianë, njerëz të kulturës etj. kërkojnë rishkrimin apo korigjimin e historisë, për shkak të një historie të deritanishme ende të politizuar, të deformuar dhe të njëanshme, por edhe për shkak se gjatë këtyre tri dekadave të demokracisë kanë dalë në dritë mjaft dokumente të reja, që kërkojnë doemos rishikimin e historisë.

Personalisht e kam parashtuar me kohë nevojën e këtij rishkrimi, prandaj edhe lajmin e përgatitjes së një historie të re të shqiptarëve e prita me pozitivitet. Mirëpo, në këto dy javë të paraqitjes në media të projektit nga Akademia e Shkencave, u zhgënjeva, dhe jo vetëm unë. Në daljen e parë të komisionit hartues, profesor Paskal Milo tha se ka boll fakte të reja që do të përfshihen në tekstin e ri. “Do të fillojmë me një fakt historik të panjohur, që ka të bëjë me Mid’hat Frashërin, i cili në 1-3 maj 1944 ka takuar Napoleon Zervën, një nga përgjegjësit kryesorë të shfarosjes së popullsisë çame. Kryetari i Ballit Kombëtar është ulur në bisedime me të për të bashkëpunuar në kohën e luftës”.

Ky i ashtyquajturi “fakt historik”,  përbën një “zbulim” dhe një “lajm” për Paskal Milon, ndërkohë që sipas mendimit tim, është një tendencë politike e tij, sipas tipologjisë së propagandës së dikurshme komuniste, që paradamkoste  personalitete historike, për t’i njollosur dhe asgjësuar mandej.

Përse duhej të trumbetonte me aq ngutje këtë paragjykim personal, kur për një periudhë prej dy vjetësh studimi, anëtarët e komisionit hartues do të ballafaqoheshin me dokumentet e faktet historike dhe do të konkludonin objektivisht? Përse deklaron se “do ta fillojmë historinë e re të shqiptarëve me një një fakt të panjohur që ka të bëjë me Mid’hat Frashërin? Në ç’dokument është mbështetur Paskal Milo për të nxjerrë me përparësi këtë “fakt historik të ri”?

Në të vërtetë, nuk është një dëshmi e panjohur.  Filip Liço autor i librit “Probleme të marrëdhënieve greko-shqiptare”, botuar në Tiranë në vitin 2009, përfshin në këtë botim edhe një fragment kujtimesh te sekretarit të Napolon Zervës, kolonel Th.Sarandis, mbi një takim, sipas tij, mes Napoleon Zervës, me një grup të nacionalistëve shqiptarë, mes tyre edhe Mid’hat Frashëri, në fshatin Voskop te Korçës nga 1-3 maj 1944. Pra, nuk kemi të bëjmë me asnjë dokument apo fakt historik, por me një kujtim të një ushtaraku grek të Zervës. Nuk mund të konsiderohen kujtimet si dokumente apo fakte historike të mirëfillta. Vetë prof.Paskal Milo dhe prof.Pëllumb Xhufi kanë theksuar disa herë se historia nuk bëhet me kujtimet, nga që ato përmbajnë subjektivizma apo interesa. Mirëpo, kur ju intereson atyre, i marrin dhe i paraqesin  kujtimet si fakte të vërteta, si në këtë rast. Mendoj që politikanë shqiptarë apo të huaj në kohë të ndryshme, kanë bërë takime madje edhe marrveshje edhe me kundërshtarët politikë apo armiqtë, në kushte e kontekste të caktuara historike. Përse nuk flet Paskal Milo për një takim të Enver Hoxhës më një oficer gjerman në kohën e Luftës? Unë e kam lexuar atë dokument dhe them se E.Hoxha u takua, por nuk bëri marrëveshje me oficerin gjerman. Kjo është e vërteta. Unë kam dijeni gjithashtu për takime të të djathtës shqiptare me të djathtën greke për marreveshje gjatë luftës, megjithëse ato nuk janë realizuar. Di edhe që  PKSh ka bërë takime, marrëveshje dhe bashkëpunime me lëvizjen komuniste Greke (EAM- Elas). Sipas një raporti të Britanik ”Një marrëveshje mes Frontit NÇ të Shqipërisë dhe EAM-it (Lëvizja komuniste greke) mendohet se është firmosur  midis datave të dhëna në korrik ose shtator 1943. Oficerët grekë të EAM të atashuar pranë Frontit NÇ të Shqipërisë janë raportuar të kenë qenë Alexis Janaris, Angelos Doupis, Alias Dhimitriu (përfaqësues ushtarak) dhe Kristoferos Prinos. Një marrëveshje ushtarake mes Frontit NÇ-së dhe ELAS-it është raportuar se është bërë gjatë muajit dhjetor 1943, me rastin kur ndihmat e aleatëve për ELAS-it u ndërprenë. Një takim i mëvonshëm midis Frontit NÇ dhe ELAS u raportua se u mbajt në Nepravishtë, gjatë muajit mars 1944”.

Këto çështje duhen analizuar me objektivitet, pa qenë nevoja për akuza politike. Mirëpo Paskal Milo nxjerr konkluzione eklektike të qëllimshme:” Mid’hat Frashëri, më 1-3 maj 1944 ka takuar Napoleon Zervën, një nga përgjegjësit kryesorë të shfarosjes së popullsisë çame. Kryetari i Ballit Kombëtar është ulur në bisedime me të për të bashkëpunuar në kohën e luftës”.

Së pari, sipas Th.Sarandis, N.Zerva u takua me nje grup nacionalistësh si Midhat Frashëri, Xhafer Dibra, Ali Këlcyra, Suat Asllani,, Tane Malishova, Ali Nivica, Shukli Zakomeri, Qazim Prodani, Thoma Orollogai etj dhe jo vetëm me kryetarin e Ballit Kombëtar, M.Frashërin.

Së dyti, takimi mes tyre, gjithnjë sipas Sarandis, u bë me 1-3 maj 1944, kur dihet që operacioni zervist kundër popullsisë Çame nuk kishte nisur ende, ai filloi në 27 qershor 1944 dhe nuk duhet kursesi të ngatërrohet enkas Midhat Frasheri, mbrojtësi më i madh i çështjes çame, kur ishte Ambasador në Greqi apo në forumet ndërkonmbetare,  si edhe në  veprën e tij tanimë të botuar.

Së treti, as Th.Sarandis nuk thotë se u bë një marrëveshje, por një takim. Madje nuk e citon fare Mid’hat Frasherin, por  vetëm fjalët e Suat Asllanit, i cili nuk ishte pjesë e Ballit Kombëtar.

Së katërti, vetë autoti i librit “ Probleme të marrëdhenieve greko-shqiptare”,  Filip Liço, argumenton: ”Mendojmë se të dhënat e paraqitura nga mbledhja në Voskop të Korçës nga Th. Sarandis, janë shumë të cunguara. Nga pohimet e tij që Greqia “të bashkohen me me çfarë do mënyrë me Shqipërinë”, apo “do t’ia transmetojmë (Zervës)  pikpamjet tuaja”, del se në atë mbledhje u shfaqen mendime të ndryshme lidhur me bashkëpunimin shqiptaro-grek”, por nuk u bë ndonjë marrëveshje. Takim nuk do të thotë marrëveshje apo bashkëpunim.

Paskal Milo dhe Pëllumb Xhufi e lidhin enkas “takimin” me Zervën,“shfarosësi  i popullsisë çame”, duke ia shtuar qëllimisht këtë bisht për efekt publik. Dihet se kush ishte N. Zervasi, që kreu genocid kundër popullsisë çame të Greqisë, por takimi me M.Frasherin dhe përfaqësuesit e te djathtës shqiptare nuk kanë asnjë lidhje me këtë genocid.

Dr.Ermal Frashëri, i diplomuar ne Universitetin e Harvardit dhe pedagog në këtë universitet, del kundër këtyre insinuatave: “Milo krijon sensacion me Mithat Frashërin. Ai foli për Mithat Frashërin e Zervën pa dhënë kontekstin. Duke folur për një takim, pa dhënë arsyet dhe rrethanat, Milo krijoi insinuata për Mithat Frashërin”.

Duke u nisur nga ky  fakt, por edhe nga daljet në media të drejtuesve të komisionit të historisë,  mendoj që projekti i Akademisë së Shkencave për historine e re, është i tejkaluar, një model zyrar tashmë i dështuar. Ideimin, konceptimin, udhëheqjen, financimin, botimin, si edhe përzgjedhjen e historianëve pjësëmarrës në komisionin hartues, e ka bërë vetë Akademia sipas preferencave të saj, pa projekte konkuruese. Ndonëse thuhet publikisht se nuk është një projekt zyrtar, e nxjerrin vetë në shesh të kundërtën. Historiani Paskal Milo pohon: “Projekti  udhëhiqet e monitorohet nga Akademia e Shkencave”, ndërsa historiani Marenglen Kasmi e thotë më troç: “Duhet të ketë një version zyrtar të historisë dhe nuk e bëjnë më mirë këtë gjë, sesa institucionet shtetërore!”.

Siç shihet qartë, një koncept totalitar për historinë. Është provuar tanimë se të gjitha botimet zyrtare të “Historisë së Shqipërisë “ kanë qenë tejet të politizuara dhe të deformuara historikisht, sepse janë udhëhequr e krijuar nga ky parim.

Drejtues dhe historianë të projektit, prof.Paskal Milo dhe sidomos prof.Pëllumb Xhufi etj., kanë dëshmuar gjatë këtyrë tri dekadave një politizim të dukshëm e të dëmshëm në trajtimin sidomos të ngjarjeve të periudhës së Pavarësisë, të Luftës së Dytë  Botërore dhe të Pasluftës. “Si Paskal Milo dhe Pëllumb Xhufi që kanë shfaqur në kohë të ndryshme protagonizëm politik”, thekson Ermal Frashëri.

Por edhe gjatë këtyre ditëve të prezantimit te projektit të Akademisë, këtë gjë kanë demonstruar, duke diktuar pikpamjet dhe mendësitë e tyre, pra, duke u përpjekur t’i paravënë  pikat mbi i-të mbi ngjarje e pesonalitete historike.

Dr.Ermal Frashëri, i përfshirë në këtë debat, jep argumentet pse teskti i ri, “nuk do te prodhojë asgje të re. Do të jetë një histori zyrtare, që ka ngjyrim mentaliteti totalitar…Vetë zyrtarizimi i punimit shkencor është antitezë e shkencës. Vula e Akademisë së Shkencave nuk është mburojë për historinë. Qasje e gabuar dhe organizim i mbrapshtë”

Në debatin televizv ABC-Njuz dt 13 5.2021,  moderatorit Endri Xhafo, i pyet prezantuesit e projektit:  A ka pasur luftë civile në vitet 1943-44?

Skender Gjinushi: Nuk ka pasur lufte civile.

Pra, kryetari i Akdsdemisë së Shkencave, pronari i këtij projekti, vuri vulën këtij fenomeni kaq të debatueshem, në vend që të thoshte: këtë do ta vendosin historianët e komisionit mbi bazën e dokumenteve. Dihet që në këto 30 vite të demokracisë janë botuar me qindra botime, që dokumentojnë ekzistences e luftës civile në Shqipëri pas prishjes se njëanshme nga komunistët të Marrëveshjes se Mukjes.  Historiani Beqir Meta, drejtor i Institutit të Historisë ka pohuar publikisht ekzistencën e Luftës civile në Shqipëri dhe pasojat e saj. Le të kujtojme debatin e tij në Muzeun Kombëtar me Presidentin Moisiu.

Historiania Ana Lalaj, që nuk është pjesë e Komisionit, e kundërshtoi Gjinushin dhe të tjerët, duke thënë se kjo luftë nisi pas vendimit të PKSH në Konferencen e Labinotit, shtator 1943, ku u shpall lufta e marmatosur kundër kundër Ballit Kombëtar dhe çdo tendence tjetër.

Rrjedhimisht ka pasur një luftë civile ndërmjet forcave komuniste me ato nacionaliste, e dokumentuar nga dokumentet e Arkivit të shtetit, Arkivit të Ushrisë, Arkivit të Ministrisë së Brendshme të Shqipërisë, arkivave të Britanisë, Gjermanisë, SHBA, Jugosllavisë etj. Thuajse gjithë oficeret britanikë që ishin atashuar në Shqipëri gjatë luftës, rreth 150, e kanë pohuar e vërtetuar Luftën civile, po ashtu edhe historianët e huaj si R.Bejl, B.Fisher etj. Por,  mjafton të lexosh raportet ushtarake të komandantëve dhe komisareve te divizioneve, brigadave, e batalioneve te ushtrisë NÇ, si Mehmet Shehu, Dali Ndreu, Shefqet Peçi, Ndreko Rino, e shumë të tjerë, për të kuptuar vërtetësinë autentike dhe përmasat tragjike të luftës civile në Shqipëri. Mjafton të përmëndim luftën civile në Malësinë e Madhe, dhjetor 1944-shkurt 1945, një luftë frontale civile për një muaj e gjysmë pa ndërprerje, ku merrnin pjesë divizione dhe brigada të ushtrisë NÇ, që sulmuan ushtarakisht me zjarr e me hekur, dhe ku u vranë me qindra luftëtarë e malësorë nga të dy palët, u dogjën 34 shtëpi dhe pushkatuan e burgosën qindra malësorë, u internuar qindra familje në kampet e internimeve të  të gjithë Shqipërisë burg.

Historianët enveristë e kanë fshehur dhe e fshehin edhe sot luftën civile, për të ngritur dhe mbrojtur mitin dhe glorifikimin e Luftës NÇ edhe të figurës së Enver Hoxhës, duke mohuar  e baltosur luftën e faktoreve të tjerë të luftës antifashiste. Dua t’u kujtoj atyre se luftën kundër italianëve e nisën nacionalistët qysh më 7 prill 1939, që betejën më të madhe kundër tyre, luftën e Gjormit 1 dhjetor 1942- janar 1943, ku u vra edhe koloneli Klementi, e kanë bërë çetat e Ballit Kombëtar të Hysni Lepenicës, Skënder Muços dhe Isuf Luzajt, bashkë me çetën e partizane të Neki Ymerajt; që luftën e parë kundër italianëve menjëherë pas Konferences se Mukjes, 4 gusht 1943, e bënë forcat e bashkuara nacionaliste dhe partizane të komanduara nga Abaz Kupi, ku u vra edhe kapiteni Italian Scampa; që betejën e parë kryesore kundër gjermanëve e kanë bërë çetat nacionaliste të Safet Butkës më 13 gusht 1943 në kthesat e Barmashit, (sipas marreveshjes Bill Maklin-Safet Butka, 8 gusht 1943), betejë në të cilën  merrte pjesë e majori britanik Deivid Smail, ku u vranë 25 gjermanë dhe u shkatërruar mjaft mjete ushtarake, autoblinda etj. (shih D.Smajl, “Me detyrë në Shqipëri” dhe dok. arkivore). (Betejë të rëndësishme historianët komunistë e paraqesin luftën në Barmash, korrik 1943, ku forcat e Batalionit “Tomorri” goditën autokolonjën gjermane, duke kujtuar se ishte autokolonë italiane, dhe ikën pasi hodhën disa pushkë, duke e lënë gjithë zonën pa mbrojtje dhe gjermanët për hakmarrje dogjën Barmashin, vranë 117 viktima te pafajshme në Borovë etj); Po ashtu, përmendim betejat e Muharrem Bajraktrarit kundër gjermanëve, teksa i binin prapa krahëve komunistët; luftërat e Gani Krueziut  kundër gjermanëve etj. Mirëpo këto dokumente të reja të nxjerra nga arkivat pas përmbysjes së diktaturës komuniste, nuk i përmendin historianët Pëllumb Xhufi, Marenglen Kasmi etj për të treguar se vetëm Nacionalçlirimtarja me në krye E.Hoxhën ka luftuar, ndërsa Balli e Legaliteti  kanë bashkëpunuar me pushtuesit.

Unë e vlerësoj Luftën NÇ kundër pushtuesve nazifashistë, gjakun deshmorëve partizanë për liri; vlerësoj edhe luftën e faktoreve te tjerë antifashistë, si Balli Kombëtar, edhe gjakun e deshmorëve nacionalistë për liri dhe Shqipëri etnike. Elementë bashkëpunues me okupatorët ka pasur nga të dy krahët. Veço qeveritë kolaboracioniste nën pushtimin Italian (1939) dhe Regjencën nën pushtimin gjerman (1943-1944), të cilat për mendimin tim janë reshtuar në drejtim historik të gabuar e të dënueshëm. I kësaj natyre ishte edhe bashkëpunimi  PKSH dhe E.Hoxhës me komunistët jugosllave e rusë gjatë e pas luftës në dëm të Shqipërisë.

Pyetjes së gazetarit Xhafo, si e çmoni Enver Hoxhën, historianët  iu përgjigjen:

Pëllumb Xhufi: “Ka pasur të mira dhe të këqia”.

Paskal Milo: “Pozitiv gjatë luftës, diktator pas luftës”.

Ana Lalaj: “Nuk ka dy Enverë, është vetëm një, Enveri -fytyra më e nxirë, gjatë dhe pas luftës, ka urdhëruar të vriten njerës, jo vetëm kundërshtarë politikë, por edhe antifashistë brenda gjirit te lëvisjes NÇ, si Mustafa Gjinishi, Zai Fundo etj. E.Hoxha i thotë përfaqësuesit britanik  Palmer: Më kanë vrarë shokun e ngushtë Mustafa Gjinishin, kur Enveri e kishte urdhëruar vetë vrasjen e Gjinishit. Një mashtrues. Enveri- vegël e Jugosllavëve”.

Për mendimin tim, individët por edhe personazhet historike, duhet te paraqiten në komleksitetin e tyre, dhe jo bardhë apo zi. Por në vleresimin përfundimtar të tyre duhet peshuar ajo që është dominante në veprën e tyre. Dominante për Enver Hoxhën gjatë luftës ka qenë terrorizmi dhe demagogjia, lufta për ta marrë pushtetin me dhunë e me gjak, (siç e pohon vetë) dhe pas luftës – diktatori komunist më i egër, për ta mbajtur pushtetin me anë të diktaturës më ekstreme se në gjithë vendet e Lindjes komuniste.

Por drejtuesit e komisionit hartues të “Historisë së re të shqiptarëve” gjykojnë ndryshe. Në bidedën televizive të datës  dt 17 maj, në pëballjen e Pëllumb Xhufit, Marenglen Kasmit me Dritan Egro dhe Erald Kapri, u shfaqën mendimet ndryshe edhe për projektin e historisë, edhe për Enver Hoxhën, edhe për Mid’hat Frashërin.

Studiuesi Erald Kapri parashtroi argumentin e tij se “projekti i Akademisë që drejtohet nga Skënder Gjinushi,  është i tipit sovjetik. S’ka alternativë, s’ka procedura konkuruese. Historinë e re duhet ta bëjnë studiues e historianë te rinj, të paideoliogjizuar, duhet  te kishte studiues nga diaspora,  si edhe histotianë të huaj.  Kemi nevojë për një model të ri.”

Por profesorët e mësyjnë:

M.Kasmi: Çfarë diskuton ti? A ke recenca për botimet e tua? Nuk ke!

1. Kapri: Po vë në diskutim formimin tim? Kam botuar 6 artikuj shkencorë dhe dy libra. Për studimin “Mbreti Zog”, kam pasur recencën e Roderik Bejlit.

Dritan Egro: Kemi të njëjtin model të shkrimit të historisë, si në kohën e komunizmit, kur përcaktohej linja ideologjike dhe historianët ishin të detyruar ta mbushnin me fakte. Të gjitha botimet e historisë së Shqipërisë deri tani kanë qenë zyrtare dhe të politizuara. Kjo po ndodh edhe tani. U tha se do ta fillojmë historinë e re të shqiptarëve me Mid’hat Frashërin  që paska bërë një takim me Napoleon Zervën, një shqipar me origjinë nga Suli… Ky është një qëndrim politik. Takimet duhen shikuar në kohën dhe kontekstin e tyre. Edhe  Ismail Qemali ka bërë një marrëveshje me palën greke, për një shtet të vetëm greko-shqiptar në vitin 1907. Kjo është e dokumentuar, e kam dokumentin.

Mirëpo Pëllumb Xhufi, në vend të argumenteve historike, sillet me shumë “takt”: “Do të ishte mirë të merresh me  regjistrat  osmanë pë t’u bërë shumë i njohur …, duke harruar t’i thoshte vetes së tij: “do të ishte mirë Pëllumb te merresh vetëm me historinë e Mesjetes, që di ta bësh mirë, sesa me Luftën”.

Konkretisht, Pëllumb Xhufi lajthitet kur flet për një “marrëveshje” të Midhat Frashërit me të djathtën greke, duke e lidhur këtë me letrën e Mid’hat Frashërit datë 10.05.1944 , drejtuar Dhimitër Falos, (gazetar, shkrimtar, përkthyes i njohur, redaktor i revistës “Bota e Re” të Korçës”, (që e pushkatuan komunistët pa gjyq në vitin 1944), përfaqësues i Ballit Kombëtar, në bisedimet me të djathtën greke për realizimin e një lidhjeje ballkanike greko-shqiptare e më gjerë. Në këtë letër udhëzuese shprehet shqetësimi i M.Frashërit për të ardhmen e Ballkanit dhe të Shqipërisë, të rezikuara nga sllavo-komunizmi, i konsideruar në atë moment si një rrezik kryesor, kur gjermania naziste ishte ne prag të tërheqjes dhe humbjes. Në këto kushte, Midhati kërkonte  një përballje ballkanike, të shprehur në nje aleancë greko-shqiptare-turke ne formë federative pas lufte,  “që kështu në kohën e ardhshme të mund t`i bëhet ballë rrezikut sllav, që kërcënon të dy palët dhe rrezikut, që vjen nga ana e tejme e Adriatikut”, shënonte Midhat Frashëri në pikën 8 të letrës. Unë e kam botuar këtë letër, të cilën Pëllumb Xhufi e ka kosideruar vijimisht si një akt tradhtie. Siç mund të konstatohet lehtësisht, ky propozim i M.Frashërit, provon të kundërtën. Po i citojmë pikat (kushtet) të cilat propozonte Mid’hat Frashëri:

1. Mbasi çështja e lidhjes në formë federative varet nga mundësitë e mbasluftës, prandaj

të dy palët marrin angazhimin që sot se janë të disponueme për realizimin e këtij projekti. (Plotësue me shkrim dore nga vetë Mid`hat Frashëri: të përpiqemi).

1. Baza e lidhjes do të jetë indipendenca dhe sovraniteti i plotë i të dy palëve.
2. Kufinjtë greko-shqiptarë do të jenë dhe do të deklarohen solemnisht ata të vitit 1939.
3. Bëjmë aleancë mossulmimi, defensive dhe ofensive, si edhe lidhje ushtarake.
4. Traktate ekonomike të ngushta ndërmjet të dy palëve.
5. Do të përpiqemi që kjo lidhje të bahet sa ma parë një lidhje greko-turko-shqiptare.
6. Në rast lufte, komanda e Përgjithshme Ushtarake do të vihet ë dorë të Greqisë.
7. Si rezultat i kësaj marrëveshjeje, të dy palët do të paraqiten përpara Konferencës së Paqes si dy palë me një të vetëm interes, duke përkrahun politikën e shoku-shokut. Greqia do të angazhohet të mbështesë rivendikimet shqiptare për Kosovën dhe anën e Dibrës, që kështunë kohën e ardhshme të mund t`i bëhet ballë rrezikut sllav, që kërcënon të dy palët dhe rrezikut, që vjen nga ana e tejme e Adriatikut. (Plotësue me dorë nga vetë Mid`hat Frashëri: rivendikimet për Kosovën dhe Dibrën janë bazue mbi kartën e Atllantikut).
8. Në qoftë se zihet me gojë çështja e minoriteteve, kjo mund të jetë më fort një mjet

afrimi ndërmjet të dy palëve se sa një mjet largimi. Për përdorimin tuej ta kini ndërmend seminoritetet duhet t`i këqyrni me sy të mirë të dy palët edhe të kenë të drejtat e tyne”.

Le t’i analizojmë me radhë këto pika negocimi.

Midhat Frashëri vendoste në radhë të parë indipendencën dhe sovranitetin: Baza e lidhjes do të jetë i plotë i të dy palëve, që plotësohet nga pika tjetër e propozimit: Kufinjtë greko-shqiptarë do të jenë dhe do të deklarohen solemnisht ata të vitit 1939”

Ky kusht historik dhe politik  ishte shumë i rëndësishëm, sidomos për marëdhëniët shqiptaro-greke, sepse përjashtonte të gjitha synimet e përpjekjet e naconalshovinizmit grek që pretendonte dhe pretendon ende të ashtuquajturin Vorio-Epir.

Po çpërrallis Pëllumb Xhufi?: “Me këtë nen Midhat Frashëri e shiti Kosovën dhe Çamërinë?!  Absurditet më të madh nuk mund të ketë! Aq më tepër nga një historian. Dihet botërisht që M.Frasheri, jo vetëm në këtë dokument, por në gjithë veprat e tij, ia ka kushtuar Kosovës dhe Çamërisë ): “Çështja e Epirit”,  “Shqiptarë e sllavë”, “Rivendikimet shqiptare”, “Çështja Çame”, “Marëdheniet shqiptaro-geke”, “Marrëdhëniet shqiptaro-serbe” etj, si edhe ka mbrojtur me argumente historike në Konferencen e Paqes në Paris dhe Lidhjen e kombeve”, si edhe në artikujt e botuar në shtypin evropian e shqiptar, sidomor ne vitet 1921-22 kur denonconte masakrat serbe në Kosovë e në Dibër dhe në 1923-1926, kur ishte ambassador ne Greqi, tek  denonconte botërisht dhunën, diskriminimin dhe shpërnguljen e popullsisë çame, që Midhati arriti t’i ndalonte me përpjekje të mëdha diplomatike.

Si njohës dhe vizionar i politikës kombëtare e ndërkombëtare, Midhati e vendoste  marrëveshjen e mundshme me Greqinë edhe në nivel evropian, kur propozonte: “Si rezultat i kësaj marrëveshjeje, të dy palët do të paraqiten përpara Konferencës së Paqes si dy palë me një të vetëm interes, duke përkrahun politikën e shoku-shokut. Greqia do të angazhohet të mbështesë rivendikimet shqiptare për Kosovën dhe anën e Dibrës, që kështu në kohën e ardhshme të mund t`i bëhet ballë rrezikut sllav, që kërcënon të dy palët dhe rrezikut, që vjen nga ana e tejme e Adriatikut”(pika 8).

Ndërkohë që edhe në memorandumin paraqitur Konferencës së paqes në Paris, më 23 korrik 1946, Mid’hat Frashëri, i kërkonte Konferencës së paqes, “në emër të principeve të larta të së drejtës kombëtare e ndërkombërtare, që të përfshiheshin brenda shtetit të pavarur e paqedashës të Shqipërisë, krahinat shqiptare të Kosovës e të Çamërisë, të shkëputura padrejtësisht e me pasoja të rënda nga trupi i Shqipërisë”.

Tejet e rëndësishme ishte që Mid’hat Frashëri propozonte që në këtë projekt të përfshihej edhe Turqia, për ta kthyer në një aleancë më të gjerë e më të fortë ballkanike.

Pra, Midhati, nga njëra anë përpiqej të neutralizonte angazhimet e mëparshme te politikës greke lidhur me “Vorio-Epirin”, nga ana tjetër e kushtëzonte marrëveshjen e mundshme me zotimin që Greqia të mbështeste rivendikimet shqiptare për Kosovën dhe anën e e Dibrës,( shënuar me shkrim dore të Midhatit: bazuar mbi Kartën e Atlantikut). Ai e parashikonte rrezikun që vinte  nga sllavo-komunizmi, ashtu edhe rrezikun që  vinte  nga imperializmat përtej Adriatikut,  për t’i bëhëj ballë bashkërisht rreziqeve si nga Lindja dhe nga Perëndimi.

Në pikat e tjera Midhati udhëzonte:”Të behen aleanca mossulmimi ”midis Sjhqipërisë e greqisë si dy shtete  të pavarur e sovranë (pika 4) Gjithashtu, “Të bëhen traktate te ngushta ekonomike midis dy palëve”. – një propozim me vlerë për përparimin ekonomik të të dy vendeve.(pika 5)

Si një evropianist i kohëve të moderne, Midhat Frashëri shprehet për minoritetet si një urë lidhëse midis dy vendeve: “Çështja e minoriteteve,  mund të jetë më fort një mjet afrimi ndërmjet të dy palëve se sa një mjet largimi. Për përdorimin tuej ta kini ndërmend seminoritetet duhet t`i kqyrni me sy të mirë të dy palët edhe të kenë të drejtat e tyne”(pika 9)

E debatueshme ishte pika 8: “Në rast lufte, komanda e Përgjithshme Ushtarake do të vihet në dorë të Greqisë”. Për mendimin tim, mendimi i M.Frasherit është sa bashkëkohor, aq edhe luajal, që në rast të një lufte tjetër, pra të një ivazioni të huaj të mundshëm mbi Ballkanin (rrezikun sllavo-komunist, siç ndodhi ), komanda e përgjithshme t’i lihej Greqisë. Ai kërkon që të përfshihet edhe Turqia në aleancën ballkanike, por jo në komandë, sepse mund të keqinterpretohej si një reminishencë e politikës së vjetër osmane në Ballkan. Shqipëria nuk kishte një ushtri kombëtare dhe ishte në një luftë civile shkatërrimtare. Hamendësimi për rreziqet e një komande ushtarake greke, ishte  përjashtuar nga pikat e tjera të projektmarrëveshjes, por edhe nga traktatet  nderkombetare ku aderonte edhe Greqia, Shqipëria, Turqia etj.

P.Xhufi thotë: ”Midhat Frashëri bëri një marrëveshje me palën greke për një shtet greko-shqiptar(!), ku shqipëria do të ishte një provincë e greqisë, ku ministra do të ishin ministri i luftës i Greqisë dhe ministër i Brendshëm i Greqisë …!?

E para, nuk u bë asnjë marrëveshje, sepse pala greke sic duket, nuk i pranoi kushtet e Mid’hat Frasherit. Nuk u bë kurrë një propozim apo marrveshje për një shtet greko-shqiptar, siç pretendon Xhufi. Midhati deklaronte në pikën e parë të propozimit të tij  indipendencën dhe sovranitetin e plotë  të dy palëve dhe kufinjtë greko-shqiptarë do të jenë dhe do të deklarohen solemnisht ata të vitit 1939”: pra, një aleancë  në të ardhmen mes dy shteteve të pavarur.

Lajthitja tjetër e Pëllumb Xhufit, natyrisht nga padija, është kur deklaron se Midhat Frashëri udhëtoi dy herë në greqi në vitin 1948, për të bërë marrëveshjen me Greqine!? Midhati në atë kohë ishte emigrant politik në Itali dhe ishte caktuar nga Aleatët anglo-ameikanë për të themeluar “Komitetin Shqipëri e lirë”. Udhëtimin në Greqi (korrik 1948) e bëri për t’u konsultuar me Abaz Ermenjin dhe emigrantët shqiptarë në kampin e Lavros, lidhur me kriteret e komitetit dhe pjesëmarrësit, dhe udhëtimin në Turqi ( 31 korrik 1948), në kolonine shqiptare te Stambollit, për t’u konsultuar me shqiptarët të atjeshëm ( Dokumentet e dëshmojnë këtë).     Midhati i shkruante nga Stambolli Abaz Kupit më 1948: “Një komitet i përbashkët do të ishte një vegël e çmueshme për të rifituar të drejtat kombëtare. Por a nuk mendoni ju,  se kondita e parë e një organi që të merrte përsipër një barrë të tillë, duhet të jetë formuar prej njerëzish, mbi të cilët të mos peshojnë njolla dhe faje kundër atdheut. E dini fort mirë se Shqipëria pësoi katastrofën e 7 prillit jo vetëm prej fuqisë ushtarake të huaj, por edhe nga tradhtia e disa shqiptarëve, të cilët me liri dhe koshiencë të plotë përgatitën komplotin kundër atdheut dhe vepruan si pararojë e fuqive okupuese…”

Kështu, sipas këtij kriteri të Midhat Frashërit, nuk mund të merrnin pjesë në Komitetin “Shqipëria e Lirë”, ata krerë të Bllokut Indipendent, apo të Ballit Kombëtar e të Legalitetit, që ishin komprometuar me pushtuesit nazifashistë, ndonëse ishin antikomunistë të vendosur si Mustafa Kruja. Ernest Koliqi, Gjon Marka Gjoni, Shefqet Verlaçi, Xhaferr Deva, Kadri Cakrani      etj, ndërkohë që Midhat Frashëri zgjodhi, si përfaqësues të Kosovës në komitet Said Kryeziun nga familja e shquar antifashiste Kryeziu. Vetë fakti që aleatët perëndimorë përzgjodhën Mid’hat Frashërin në krye të Komitetit “Shqipëria e lirë” (1949), ështe tejet kuptimplotë.

Nuk kam asgjë personale me Prof.Pëllumb Xhufin dhe të tjerët, kam pasur debate mbi historinë dhe secili ka paraqitur opinionet e tij. Normale. Por tani që Pëllumb Xhufi është drejtor i projektit të historisë së re  të shqiptarëve, nuk mundem të hesht dhe te mos kundërshtoj hipotezat e tij ndikuese te Komisioni hartues, por edhe të dëmshme për  higjenën shoqërore. Shqiptarin, më tepër sesa plumbi, e ka vrarë padrejtësia e historisë.

Si përfundim: Nuk mund të bëhet një shtëpi e re me qereste të vjetër.

* Botuar në gazetën “Panorama”, 27-28 maj 2021