ORNELA RADOVICKA, ZËRI ARBËRESH NË SEMINARIN E MËSUESVE NGA DIASPORA
Prishtinë, 18-21 korrik 2024
Nga Hazir MEHMETI
“Arbërishtja e deklaruar nga UNESKO si gjuhë ne rrezik. Dija dhe ndërgjegjja për gjuhën, mbi gjuhën, si dhe kulturën arbëreshe ,të ecin në mënyrën paralele me dijen dhe ndërgjegjen për gjuhën shqipe. . Arbëreshët kanë nevojë për abetaren e tyre”
Vështrim:
Seminari i radhës, tani i 17 – ti me radhë u mbajt në Prishtinë organizuar nga qeveria e Kosovës dhe e Shqipërisë. Takimet gjithëpërfshirëse të mësuesve nga diaspora nisen 21 vjet më parë në Bern, duke kaluar në seminarin të parë (2005 ) në Prishtinë organizuar nga Ministria e Arsimit të Kosovës.
Në ditën e tretë të seminarit u paraqit me ligjëratën e saj interesante Ornela Radovicka, studiuese e njohur e kulturës, historisë, gjuhësisë e traditave arbëreshe. Ligjërata e saj ishte shumë argumentuese, e bazuar në fakte mbi nevojën e bashkëpunimit me arbëreshët, problemet e nevojat e tyre për ta mësuar gjuhën e tyre. Është lëshim të mos dëgjojnë e mësojnë të gjithë seminaristët mbi mësimin e arbërishtes nga nxënësit arbëresh në seancë të përbashkët e jo vetëm pak prej tyre në njërën prej punëtorive me kohë të shkurtër.
Duke qenë njohëse e shkëlqyer e problemeve për ruajtjen e gjuhës tek nxënësit arbëresh në shkollat e qendrave arbëresh, ajo foli mbi planin e bashkëpunimit me shkollat e fshatrave arbëresh me nxënës që flasin shqip në vende të ndryshme. Ajo zbërtheu në detaje nevojat dhe përpjekjet për ta unifikuar arbërishten tek arbëreshët fshatrave të largëta të cilët flasin varietete gjuhësore sa gati nuk kuptohen mes veti njëri ngulim me ngulim tjetër.
“Ndoshta unë mund të kem qenë femra e parë që i kam vizituar të gjitha fshatrat arbëreshe sa janë tani 54 ngulime (fshatra). Së bashku me At Antonio Belluscin, të gjitha hulumtimet në fshatrat arbëreshe i mblodhëm në një libër, vepër që nuk e bënë as akademitë dhe ua kemi dhënë Qendrës së Studimeve dhe Publikimeve në Tiranë e drejtuar nga Diana Kastrati. U gëzuam shumë që qeveria kishte hapur një qendër për arbëreshët”. Ajo foli mbi nevojën e unifikimit të arbërishtes dhe hartimin e një abetareje të përbashkët për të gjithë nxënësit që dëshirojnë ta mësojnë në shkolla arbërishten. Ajo theksoi se: riti bizantin i dalluar nga ritet latin dhe të tjerë ishte element dallues dhe ndihmoi në ruajtjen e arbërishtes dhe identifikoi arbëreshët dhe arbërishten shekujve. Theks të veçantë ajo vuri se: Akoma nuk e keni kuptuar qe Arbëreshët duan gjuhen e tyre! Qe arbëreshet nuk kane një gjuhe te përbashkët. Arbëreshët duan arbërishten e tyre dhe jo gjuhen shqipe!!! Si njohëse e mirë e rrethanave dhe nevojave të arbëreshëve, Ornela Radovicka iu drejtua figurave shtetërore përgjegjëse duke konstatuar se nuk kanë bërë asgjë për arbëreshët dhe për për ruajtjen e arbërishtes si gjuhë e saj. E Vetmja që kishte treguar interesimi ishte Donika Donika Gërvalla-Schwarz, ndërsa fare Ministria e Arsimit të Shqipërisë.
Projekti i nisur nga grupi i shoqatave arbëreshe, shkolla të mësimit plotësuese në Zvicër, Qendra e Studimeve Albanologjike në Frasnito e mbështetur nga Lidhja e Krijuesve Shqiptarë në Mërgatë, lidhur me shkëmbimi i përvojave në praktikë të funksionimit të mësimit të arbërishtes në shkolla ku ka nxënës arbëresh që e flasin arbërishten dhe dëshirojnë ta mësojnë në shkollë gjuhën e tyre. Kjo nismë e projektuar do jetësohet gradualisht dhe pret mbështetje konkrete e të gjithanshme.
Pjesë nga tema e ligjëratës: ” Plan bashkëpunimi mes shkollave me nxënës arbëresh dhe me nxënës tjerë në diasporë”
Ornela Radovicka: Shkova në këtë takim jo si mësuese, por për një projekt mbi arbëreshët.
Po pse zgjodha Diasporën do thotë dikush? Kisha provuar me parë lidhje me Shqipëri dhe Kosovë dhe asgjë nuk u bë.
Shansi fundit e pash me Diasporën kur nga diaspora Lidhja e Krijuesve dhe poetëve në Mërgatë kryesuar nga Kryetari i tyre Musa Jupolli, Sekretari Mentor Thaçi, Koordinatori i gjuhës shqipe në Zvicër Vaxhid Sejdiu, Prof dhe hulumtuesi Hazir Mehmeti, Mësueset Bashkim Halilaj e shumë mësues të shkollave në Diasporë, nën drejtimin e mikut të arbëreshëve dhe anëtar nderi të Qendrës sonë, Rexhep Rifati erdhën në Kalabri për orën e tyre Letrare. Ata me një mendje u treguan të gatshëm dhe menjëherë u hodhëm në “kandiere”
Projekti:
Të shpëtojmë arbërishten dhe të pasurojmë gjuhën shqipe.
Kohë zgjatja: Viti akademik; Tetor 2024 deri në Maj 2025
Qëllimi i projektit: Të pasurojmë leksikun mbi gjuhën arbëreshe, të njohim historikun dhe kulturën arbëreshe në kurrikulat shkollore, por edhe të përhapim historinë shqiptare tek vëllezërit tanë arbëresh.
Objekti: Koordinimi dhe binjakëzimi i dy shkollave: Ungra\ Lungro në Kalabri, me një popullsi arbëreshe numri i të cilëve arrin mbi 80% dhe shkolla shqipe e diasporës në Zvicër
Në specifikën e saj ky projekt përmbledh;
A)Mësuesit dhe nxënësit e diasporës
Arbërishtja e deklaruar nga UNESKO si gjuhë ne rrezik. Dija dhe ndërgjegjja për gjuhën, mbi gjuhën, si dhe kulturën arbëreshe ,të ecin në mënyrën paralele me dijen dhe ndërgjegjen për gjuhën shqipe.
Të pasurojnë leksikun me arbërishten
Spastrimi i gjuhës arbëreshe nga ndikimet e huaja, dhe aty ku nuk arrihet me arbërishten, të pasurohet me shqipen!
Të njihen me historikun, kulturën, artin, arkitekturën, e vëllezërve arbëresh.
Të promovojmë për hapjen e pikave të tjera të Mësimit arbëresh në kurrukulat shkollore të ngulimeve arbëreshe.
Të krijohen akorde bilaterale midis shtetit të Kosovës apo Shqipërisë për trajnim intensiv si fillim të disa mësuesve madre lingua arbëreshe për të nisur e krijuar një armatë mësuesish për arbërishten që të vijë duke u përmirësuar deri në pajisjen e tyre me një licencë.
- B) Mësuesit dhe nxënësit arbëresh
Dija dhe ndërgjegjja për sensibilizimin e mësimit të gjuhës, dhe kulturës arbëreshe, por edhe të njohim kulturën, historikun e rrënjëve të të parëve tanë.
Të pasurojmë leksikun në arbërisht
Spastrimi i gjuhës arbëreshe nga ndikimet e huaja, dhe aty ku nuk arrihet me arbërishten, të pasurohet me shqipen me ndihmën e vëllezërve shqiptarë në diasporë.
Materiali didaktik
- A) Arbëreshët vënë në dispozicion, dy volumet mbi Alfabetizzazonit
Arbërisht Përse Jo? B) Fjalorin arbërisht të Emanuele Giordano në PDF
Paradokse që ndeshim midis Vullnetit të arbëreshëve në përdorim të arbërishtes në institucionet italiane, dhe institucioneve linguistike mbi gjuhën dhe kulturën arbëreshe
Nëse institucionet italiane, për të folmen arbëreshe vënë në përdorim termin “gjuhë arbëreshe”, paradokaslisht kemi institucionet mbi e për arbëreshët mbi gjuhën dhe kulturën e tyre në Itali Kalabri, Napoli, Bari, Venezia, etje Vazhdojnë ta konsiderojnë Arbërishten variant apo dialekt të shqipes.
Katedra e Universitetit të Kalabrisë ende e pa qartë apo JO transparent mbi kategorizimin e kësaj çështje. Nëse mbështet projektin Arbërishte Përse Jo, dhe në fund të kopertinës shkruan “ Kurs në gjuhën shqipe” nuk arrijmë ta kuptojmë këtë “ Sfinks” të pozicionit të saj apo këtë “ Gioco di parole”
– Nuk ka një pozicion të qartë nga palët akademike, dhe këtë e shohim në simpoziumin e fundit kryer nga Katedra e Universitetit të Napolit ku Gjuha arbëreshe nuk është një gjuhë më vete, por trajtuar nga ata një dialekt, apo variant i gjuhës shqipe?!
Kjo situatë, herë i një pozicioni i paqartë, herë dualistik i këtyre institucioneve dhe akademikëve sjellë një situatë amorfe e paradoksale dhe herë penguese.
Kush janë këto pengesa?
A) Na ofrohet ligji i cili jep të drejtën për mësimin e gjuhës arbëreshe, por nuk kemi një mbështetje nga ana akademike për këtë ligj, sepse mbështesin gjuhën shqipe dhe jo vullnetin e arbëreshëve
B). Sot bota arbëreshe nuk ka ende një gjuhë të zyrtarizuar, një gjuhë të njëjësuar. Bota akademike ende nuk ka bërë as unifikimin e 52 ngulimeve. Kisha arbëreshe këtë problem e ka zgjidhur që në 1968 duke e përkthyer në arbërisht. Ernest Koliqi e ka quajtur këtë vepër aktin më të vështirë dhe më madhor deri në atë kohë që arbëreshët bënë për gjuhën e tyre.
- C) Nëse ligji jep mundësinë për mësimin e arbërishtes, paradoksi qëndron se nuk ka mësues mbi gjuhën dhe për gjuhën arbëreshe, dhe se Katedrat mbi gjuhën dhe kulturën arbëreshe nuk kanë në auditorët e tyre asnjë student me profil mësues arbërishte. Shkurt: Nuk ekzistojnë katedra të mirëfillta, ku të “fabrikohen” mësues për gjuhën arbëreshe.
Një paradoks i madh qëndron në mos kompatibilitetit. Mos përputhja midis Katedrave të gjuhës dhe kulturës arbëreshe në Kalabri, Napoli, etje, dhe vullnetit të arbëreshëve në Molise, në Sicili, në Puglia, Kampania, apo në mënyrë të veçantë arbëreshët e 70 shoqatave arbëresheve që gjenden sot në Kalabri të udhëhequr nga dy federatat FAA dhe UNIARB përfaqësuar nga drejtuesit e tyre Damiano Guagliardi dhe Italo Elmo, të cilët kanë shprehur vullnetin e tyre duke konsideruar të folmen e arbërishtes si Gjuhë dhe jo si një dialekt të gjuhës shqipe, siç vazhdohet të konsiderohet nga bota akademike. Arbëreshët ende janë në pritje në kthimi i arbërishtes në normë si gjuhë zyrtare në përdorimin e saj në katedrat e gjuhës dhe kulturës arbëreshe, ashtu siç e përcakton edhe ligji.
Një paradoks krijon në vetvete edhe Ligji 488\99, kur vendos klauzolën si tutelë (si mbrojtje) vetëm shtatë krahinat me popullsi minoritare historik arbëreshe.
Gjuha arbëreshe dhe përdorimi i saj në shtyp në Kalabri.
E vetmja gazetë në Kalabri që funksionon sot në Arbërisht është Jeta Arbëreshe me Profesor Agostino Giordano,.
RAI Calabria nëpërmjet Gazetës Ufficiale 121 i jep mundësi arbëreshëve t’iu ofroi
shërbime radiofonike si dhe programe televizive në arbërisht.
Kush është risia që sjellim për herë të parë në këtë seminar?
Risia qëndron tek Akordi i vënë në zbatim për një projekti të përbashkët, mbi mësimin e gjuhës arbëreshe në kurrikulat shkollore, gjë e cila bëhet për herë të parë midis një shkolle arbëreshe në Kalabri dhe një shkollë të diasporës në Zvicër.
Pas ligjëratës pati pyetje e diskutime nga seminaristët lidhur me arbëreshët dhe gjuhën e tyre e cila po flitet gjithnjë e më pak. Në raste ishte biseda mendimesh të ndryshme.
Ligjërata e saj ishte e thukët dhe shembull se si duhet konkretisht dhe me profesionalizëm të flitet për arbëreshët.
