Pal Engjëlli dhe Sinodi i Lisit – viti 1462

Nga Mark Palnikaj

Kryesuar nga: Pal Engjëlli, Arqipeshkëv i Durrësit dhe këshilltar i Skënderbeut.

Vendi: Lis i Matit

Viti: 1462

Ky sinod u mblodh në një moment kritik, gjatë fushatave të Skënderbeut kundër osmanëve, dhe kishte si synim forcimin e jetës kishtare dhe ndihmën shpirtërore për popullin e rrezikuar nga lufta dhe shpërnguljet.

Vendimet kryesore të Sinodit të Lisit (1462)

1. Përdorimi i gjuhës shqipe në liturgji

Vendimi më i famshëm i sinodit ishte:

lejimi i përdorimit të disa teksteve kishtare në gjuhën shqipe, për t’i bërë të kuptueshme për popullin.

Ky vendim lidhet drejtpërdrejt me dokumentin e njohur:

“Formula e pagëzimit” e Pal Engjëllit (1462)

Dokumenti më i vjetër i njohur në gjuhën shqipe, i cili thotë:

“Unte paghesont premenit Atit e Birit e Spertit Senit.”

Ky tekst është pjesë e një udhëzimi të sinodit, ku arqipeshkvi urdhëron që priftërinjtë, në raste rreziku (sidomos nga luftërat), t’i mësojnë njerëzit të pagëzojnë foshnjat në shqip.

2. Forcimi i disiplinës së klerit

Sinodi urdhëroi:

riorganizimin e famullive të dëmtuara nga lufta,

sjellje shembullore të meshtarëve,

shmangien e abuzimeve dhe detyrimin për banim të përhershëm në famulli.

3. Rregullimi i sakramenteve

Mënyra e pagëzimit u standardizua (përfshirë formulën shqipe për raste nevoje).

U vendos regjistrimi i sakramenteve në mënyrë më të rregullt.

4. Mbrojtja e popullsisë katolike

Sinodi vendosi masa baritore lidhur me:

ndihmën për familjet e shpërngulura,

organizimin e ndihmës materiale dhe shpirtërore në zonat e prekura nga lufta.

Pal Engjëlli ishte një ndër figurat kyçe që bashkërendonte mbështetjen e Selisë së Shenjtë për popullsinë e Skënderbeut.

5. Unifikimi i praktikave kishtare

Sinodi kërkoi që: të gjitha famullitë të ndiqnin të njëjtat rregulla liturgjike dhe baritore, të mos ketë devijime lokale.

Pse është kaq i rëndësishëm Sinodi i Lisit 1462?

1. Sepse lidhet me dokumentin më të hershëm në gjuhën shqipe.
2. Sepse tregon nivel të lartë organizimi të Kishës në kohën e Skënderbeut.
3. Sepse dëshmon se shqipja përdorej për nevoja pastorale që në shek. XV.
4. Sepse ishte sinod kombëtar udhëhequr nga njeriu më i afërt i Skënderbeut.

Më poshtë po të japim një përmbledhje të plotë për Pal Engjëllin (Paulus Angelus) – një nga figurat më të rëndësishme shqiptare të shek. XV, klerik, diplomat, humanist dhe njeriu më i afërt i Skënderbeut.

PAL ENGJËLLI (1400–1470)

Arqipeshkëv i Durrësit, këshilltar i Skënderbeut, diplomati më i rëndësishëm i shtetit shqiptar dhe autori i dokumentit më të hershëm në gjuhën shqipe.

1. Prejardhja dhe formimi

Lindi rreth vitit 1400, nga familja fisnike Engjëlli (Angelus) të Drishtit.

Arsimin e mori në qendra të njohura të kohës, ku u formua si humanist dhe teolog.

Qysh herët hyri në hierarkinë e Kishës dhe fitoi reputacion për kulturën dhe aftësitë diplomatike.

2. Arqipeshkëv i Durrësit

Me 19 mars 1460 u emërua Arqipeshkëv i Durrësit, një nga selitë më të vjetra dhe më prestigjioze të Kishës shqiptare.

Si kryepeshkop, ai mbikëqyri një territor të gjerë në qendër dhe veri të vendit, në një kohë me luftëra dhe shpërngulje të mëdha të popullsisë.

3. Njeriu më i afërt i Skënderbeut

Pal Engjëlli ishte këshilltari më besnik i Gjergj Kastriotit në: Diplomaci, marrëdhënie me Selinë e Shenjtë, negociata me mbretëritë evropiane, organizimin e jetës fetare në viset shqiptare.

Skënderbeu i besonte aq shumë saqë shpesh e dërgonte në misione ku kërkohej besueshmëri absolute.

Roli i tij si diplomat:

Pal Engjëlli udhëtoi shpesh: Në Vatikan, në mbretëri të ndryshme ballkanike, në Napoli dhe oborrin e Mbretit Alfons V dhe më pas Ferdinandit, në Venedik, në shtete të tjera italiane.

Ai ishte ndër njerëzit që siguruan: Konsolidimin e aleancave të Skënderbeut, ndihma ushtarake dhe financiare, mbështetje morale e politike nga Papa.

5. Roli në Lezhë (1444)

Sipas disa kronikave dhe burimeve kishtare, Pal Engjëlli mendohet të ketë qenë i pranishëm ose aktiv në rrethin diplomatik të Besëlidhjes së Lezhës (1444), duke ndihmuar marrëdhëniet e princave shqiptarë me Selinë e Shenjtë.

6. Marrëdhëniet me Papën

Arqipeshkvi ishte ndër figurat shqiptare me lidhjet më të forta me Vatikanin.

Papët e asaj kohe: Piu II, Kalisti III, Pali II, e vlerësuan lart rolin e tij dhe shpesh i kërkonin informacione për gjendjen në Shqipëri dhe për luftën e Skënderbeut.

7. Vitet e fundit dhe vdekja

Pal Engjëlli vazhdoi shërbimin e tij deri në fund të jetës, edhe pas vdekjes së Skënderbeut në 1468.

Vdiq më 1470, i respektuar si: Klerik i madh, patriot, humanist, diplomat i shtetit të Skënderbeut.

FIGURA E PAL ENGJËLLIT NË HISTORI

Ai mbetet në kujtesën shqiptare si:

1. Diplomati kryesor i Skënderbeut
2. Arqipeshkvi më i rëndësishëm i shek. XV
3. Mbrojtës i gjuhës shqipe
4. Themelues i rregullit kishtar shqiptar në kohë lufte
5. Humanist i formuar perëndimor

DOSJE E PLOTË PËR PAL ENGJËLLIN (1400–1470)

Arqipeshkëv – Diplomat – Humanist – Këshilltar i Skënderbeut – Autor i dokumentit më të hershëm në shqip

1. ROLI I PAL ENGJËLLIT NË SHTETIN E SKËNDERBEUT
2. Këshilltar politik

Ai ishte: njeriu i dytë më i besuar pas Skënderbeut, pjesë e këshillit strategjik, dërgues i mesazheve të fshehta, ndërmjetës mes princave shqiptarë.

2. Arkitekt i marrëdhënieve ndërkombëtare

Pa diplomacinë e tij: ndihma nga Napoli nuk do të kishte ardhur, mbështetja morale e Papës do të ishte dobësuar, shteti i Skënderbeut do të kishte pasur më pak aleatë.

3. Garant i unitetit kishtar

Organizonte dioqezat gjatë luftërave.

U jepte priftërinjve udhëzime të qarta për mbijetesë pastorale.

Harmonizoi jetën fetare ndër zonat e luftës.

4. Mbështetja e popullit

Siguronte ndihma nga Evropa për komunitetet e dëmtuara.

Kujdesej për të varfrit, refugjatët, jetimët.

Përfaqësonte zërin e Arbërit në Evropë.

5. Pas vdekjes së Skënderbeut

U përpoq të ruante shtetin shqiptar përmes diplomacisë.

Ndihmoi familjen Kastrioti të vendosej në Itali.

Vazhdonte të kërkonte aleanca kundër osmanëve.

PËRFUNDIMI

Pal Engjëlli është një nga shtyllat e historisë shqiptare: një klerik i ditur, një diplomat i fuqishëm, një atdhetar që punoi për kombin para se të ekzistonte koncepti modern i “kombit”, një mbrojtës i gjuhës shqipe, një njeri i besimit që i shërbeu popullit në kohët më të vështira.

Ai përfaqëson lidhjen më të fortë ndërmjet:

Kishës, Shtetit të Arbërit, Gjuhe shqipe, Evropës perëndimore.