NJË “INCIDENT” ME FISHTËN NË DHÉ TË DIBRRIT

NGA NDUE DEDAJ

Asht data 30 dhetor 2022 dhe rrjetet sociale janë mbushun plot me kushtime për Gjergj Fishtën, ngaqë 82 vjet ma parë u shue në Shkodër gjeniu i lahutës, anzave të Parnasit, mrizit të zanave, hyllit të dritës etj. Nuk i mbaj mend ditëlindjet e shkrimtarëve, aq ma pak ditëvdekjet e tyne, kështu që nuk përgatitem në këso rastesh me shkrue për ta, tue mendue se për njerëzit e ndritun të panteonit mund të shkruhet pa ndonji “opsion” biografik a zyrtar. Nuk e kisha ndërmend as sot, aq ma tepër që isha i vonuem, mirëpo nga rafti i librave sikur ma bante me sy një libër fort i çmuem, që ka dyzet vjet në bibliotekën time vetjake e që nuk di t’iu kem folun ndonjiherë për të as pjestarëve të familjes, jo pak të interesuem për librat dhe leximin. Ata mund ta kenë lexue, por pa ia ditë historinë. Titulli: “Anzat e Parnasit”. Autori: P. Gjergj Fishta, OFM, siç shkruhet në kapak. Botimi i vjetit 1942, kur poeti kombëtar tashma i kishte mbyllun sytë. Në të vërtetë kanë qenë dy libra të Fishtës që kanë mbërritë tek unë njidore, tjetri ishte “Lahuta e Malëcisë”, botim i vitit 1937, por i mbështjellë me kapakun e nji libri me titullin “Buka e bardhë”. Se ç’“bukë e bardhë” fshihej në ato fletë të zverdhuna motesh, donte Zoti e nuk merrej vesh, pa do t’i bahej “bukë e zezë” qelie atij që i gjendej. Ishte diçka e njoftun, që librat e rrëzikshëm të maskoheshin ashtu, veshun me “këmishën” e nji libri tjetër. Të dy librat ishin të vjetëruem, sidomos “Lahuta” ishte e stërpërdorun…

Kishte ndodhun krejt papritun. Sapo kisha krye studimet e nalta për gjuhë dhe letërsi më 1982 dhe kisha fillue punë në shkollën 8-vjeçare Simon. Asokohe diplomimi bahej një vit ma vonë, pas stazhit në punë si mësues. Ungji im, Zed Deda, që kishte krye fakultetin Juridik në Universitetin e Tiranës më1964 dhe shërbente në Krujë si prokuror i rrethit, vinte shpesh në vendlindje, në shtëpinë tonë, kur një ditë më zgjati nji pako ku ishin dy librat e masipërm, për të cilët nuk kishim folun ma parë. Mund të jem befasue atë çast, mund të më ketë përshkue njifarë pezmi, por qetësia e tij më jepte siguri. Ai kishte nji biblikotekë të admirueshme për kohën, ku unë kisha marrë mjaft libra me i lexue gjatë viteve të gjimnazit në Rrëshen. Dy librat e ndaluem i lexoja vetë, por nuk ia tregoja askujt dhe kuptohet pse.

As që më shkonte mendja të flisja ndonjë ditë me ndokënd për to.

Tre vite ma vonë, i ngarkuem nga Instituti i Gjuhësisë me mbledhjen e fjalëve të rralla, gjatë pushimeve të verës, u gjenda një ditë në një fshat të Dibrrit, me një bllok shënimesh në duer, tue pyetun ndër të moshuem për fjalë të vjetra, të harrueme dhe shprehje frazeologjike, në kuadrin e nji aksioni kombëtar për mbledhjen e tyne në popull. Për ta ba punën sa ma mirë, kishim dhe nji udhëzues të përgatitun enkas nga Instituti. Zumë në një lëndinë të vogël, në qendër të fshatit, në oborrin e punishtes së bulmetit, nja katër – pesë vetë, siç u ndodhëm, të cilët i thirra unë për të vjelun prej tyne fjalë të rralla, përmes bashkëbisedimit, si i përdorte njani e si tjetri, ngaqë nuk ishin të gjithë të nji fshati; se, siç na thoshte profesor Jup Kastrati, gjuha ndryshonte në çdo pesëqind metra. Atje poshtë në bregun e përroit disa camërdhokë po zinin bërcakë, tue futun duert nëpër hepet e krepave. Më dukej vetja bash si ata fëmijë, që ma shumë iknin të zhgënjyem nga lumi, pa ba “gjah” siç donin. Mbledhja e fjalëve të rralla nuk ishte gja e lehtë, e kisha provue dhe nji vit ma parë në Fan e Domgjon për 15 ditë, ku kishim qenë dy vetë. Unë kërkoja fjalët e harrueme, që fundja ishin të njajtat në ato katunde të Dibrrit, kurse tumat ilire të Fushës Papërdhok, ani se të rralla në ato anë, nuk janë hapun as sot e kësaj dite!? Nuk di njeriu ç’emën me i vu paradoksit në këtë rast…

Por të kthehemi te biseda me ata njerëz, me të cilët njiheshim, me kë më pak e me kë më shumë, teksa përpiqeshim të kapnim ndonji fjalë plakë. Ishim në nderën e Gjinit, punishtarit të bulmetit, një burrë i fisëm përherë buzagaz, që na kishte vu përpara nga nji gotë raki me pak djathë, që të mos e pinim krejt në të thatë. Jep e merr mes nesh e fjalë të rralla nuk po na vinin në shteg (tash e kuptoj se ato i paskësh pas mbledhun shumë ma herët e ashtu si duhej Gjergj Fishta), kur njani nga të asaj “sofre”, Mëhilli, nji burrë me za basi, nga Oroshi i Poshtëm, që kishte qenë shpallun kulak kotsëkoti deri para tri vitesh, kur i qe hequn ky titull familjes së tij, m’u drejtue:

“Po kangë, a të duhen?”

“Ndonji kangë e vjetër edhe mundet!” – ia ktheva.

Ai nuk priti ma gjatë, por nisi të recitonte nji “kangë popullore”, siç thoshte ai, që nuk po dinte të mbaronte. Ishte “Cubat” e “Lahutës e Malësisë”. Dukej se e kishte për zemër, mbasi askand tjetër nuk kam ndigjue ta thoshte ma bukur se ai “Lahutën” në kohën e sotme, përpos Ndrekë Lucës e Reshat Arbanës. E ndërpreva disi pa takt, por dhe “pa e parë rrethin”, në kuptimin se ku do të binin fjalët e mia, tue i thanë afër veshit se e njoh atë kangë, asht nga “Lahuta e Malësisë”.

Ai kurrsesi nuk e priti që unë do ta gjeja sekretin e tij, u ba serioz, kundërshtoi, tue thanë:

“Jo, asht në librin e Folklorit të klasës 11- të”.

Kishim dalë pa dashtun të dy në nji shteg të gabuem, e unë, në vend që ta frenoja atë dialog pa krye, i thashë atij me të qeshun, po jo pa ironi, se nuk kisha ardhë aty me korit diplomën që kisha për Letërsi.

Ai e dinte mirë cakun e diplomës time, edhe pse vetë ishte me arsim 7 – vjeçar:

“Ti nuk e ke ba Fishtën në shkollë! Aty ke mësue se Fishta, Konica e Koliqi janë shkrimtarë reakcionarë”. Pikës i kishte rënë. Por unë e kisha ndamë të mos dorëzohesha, i thashë se ka “diplomë mbi diplomë”…

Aq ishte. Si një shkreptimë moti në shkretëtirë. Apo, siç e kishin mirditasit, dora-dorës. Të tjerët nuk u përzien, si të mos kishin qenë aty. E rrotullova bisedën te fjalët e rralla. Për çudi, shënova disa sosh. Kur u ngritëm “incidenti” im me Mëhillin ishte harrue, ose ashtu m’u duk mue. Mbase ngaqë të gjithë donin të harrohej. Thellë – thellë për ata njerëz, 50 – 60 – vjeçarë, që aty u shfaqen të pagojë e të paveshë, vargjet e Fishtës nuk ishin “muzikë” e re për ta, poeti i Lahutës kishte bujtë në odat e tyne kur ata ishin fëmijë a të rinj. Partia kishte mujt me e heq nga shkollat, botimet e jeta publike, por nuk e kishte shkulun dot nga ndërgjegja e malsorëve. Mbas 90-s kemi takue plot njerëz që kishin bashkëjetue me Fishtën dhe “Lahutën” në fshehtësi, falë prindënve të tyne.

Gjini, që ishte anëtar Partie, as atëbotë e as ma pas nuk deshi t’ia dinte se aty në sytë e tij ishte debatue për Fishtën, krejt pa dashun, nga dy njerëz që nuk kishin të keq mes tyne, por që i kishte “ngatërrue” Fishta, si shumë të tjerë që ishin djegun nga aso bisedash. Kur e mendon sot, të dy ishim në të drejtën tonë, Mëhilli shqiptonte me andje atë poemë që e dinte përmendësh dhe i ati e që ishte himni i maleve tona, kurse unë doja të mos e “korisja” letërsinë, ani se me një krenari të tepërt në ato rrethana. Nuk do të kisha gabue (në kontekstin politik e jo atë letrar) nëse nuk do ta kisha Fishtën në shtëpi, në dy librat e sipërthanë, por ishte burrnia e atyne njerëzve të asaj “sofrës” në breg të zallit që e kaluem atë situatë pa u lagun. Ishte nji takim rastësor yni, kurse kodi i nderit nuk ishte asnjiherë i tillë, ai ishte thelbësor dhe racional për të njoftun e të panjoftun.

Tash them nuk ndodhi gjë dhe për faktin se At Fishta ishte përgatitun me u rikthye, gja që ngjau jo dhe aq larg…

Post Scriptum: Ungjit tim nuk ia rrëfeva asnjiherë ndodhinë e pakandshme, ndonëse nga përvoja dhe profesioni, që kur m’i kishte dhanë ato libra, mbase ai e kishte shkuar nëpër mend se mund të më “shpëtonte” goja, për çka dhe më këshillonte hera-herës. “Lahutën” e mbështjellë me kapakun e librit “Buka e bardhë” ma kërkoi t’ia ktheja pas ca vitesh, kurse “Anzat e Parnasit” ma dhuroi, dhe pse kishte vulën e bibliotekës së tij.