Mohimi i historisë së përbashkët e fqinjësore shqiptaro-serbe, fobi e pravosllaves serbe (18)

Mohimi i historisë së përbashkët e fqinjësore shqiptaro-serbe, fobi e pravosllaves serbe

Kreu XVIII

Raporti Shqiptaro-Serb nën Ekspansionizmin Politiko-Fetar të Serbo-Pravosllavisë gjatë Shekujve – me Theks të Veçantë Kosova

(Qasje historiko-fetare dhe gjuhësore)

Në vend të përmbylljes: Serbo-Pravosllavia në sfidën e katarsisit

/Ja pse Serbo-Pravosllavia dhe populli serb, përballë sfidës së një katarsisi historik, duhet të respektojnë dhe t’u kërkojnë falje shqiptarëve për ekspansionizmin e deritanishëm – sepse pikërisht në kurriz të tyre, dhe me kontributin e tyre të pavullnetshëm, është rritur, përforcuar dhe ndërtuar identiteti fetar, kombëtar dhe shtetëror i Serbisë./

NGA DR. NUHI VESELAJ

Hyrje

Mendojmë se nuk del aq e nevojshme të arsyetohet pse këtë cikël punimesh kushtuar raporteve shqiptare-serbe, ku dominoi tema “Mohimi i historisë së përbashkët e fqinjësore shqiptaro-serbe, fobi e pravosllavës serbe”, e përmbyllëm me kreun XVIII me tiull Shqetësim-përjetimet tona nga provokimet serbe gjatë bombardimit të caqeve të Qeveri-Armatës serbo-jugosllave nga NATO për çlirimin e Kosovës, ditar familjar personal ky, mbajtur prej nesh që përkap datat 23.04 -17. 06.1999 (88), që pasqyron vetëm një pjesë të fakteve ku pa kurrfarë provokimi nga shteti serb u vazhdua me masa brutale barbare gjenocidale, për shpërngulje-shfarosjen e shqiptarëve nga Kosova, me qëllim kolonializimi, padrejtësi kjo kontinuele që ka vazhduar me shekuj me sforcimin e fesë kristiane ortodokse (lindore), ndërsa në mënyrë të organizuar që nga formimi shtetit nacional-shovinist serb në shekullin 19 dhe në kontinuitet deri në Luftën e fundit 1999, kur UÇK-Shqiptaria fitoi me ndihmën e NATO-s, e cila bombardoi caqet e Ushtrisë serbo-jugosllave dhe kështu forcat agresive okupuese kolonizuese serbo-jugosllave u detyruan të tërhiqen nga Kosova në qershor të vitit 1999 dhe pas tetë vitesh po me ndihmën e bekimin e ndërkombëtarëve, nga Bota e Lirë, më 17.02.2008, Kosova, përkundër ndonjë provokimi, siç ishte ai i 2004-ës, i cili është dënuar, duke qenë lojal ndaj kërkesave ligjore-humane do të shpallet shtet sovran dhe i pavarur dhe me këtë u këput përfundimisht sundimi kolonialist i drejtpëdrejt i Serbisë në Kosovë, kundër Kosovës e popullit të saj shqiptar, serb e të tjerë.

Mirëpo përkundër humbjes së luftës dhe gjykimit ndërkombëtar për të padrejtat historike të pandalshme në kohëhapësirël e aktuale ushtruar kundër popullit shqiptar e të vetë serbëve vendas e të tjerëve, prapaganda serbe e frymëzuar nga serbopravosllavja nuk po rresht së ankuari, akuzuari e së organizuari eksces-lëvizje kundër shqiptarëve dhe ndërkombëtarëve që gjoja i paskan uzurpuar kishat serbe anembanë Kosovë-Metohisë. Ne duke dëshmuar të vërteten se Kosova dhe kishat e tilla ortodokse nga hershmëria ishin të këtij populli, gjithsesi, jo serbe, ngase serbë me kuptim njënacional nuk ka pasur. Andaj ato i ka ruajtë e mirëmbajtë edhe sot i ruan dhe i respekton po ky popull, i cili ka në vetëdije tolerancën e trashëguar ndaj çdo besimi e sidomos të tri feve historike zyrtare shqiptare: katolikke, ortodokse e muslimane.

Ç’është e vërteta, serbopravosllavja, me agresivitetin e vet kundër besimtarëve e respektuesve romanokristianë, paramuslimanë e muslimanë. sidomos që nga shekullt 19 pothuajse plotësisht ka serbizuar ortodoksët vendas shqipfolës, por ka asimiluar, serbizuar e përvetësuar me agresivitet e dhelpërisht dhe faltoret e tjera parakristiane kishat katolike si e paramuslimane vendase të trashëguara, andaj ky është shkaku që ciklin e punimeve tona e pagëzuam me titullin më kuptim-përmbledhës: Raporti shqiptaro-serb nën ekspansionizmin politiko-fetar të Serbopravosllavës gjatë shekujve me theks Kosova (qasje historiko-fetare e gjuhësore), ekspansizëm ky që mori theqafjen përfundimisht në Kosovë, gjatë e pas luftës së fundit Ushtri-Qeveri Serbo-Jugosllavie me UÇK –NATO, Mirëpo, meqë propaganda e shfrenuar e Pravosllavës serbe, e cila duke mohuar historinë e përbashkët e fqinjësore shqiptaro-serbe jo vetëm po vazhdon të mos e njohë Pavarësinë e Kosovës, por në mënyra, pothuaj legale, po apelon ndërkombëtarisht me përgatit organizma e lëvizje armiqësore edhe ekscese luftënxitëse, duke vërbuar njerëzit me mentalitete të vjetruara të stërmbushura me mashtrime e gënjeshtra se gjoja Kosova dembabadem pasaka qenë serbosllave dhe se shqiptarët qenkan ardhacakë të vonshëm dhe të ndihmuar nga Turqia osmane kinse i paskan dëbuar serbët kristiano-ortodoksë dhe kështu ua kanë uzurpuar edhe kishat e thesaret e tjerë të tyre kulturo=historike, propagandë kjo me të cilën e patën mashtruar Europën, me përkrahjen e së cilës Serbia pothuaj pa luftë e pushtoi Kosovën dhe i përvetësoi kishat kosovare më 1912, 1918 dhe më 1944, duke mohuar çdo gjë shqiptare edhe egzitencën e ortodoksisë shqiptare, e cila në të kaluaren kishte shumicë besimtarë vendas shqipfolës, por ndërkohë shkall-shkallë e me aksione të organizuara gjuhësisht, shkollarisht e shtetërisht pothuaj një pjesë të tyre plotësisht e serbizoi, e pjesa tjetër si reaksion kundër serbizimit u islamizua dhe kështu ruajti gjuhën e etninë bashkë me komunitetitin shqipo-katolik. Këto janë punë që dihen. I di edhe Pravosllavja, që nuk do ose heziton me i pranue. Ndërkaq Evërteta është ilaçi që shëron shpejt çdo mosmarrëveshje ndërkomunitesh shqiptaro-serbe, sepse sot për sot që nuk vlen kallashnikovi, po fjala e urtë nga mesha apo lutja e subqertë përshpirtnore. Po si mund të jepet ky medikament kemi idenë që do ta propozojmë konkretishst në fund të kësaj pjese të punimit, pasi të paraqitim disa fakte gjuhësore e historike që si terapi medikamentimi si paralutje meshore mund të përdoren për të mirë nga studiuesit serbë e shqiptarë e të tjerë, që në këtë kontekst duhet të prekin edhe vetëdijen e klerikëve tanë që të qëndrojnë e meshojnë në rrugën e Zotit, qofshin serbopravosllavë (shqiptaro-ortodoksë), qofshin katolikë apo shqiptaro-muslimanë.

Së këtejmi në këtë pjesë punimi rreth përmbylljes së kreut XVIII, siç na imponoi procesi i trajtimit, para lexuesit të nderuar do të paraqitim:

së pari, përveç implikimit të fjalë-termave s(h)klav e s(h)erb, përforcohet teza mbi prejardhjen e emrit shqiptar nga s(h)kip s(h)kiptar, fjalëterma këta që i njohin edhe serbishtfolësit, sepse vetë i kanë përvetësuar nga nevoja në bashkëjetesë me shqiptarët;

së dyti, zbërthimi fjalëndërtues i shembujve, ku del qartë ndërndikimi simbiozor i gjuhës së përzier shqiptaro-serbe;

së treti, komentim -rrumbullakësim i rezultatit svidim katarsisi për studiuesit dhe serbopravosllavën; dhe

së katërti, propozim-zgjidhja mesazh-shenjtemesha e përbashkët e krishtngjalljes .

Shembuj implikimi i fjalëtermave serbisht:-shqip: skllav,

shklav, sllav dhe serv, sherb. Serb -SRB

Pa pasur njohuri paraprake rreth raporteve historiko-shoqërore të përbashkëta mes shqiptarëve e serbëve, pak kush e di që fjalët trullav, trun, truniti të serbishtes kanë bazë së ndëlidhuri me trajtë-konceptin e fjalës shqipe autoktone tru-truni (serb. mozak), madje folja apo trajtat foljore dua, me dushë, dushje (dash, dashje) e shqipes, ka koncepte ndjesie emocionuese me emrin dusha (shpirti) të serbishtes, më shumë se sa çdo folje e serbishtes mbi këtë bazë-koncept, ngase dushiti (zë frymën) në serbisht barasvlerësisht jo me barasvlerësit e shqipes rreth dash-dashjes a dashurisë, po priret të vejë drejt kuptimkeqes si furtuna, me duhë (duhatë), duhi, duhamë, duhmë, gjithashtu dhe emri ban banoviti, banovina e serbishtes ka të bëjë kuptimish me konceptin e foljes bëj me ba (gegoilire). Krahaso lashtofillimishten tëban tëbanet tëbanishtat (banim e vendbanim barijsh), shrytëzua nga shqiptarët e serbizuar nga karagjorgjeviqi që.thememeloi banovinat (si krahina shtetërore banësh ) Krahaso arban ar(b)-Ban , arban/as) që si ndërtim e kuptim do të sqarohet më poshtë.

Në këtë kontekst zbardhja e shembujve të tillë të shumtë me ndikim reciprokshqipo-serbisht, presin penat e mendjet e kthjellta e të kthelluara të studiuesve serbë dhe shqiptarë e të të tjerëve, ngase lënda e tillë mbetet sfidë e hapur, ashtu si edhe zbardhje-zbërthimi i këtyre tre shembujve etnonimikë që po përpiqem t’i zbërthej këtu:: a) skllav (*shkllav shhkjav, sklav) -sllav; b) serb (*sherb, serv) – srb dhe c) skiptar *shkiptar (shkip e shqip) -shqiptar .

Është e vërtetë se të dyja gjuhët shqipja e serbishtja kishin dhe kanë shkronjë-tingujt S e SH, ndërkaq në gjuhën e shkrimit lashtogrekja dhe latinishtja nuk e kishin shkronjëtingullin SH, prandaj lind çështja pse u reflektua S-ja nistore te tre shembujt etnonimikë: sklav, serv dhe skiptar në serbishte, edhe pse edhe në atë gjuhë si në shqipen popullore kanë mundë me u shqiptua me SH nistore: shklav, *sherb e shkiptar, apo jo?! Vetvetiu kjo dukuri na ballafaqon me të vërtetën se shqipja e serbishtja paskan qenë gjuhë të përziera, andaj pikërisht kjo përzierje që prek në simbiozë gjuhësore duhet të jetë në qendër të vëmendjes së studiuesve. E kam fjalën edhe për truallin shqipfolës të Kosovës me Malësi e ngase del më gjerë. Këndej mbase paska ekzisuar gjuha shqiptaro-sherbosllave me prirje të shndërrohej në sherbo-shqiptare andaj, ndikimi i shqipes edhe në fjalëformim e përdorim të këtyre tri raste etnonimesh të hershme, skllav skllav, sherb- serv serb dhe shkip skiptar – shqiptar nuk mund të mohohet dot., Është e rëndësishme pse këta emra kanë të bëjnë me emërtim-implikimin e parë të këtyre dy entiteteve shqiptare e serbe dhe të gjuhëligjërimeve të tyre.

Që në fillim po përmendim fakt-kontaktin, ngase që të tria këto trajta etnonimesh vijnë nga trajta e lashtoshqipes popullore me SH- nistore, ndërsa në burime ew ndeshim me S nistore si te gjuhët klasike. Në të vërtetë, kjo histori e përbashkët shqiptaro-serbe edhe nga pikëpamja fjalëformuese ka zanafill që në kontaktet e para iliroshqipe-sllavoserbe. Por kur është fjala te ndërndikimi të huazimeve në raportet shqipe – serbishte, mësa di për arsye politike te ne e përgjithësishst më tepër është pohuar ndikimi i serbishtosllavishtes ndaj shqipes, ndërsa mesa kemi vërejtë, kontatimet e tilla në shumë raste duhet të rishikohen.

Sido që të ketë qenë, duke pasur parasysh praninë e shqipes së folur atëherë e të shkruar sot, po i trajtojmë sadopak veç e veç këto tri fjalë në krahasim me trajtat shkrimore e shqiptimore të serbishtes e shqipes së sotme në raport me trajtat trashëgimore si i ndeshëm në burime të gjuhës latine apo lashtogreke. Së pari po Iishtrojmë në analizë dy fjalëtermat: skllav e serb, pstaj edhe shkiptar.

Rreth fjalës sklav (shklav, shkla shkja, shka) -sllav në gojë-gjuhën kryesisht shqiptaro-s(h)erbe

Ardhja e sllavëvë në Ballkan shek V-VI, e në vijim kur u thye kufini i Perandorisë Romake të Lindjes (Bizantit), nga grekolatinët të tillët u quajtun skllavë, (sclavenoi), gjindë pa kurrfarë të drejtash. Skllaviëtnuk kishin të drejtë as me folë. Pra këta të quajtur sclav-us si zakonisht në gjuhë lashtushqipe në trevat tona shqiptimisht u quatën me Sh-nistore shklavë. Është kjo fakt-provë shumë e rëndësishme që dëshmon stadin e jetës para kësaj kohë në këto troje apo formimit të shqipes (popullore) ku mbizotëronte rregulli fonemo-morfologjik si ligj, ku nistorja S- e ca fundore të fjalëve lashtogreke e latine në shqipe shndërroheshin në Sh-. Kujto sa për shembëll edhe edhe këto toponime në shqip në krahasim me ato të sllavishtes e të gjuhëve klasike: Shkodës – Skadar Shkup- Skopje, Nish- Naissus, Lesh (Lisus)-Lezhë etj., gjë që dëshmon edhe trajtën shklav, ndaj sclav/us e cila deri në ditët e sotme në shqip e ka ruajtur shqiptimin e asaj kohe Shklav apo shkjav, shqiptim ky që u është shtruar ndyrshimeve të brendshme, si shklav- shkjav-shkja shka shkavi Shkieni e shkinë, madje si fjalë me përhapje të gjerë në të gjitha viset shqifolëse iu shtrua edhe procesit të rotacizimitte, por pësoi edhe edhe ndryshim theksimi kuptimi lidhur me konceptin e skllavit robit, madje e prekur nga Shkizma nën ndikim të veçantë shumësi i saj në Kosovë e rrethinë doli shka-shkie kurse në vise ë mesme e jugore shqipfolëse trajta e shumësit del shkja-shkje.

Ne nuk kemi vërjetje pse serbët dhe sllavët përgjithësisht hoqën fjalën skllav duke e shpjeguar emrin e tyre etimologjkikisht nga sllava (lavdi), përkatësishst slovo (ligjërim sllavisht), për konceptin e skllavit sajuan fjalën rob (të pranuar edhe nga shqipja, e cila në guhën tonë po përdoret sinonimisht edhe skllav edhe rob.

Gjithsesi shqipja me trajtën shklav, shkja shka (sclavus sklavos, sclavoi), tregon lashtësinë e vet gjuhësore etnonimike dhe që ende e ruan për nuanca kuptimore lidhur me botën serbo-pravosllave. Sipas burimit të gjuhës serbe po në kohën e skllavërisë serbe e gjejm të pëdorur edhe emërtimin skiptar te popullsia pritëse (ilire), fakt ky që do të përkapet e vlerësohet më poshtë.

2) Rreth fjalës serb (*sherb; servus, servos serbo, po në gojë-gjuhën shqiptaro-sherbosllave

Në krahasim me konceptin sclavus, sklavos (sklavoi) shq. shkla shkja zevendësuar sinonimisht në serbisht e shqip me fjalën rob (skllav), etnia e emërtuar ndërkohë me fjalën servus servoi servos, po ashtu fjalë me prejadhje latino-lashtogreke, sa i përket përulje-varësisë ndaj zotnisë a sundmtarit, servus-i ka pasur regjim më të lehtë sa i përket shfrytëzimit. Krahaso rob-shkja sclavus kundrejt serb. sluga shq/ shërbyes – servus. Shërbej – (sluzhim), me shërbye (sluzhiti), kuptohet me ndonjë shpërblim, apo jo?!

Sido që të ketë qenë, nga zotnijtë e fisnikëria greko-romake emri servus -sluga (shërbëtor) ishte përbuzës, andaj servët më tepër parapëlqenin fundoren -B, serB, përkatësishst sherB të shqiptarëve bashkëshërbyes, apo jo, dhe në këtë trajtë-mbështetje gjeten veten me disa fjalë të tjera e shembuj nga trashëgimia e jetës së përmashkët, siç e kemi cekur në fillim të këtij cikli punimesh. Së këtejmi edhe nga shumësia e grumbullim-shtimit dhe përzierjes me shqiptarë vartës e të tjerë emri Servi, si toponim e gjejmë të përdorur në vise të Greqisë, pastaj edhe të Bosnjes, po edhe këndej nga ish-Dardania apo viset e Kosovës, ku do identifikohet shteti i Rashës I nemanitëve treball. Ndërkohë banorët në viset e Servisë servët sadopak edhe nga ndikimi i shqipes *sherb, serbët për t’i ikur servusit përbuzës, andaj u parapëlqye nga vetë serbët trajta e shqipes me B fundore popullore, e cila ushqehej nga shqiptarosherbët e shqipes, dhe kësh tu më në fund apelativi serb si emërtim i popullatës shumetnike të Serbisë ortodokse të njihet gjithandej me emrin Serbi, apo jo?!

Është histori më vete si u arrit që brenda emërtimit Servia të parapëlqehet emërtimi Serbi dhe popullata multietnike kryesishst sllave shqiptare të fitojnë autonomi shoqërore politiko-fetare ortodokse duke fituar shkallë-shkallë liri pune e prone dhe organizim politiko-shoqëror deri edhe shtet një etnik,Serbi, po në fakt përzie me shqiptarë të serizuar ose jo.. Kjo nuk lë dyshim, apo jo?!

Kur është fjala për Kosovë-Dardadani gjuha popullore shqipe ndodhej e shtrirë në të[dyja toponim-emërtimet Albania dhe Servia, por nga realitet-rivaliteti që u krijua pas shkizmëzmës së Madhe kristiasne vetë termi Skiptar (shqiptar) më shumë vazhdoi përdoriminme SH nistore shqiptar te shqipoortodoksët nga Servia e gjithandej, ndërsa nga Albania nën ndikimin romanokristiano katolikë do të parapëlqehet emërtimi i ri shmbiformuar arban arbër (Arbëri!),,apo jo?! Mirëpo ndërkohë, pas islamizit të një pjese shqiptaro- ortodoksish nga Serbia e gjithandej si dhe nga arbër-katolikët nga Albania, të gjithë nën turqi emërtimi shqiptar në Albania vinte në një farë mënyre duke u mjegulluar e pasivizuar ndaj at6ij arbërn do të figurojë edhe në gjuhën e shkrimit të prelatëve katolikë shqipfolës të përkrahur nga Roma (Vatikani. Ndërkaq, sipas asaj u zbulua nga punimi ynë, emër trajta skiptar (shqiptar) e përdorur nga shqiptaro-ortodoksët, u pëvetësua aq shumë nga serbopravosllavja, saqë siç do të shohim edhe vetë popullata sherbo-ortodokse do të quhet popullatë shqiptare (skiptare), emërtim ky që do të ndërpritet , duke i lëshuar vendin fjalës serv në serb, siç do të shohim pas luftës austro hungareze-osmane shek. 17-18, kur do të ndodhë rekomandim-përqafimi i termit serb nga Austria si dhe Rusia . Ndërkaq, në anën tjetër do të ndodhë islamizimi masiv i shiptaroortodoksëve, të cilët fjalën shqiptar (arnaut) do ta përforcojnë nën patronatit osman dhe do ta përdorin madje edhe si armë kundsër sherboortodoksëve që mbeteten nën ndikia asustrokatolikë e rusoortodoks. Edhe ky fakt do të përsqarohet po në këtë punim, nga se vërtete qoftë edhe nën emërtimin arnaut (shqiptar) dhe së këndejmi shqiptarët do të kenë rritje ndikimi e shtrirje nën hijen e e pashallarëve, vezërëve, por edhe të Vezirit të Madh (kryeminstrit) në qeverinë osmane.

Sido që të ketë ndodhur, që të tre emrat etnikë të hershëm Shklav, Sherbë dhe Shkiptar dalin të implikuiar në gjuhën paraserbe të Karaxhiqit, ku ishin pjesë e gjuhës popullore ,që ishte si me thënë gjuhë shqiptarosherbe, punë kjo që ende nuk është trajtuar në mënyrë të plotë nga studiuesit as serbë e as shqiptarë . Puna jonë le të jetë nismë e mbarë ashtu si edhe ajo e Bardhyl Demirajt, si shkrues dhe i Begzad Baliut si vlerësues edhe i punës sonë modeste në në këtë drejtim. apo jo?!

Shembuj nga serbishtja në sforcim të tezës rreth prejadhjes

së emrit shqiptar (skiptar) nga folja shkip (me shqipë)

Sihyrje

Ne, në librin “Injorimi dhe dëshmimi me pahir i gjuhës shqipe si kriter i së vërtetës…”, Prishtinë 2023, kur plasuam hipo/tezën që për prejardhje-formimin e emrit shqiptar duhet gjetur mbështetje në strukturat vctjake të sistemit eptimor (emëror e foljor) të gjuhës shqipe, duke e nxjerrë e përcaktuar kryenveti nga konteksti fjalëfoljen shqip, me shqipë, guximi ky, i cili si duket na u shpërblye, ngase kjo fjalë tani jo vetëm si supozim logjik po edhe si veprim real po del i pranueshëm nga vetë konteksti, nga vetë sistemi i konsolidurar ligjërimor i të folmeve apo i gjuhës së sotme shqipe po e pranon, ndonëse në arenën shkencore kombëtare e ndërkombëtare ka nevojë për një paraqitje me të denjë e serioze nga kuadro më me autoritet institucional. Sido që të jetë, ne po vazhdojmë me paraqitjen tonë. Sipas nesh etimoni I fjalës shqip ndërlidhet me fjalën skip , nga gjuha e Homerit, përkatësishst me trajtën *skel.P që i takon fondit të gjuhës i.e. me kuptim “një pjesë e përpunuar druri”, e cila që nga lashtësia reflektohet në lashtoshqipe-homeriane në dy forma sinonime shkip e shkop (pra pjesë e përpunuar druri), që në rrjedhë ndërkohë shkip vjen e specifikohet si emërtim ligjërimi i vepruesve, ndërsa shkop praktikohet me kuptim të një mjeti veprimi po në dorën e vepruesve si mjet pune, mbrojtjeje e sulmi, përkatësisht fig. si mjet simbol sundimi (për qeveritarë) simbol nderimi (për pleqnarë gjyqtarë). simbol gradimi (në fushë të karrierës fetare), simbol profesionalizimi (dirigjenti në fushsë e muzikës), por ndërkohë është proces i natyrshëm që vepruesi të quhet me emrin e mjetit simbolveprimi, pra emërtohet vepimtari apo një grup veprimtarësh e më gjerë dallon jo vetëm me veprimtari, por edhe me gjuhë, si ka ndodhdur me emërtimin shqiptar që nga antika. Fillimisht fjala skip shkip pati koncept mjeti, por ndërkohë pati pati zgjerim kuptimi, do të funksionojë me koncept emri e foljeje, apo jo?!

Kështu sido që të ketë qenë, nuk është supozim I thjestë po gjasat janë që nga lashtogjuha pellazgo-ilire kjo fjalë del e reflektuar edhe në latinshte scip e scop po paksa në nuanca të dalluara semantike, por që nuk i largohen në parim konceptit të parë shkopit, po kalon edhe në kocept pushke, Në vazhdë të shekujve thuhet se emri skiptar reflektohet edhe në gjuhën lashto greke e kuptphet në atë lashto sherboshqiptare.

Rreth reflektim- ndikimit të trajtave shkip dhe skiptar të serbishtes

në përcaktimin e hipotezës së emrit shqiptar

Së këtejmi ne në gjuhën lashtosherbeshqipee ndeshëm trajtën skiptar si emërtim i shkopit magjik i kryezotit mitologjik Zeus, ku shënohet në në trajtën e diskutueshme S-nistore që pa dyshim kjo fjalë në shqipe që zanafillën e saj shkrimore do të jetë e shqiptuar nga masa me Sh-nistore shkip e shkiptar, ndërsa në greqishte e latinishte me S-nistore, përshtatur barasvlerësve përkatës gr. spekrtron, përkatësishst lat. spektrum.

Ndërkaq pse parapëlqyem hipotezë-opsionin tonë të pjejardhjes nga trajtat skip (shkip) e skiptar, (shkiptar) si fjalë të lashtë shqipe të padiskutueshme sipas burimit të sipërcekur, ndër të tjera, patëm mbështetje veç tjerash edhe nga këto dy fjalë-fakte nga serbishtja:

E para, nga shkrimet e M. Milojeviçit (1866), i cili përdori emrin me SH- nistore: shkip shkipi, me të cilën emërton konceptin që sot e mbulon fjalë emri shqiptar shqiptarët si etni.

E dyta, patëm parasysh edhe fjalëtrajtën skiptar të shënuar në Fjalorin e i fjalëve të huaja nga Radovan Aleksiqit (1978), trajtë-emër që ndeshet edhe në Leksikonin e fjalëve të huaja nga Dushan Vijaklija (1980), dhe që të dy e shënojnë si fjalë të huazuar nga greqishtja skeptron (lat skeptrum) për nocioni del me kuptim figurativ si fjalë-simbol pushteti e sundimi, të mbretërve e perandorëve në shembëllim të shkopit magjik të kryezotit mitologjik Zeus, i cili (nënkupto) e paska përdorur skeptron (përk. Skiptarin) si një mjet shenjë-shenjte të sundimit të hekurt të tij gjatë sundim-nënshtrimit jo vetëm të zotave e gjysmëzotave, por edhe kundër gjindëve gjigandë (gigë-gegëve rebelë!).

E treta, po e shtojmë edhe këtë konstatim. Në një wikipedi kroate ndeshëm sqarimin se romakët me këtë emërtim skiptar i paskan quajtur konsujt të dërguar si adminstrator në vise primitive shoqërore të perandorisë. Edhe nga kjo kuptohet, që termi skiptar, paska qenë shumë më i hershëm se implikimi i shqiptarëve me sllavët, madje edhe para fesë kristiane e shkizmës së saj, për këtë edhe ne në punimin tonë (Mohimi e pobhimi me pahir…) për të dëshmuar lashtësinë e përdorimit të këtij emrin shqip skip- skipio e faktuam me emër- emërtimin e familjes të njohur scipione luftëtare romake Scipio Afrikanus si dhe familjen shkodrane raguziane Shkipudar,.pa ndonjë emër konkret të identifikuar. Pra emërtimi shqiptar kishte përdorim edhe jashtë botës që konsiderohej e hershme iliro-shqiptare.

E katërta, po, siç do të shtrohet më poshtë, nga pikëpamja ndërtim-fjalëndërtimit fjala shkip shkipët e përdorur nga Milojeviçi (1866) për konceptin shqiptar shqiptarët nuk paraqet problem drejtfjalëfomues sipas natyrës së gjuhës shqipe, por kërkon sqarim, ngase sot krijon homonimi të panevojshme (jo të vrazhdë) me fjalë-emrin e standardit Shqiptar. Ndërkaq edhe pse në këtë punë rreth emrit me S-nistore skiptar krijohet ngatërresë shkrimo-shqiptimore fonetike ndaj standardit të gjuhës shqipe, megjithaë në tekstin serbisht lehtësohet dallim-ndryshimi i koncepteve me nistoret S- e Sh-, sepse në gjuhën e shkrimit në serbishtesn e trashëguar sipas asaj që lexuam në burimin serbisht, trajta skiptar shpreh kryesist gjësende, po njëherazi po në këtë formë shkrimore, në kontekste të caktuara jepet edhe nocioni i pjesëtarit të etnisë ose të një organizmi në kuadër të asaj bashkësie konkrete shqiptare apo sherboshqiptare që ne e paraqitëm si një dukuri që kërkon trajtim studimor, apo jo?!

Sidoqoftë kështu del dhe janë të gjitha gjasat që fjala skiptar në sebishten e atëhershme e të sotme konsiderohet si një reflektim i gjuhës popullore iIro-shqipe të asokohshme.

E pesta, në të vërtetë, meqë nuk është vetëm fjala skiptar, por ka edhe fjalë-fakte të tjera që, kishin jetë-zhvillimi e implikimi edhe më të hershme, me latinishte e lashtogreqishte se me ardhësit sllavë të shek VI e këndej, ngase siç theksohet nga studiues pellazgo-ilirologë ajo fjalë e të tjera faktojnë ndërlidhje të tilla me të bëmat e Zeusit mitologjik, të cilin edhe e quajnë Zoti mitologjik i iliroshqiptarëve, apo sipas trajtës serbe s(h)kiptarëve paragrekë, i cili Zeusi u përvetësua edhe nga grekët, por mbeti KryeZot mitologjik i hyllorëve ilirohelenë me selinë në Malin e shenjtë Olimp dhe që prej andej sundonte. Sipas burimit serb, bazuar në atë lashtogrek, figura e si Zotit Zevs përshkruhet:

Me trup e fytyrë njeriu, në kokë mbante të mbështjellë një kurorë me degëza ullini, në dorë mbante shkopin (skiptron-in) ose skeptron (*skipomjetin magjik) të praruar me gurë të çmuar e ar që në majë i qëndronte shpend-shqipoi, ndërsa vesha e tij ishte e stolisor me lule zambaku me shenjëzime pamjesh lëkurë (si gëzof postaja) kafshësh.

Nga ky përshkrim shihet qartë që shkopi magjik i tij që greqisht quhej spektron, lat spectrum ndërkohë ka pësuar zgjerim kuptim, duke u larguar nga ndikimi i konceptit të parë shkrimor. Kështu nën ndikimin e trajtës skeptron të greqishtes në shqipe skeptër me përkufizimin (pa u përmendur Zeusi): “shkop i posaçëm, i gdhendur e i stolisur me gurë të çmuar e me ar, ql e mbanin në dorë mbretërit si simbol të pushtetit e të sundimit të tyre”, ndërsa në serbishten zyrtare shënohet skeptar e skepter po edhe skiptar si historizëm me arsyetimin: “kao znak vladarske moci careva i kraljeva, fig. vlast, gospodarstvo“, trajtë e përftuar dhe e përdorur që nga fillimishtja, e

shënuar nga Aleksiq e Vujaklija, si fjalë e huaja e huazuar nga greqishtja(!!!), pa cilësi ndërkombëtarizmi, sepse si ndërkombëtarizëm del më e rekomandueshme trajta skeptar.

Ç’është e vërteta, sipas mendim-sugjerimit tonë trajta skiptar, vjen e trashëguara te ne nga gjuha shqiptaro-serbe, e cila konsiderohet fjalë vendëse, andaj në serbishten e sotme del si e vetmuar, themi e vetmuar, sepse trajta tjetër skeptar, siç u tha, del e kualifikuar si ndërkombëtarizëm, andaj ky fakt na jep me kuptue se fjalë-trajta Skiptar, edhe për nga fjalëndërtimi dhe etimologjia në burimet më të reja (intelegjenca artificiale etj), i referohet burimit të shqipe shkiptar shqiptar, madje po sqarohet e pranohet se vjen si trajtëfjalë e shqipes së lashtë, mbase edhe paragreke, ngase përveç kësaj ka mjaft fjalë e elemente gjuhësore e frazeologjike si Amladia (tambli i dhisë) që zbërthehet me ndihmën e fjalëve të shqipes së sotme, që ndërlidhet me dhinë amërritëse! të Zeusit, apo jo?.! Kështu pikërisht po del sheshit edhe përftimi i fjalës skiptar nga emër sendi skip+tar, dhe së këndejmi doli edhe shpjegimi sistemor kontekstor në kohën e sotme që emri Shqiptar fë shpjegohet natyrshëm nga rrënjë-folja shqip (me shqipë) shqip+tar, , dhe prapashtesa -TAR. Trjatat shkip e skiptar si e ndeshën në burimet përkatëse në gjuhën serbe do të do të trajtohet tash fill më në hollësi.

Rreth trajtë-emrit shkip, skiptar, shiptar) në burimet serbe, me SH- e S- nistore

E kemi cekur edhe më përpara që si në shqipe edhe në serbishte përdoren të dyja shkronjëshqiptimet e shurdhëta S e SH, mirëpo në gjuhën e shkrimit fjala skiptar në shkrimet e hershme serbe, mesa pamë , mbase nën ndikimin gjuhëve klasike (greke e latine) u shpif me S nistore, por në gjuhën popullore shqiposherbe besojmë se normalisht është shqiptuar nistorja SH. Ne në këtë kontekst, siç po shihet nga titulli, do të bëjmë fjalë më në hollësi, së pari rreth trajtë-emrit me Sh- nistore shkip shkiptar që na u ofrua e po na ofrohet nga burimet përkatëse në gjuhën serbishte dhe së dyti me do të përimtojmë rastet me S- nistore, siç na dhurohen po nga burimet përkatëse serbe.

Rreth përdorimit të trajtemrit: Shkip, Shiptar Shqiptar me SH- nistore në burimet serbe

Lidhur me këtë, me aq sa kemi njohuri po fillojmë me konstatim- vërejat tona:

E para, u tha se të dyja gjuhët e sotme, shqipja e serbishtja kanë shkronjë-shqiptimin S e Sh, mirëpo në drejtshkrim-shqiptimi ndryshojnë disa fjalëve të njëjta, si Skopje ndaj Shkup-i, Skadar ndaj Shkodër e shumë fjalë të tjera, mbase edhe iliro-keltishtja Singidun (Beogradi i sotëm) shqiptohej Shingidun,.Me këtë duam të themi, se edhepse shqipja nuk njihej pasi nuk dokumentohet që ishte gjuhë shkrimi, ajo shihet se ishte gjuhë e formëzuar ligjërisht që nga lashtësia si gjuhë popullore. Madje siç dëshmojnë homerologët, nuk përjashjtohet që edhe iliro – pellazgo shqipfolësit fjalët përkatëse mund t’i kiashin shqiptuar me S- nistore, si lashtogrekët e latinët, por ndërkohë shqipja e zhvilloi tutje sistem-strukturën gjuhësore vetjake, andaj fjalër e tilla formuan rrregull shqiptimi me Sh nistore.

E dyta, ndërkohë trajta skip si gjësend paska arritur si atribut në shoqërim me vepruesin të shpreh edhe fjalë me nocion apelativi me SH nistore siç e dëshmon Millojeviçi (1866) me fjalën shkip, i cili në veprat e tij, emërton shkipo-shqiptarët që ishin në përzierje me sllavo-sherbë dhe pranon që shkipët edhe serbët si popuj të vjetër kishin bashkëjetuar edhe gjuhësisht, madje ai ishte adhurues i fjalëve të vjetra të shqipe-sherbishtes (!), të cilat duhet t’i përvetësojë serbishja e re, pasi sipas tij [program ekspansionisht antishqiptar|, gjuha aktuale e shkipëve gjoja qenka e varfër, andaj edhe vetë shkipët duhet të konvertohen edhe gjuhësisht në serbë.

Sido që të ketë qenë përdorimi i fjalë-emrit shkip (e përdorur edhe si folje) me konceptin e shqiptarit shqipfolës më Sh- nistore nga Milojeviçi, qoftë edhe e bërë edhe me pahir, befason për të mirë dhe meriton vlerësim të lartë.

E treta, në burimin e konsultuar e ndeshëm të shënuar edhe këtë bamë. Është fjalapër duikurinë që akonisht shqiptarët turqeli nëpër qytete çifqinj që u punonin tokat që mund të ishin me fe të ndryshme, por më fort dalloheshin me veshë, siç ishte edhe plisi i bardhë karakteristik, i quanin shqiptarë, në vend katundarë apo fshatarë.. Është e vërtetë që edhe sot intelektualët e lartë ose miqt nga jashtë , të cilëv e në shenjë nderimi kur po u në vënë plisin mbi kokë po u thonë: Të bëmë shqiptar, apo jo?! Sidoqoftë, edhe kjo dukuri dëshmon se emërtimi shqiptar si etni kishte përhapje të gjerë në atë kohëhapësirë, pa marrë parasysh faktin që zyrtarisht quheshin me emra të ndryshëm.

E katërta, ndërkohë po ky emër shkiposhkiptar pa i ndryshuar Sh-në nistore në gjuhën e përdsitshme nga vetë popullsia pësoi ndryshim timbri apo humbi ndonjë tingulli në rrethana të ndryshme,. Kështu në viset e Kosovës e rreth saj përdorershin g(j)uha: *shkipe, shipe, shype, shyptare, shkype shkyptare); emri: shqiptar (*shkiptar), shkyptar, shkuptar!. shiptar, shyptar); por së voni do ta e ndeshim deri edhe trajtën e përpunuar zyrtare: gjuhë shqipe, apelativi shqiptar dhe vendi , Shqipni (Shqipri).

E pesta, në Kralevinën Jugosllave u ndalua zyrtarisht fjala shqiptar, ndonëse si shërbëtorë shfrytëzoheshin gjithandej, për të cilët, sipas Esd Mekulit, ata quheshin me përbuzje Shiftar. Kujtoj që emërtimi zyrtar për shqiptarët, u praktikua termi turk arnaut ose serb i fesë muslimane (srbin muslimanske vere). Në këtë vazhdë kujtoj dhe dëshmoj që gjatë kohës së Nacional-çlirimtares (1944) në një afish lëshuar nga aeroplani, mbase nga organizatat sllavo ortodokse, serbojugosllave apo bullgare ne na quaninin turq. Që duhet të na çfarosnin bashkë me okupatorët gjermanë.

E gjashta, gjatë Luftës sipartizane Shsqipër -Jugosllavi komuniste në viset e sapo “të çliruara”, për shqiptarët në Jugosllavi u parapëlqye të përdoret termi: shiptar i . kështu njiheshin shqiptarët si pakicë kombëtare në Maqedoni, Serbi e në Krahinën e Kosovës (brenda Serbisë), kurse në Mal të Zi quheshuin edhe malisori, por në disa treva të caktuaa shënoheshin malazez. Kjo ndarje e të njëtit komb ishte shumë me sherr, sepse qëllimi ishte jo vetëm nënshtrim-asimilimi, por edhe shpërngulja më e lëhtë e tyre.

E shtata, ndërkohë me rritjen e intektualëve përkrahur nga kuadrot demokratike intelektuale edhe nga republikat e tjera të Judosllavisë, po nuk mungonin as intelektualë serbë që nuk ishin nën diktatin e Serbovosllavës, u lejua zyrtarisht që shqiptarët në Jugosllavii të quhen albanci gjuha e tyre albanski jezik si në Shqipri, ndërsa shqiptarët për veten si endonim vazhdonin ta përdornin emrin shqiptar dhe gjuhën e tyre gjuhë shqipe, e drejtë kjo që do të vuloset me luftën UÇK, dhe shpalljen Kosovës Republikë, shtet sovran dhe i pavarur.

Sido që të ketë qenë edhe përdorimi i emrtimeve shiptar e shiptarski jezik ka pasur rëndësisnë e domethënien e vet.

2) Rreth përdorim-shtrirjes në kohëhapësirë ndër shekuj të fjalës Skiptar

me S- nistore në gjuhën s(h)erboshqiptare

Shtrirja në kohëhapësirë ndër shekuj të fjalë-trajtës skiptar në serbishte me S-nistore, meqë nuk ndeshet e trajtuar më parë, është pjesa më përvluese dhe zbuluese e krejt ciklit të punimeve tona kushtuar raportit rreth historisë së përbashkët e fqinjësore shqiptaro-serbe, së këndejmi në këtë temë imponohen për rishqyrtim e vlerësim-diskutim disa çështje dhe për t’i kapur më lehtë poblemet lëndën po e trtajtojmë në dy pika:

Së pari, skiptar me S- nistore në gjuhën serbo-shqipe që konsultuam që del e përdorur si gjësend me vlerë të veçantë nën autoritetin e vepruesit përkatës, autoritet ky që del në numër të pakufizuar sinonimesh dhe

Së dyti, kemi të bëjmë me Skiptarin po me S-nistore në serbishte i përdorur si emërtim etnie, përkatësisht të një bashkësie apo organizimi përkatës shoqëreor, gjë që sjell risime, por edhe sfidon edhe provokon dijen e deritashme në këtë fushë, numri i fakt-konstatimeve del i kufizuar, por i shtrirë në tërë kohëhapësirën përkatëse historike sllavo-ballkanike.

Skiptar një gjësend-simbol atribut me forcë magjike në pronësisnë e vepruesit

në shenjë pushtetimi, zotërimi e nderimi

Për me kuptue përmbajtjen e këtij nëntitulli sqarojmë se duhet pasur parasysh se atributi i fjalës skiptar nuk vjen vetëm nga ndonjë forcë magjike të imagjinuar, por edhe nga disa veprime të tjera normale, andaj në kontekst të këtij kuptimi po i rreshtojmë disa konstatime:

E para, meqë siç dihet gjuha popullore iliro-shqiptare qëndronte nën hije të lashtogreqishtes e latinishtes zyrtare pasi këto ishin jo vetëm si gjuhë shkrimi, por edhe si gjuhë sakrale, ndërsa gjuha shqipe vepronte si gjuhë e masës, si shoqëruese e latinishten vullgare, mirëpo edhe si e tullë duhet të vlerësohet forca e saj shprehëse, sepse ka mujtë me reflektue në përftimin e trajtës skiptar nga skip (shkip) që si fjalë eptimore mund të ishte edhe folje e ndajfolje, por edhe emër a mbiemër e të shëbejë si atribut bazë e emrit të prejardhur skiptar shqiptar, ngase trajta skip shkip që ishte sinonim i fjalës shkop. Trajtë-fjala skip mori morfemën –tar, si sforcim atributi, pasi kishim të bënim me diçka të veçantë, me një si simbol-atributi që i takonte vetë vepruesit.

E dyta, po përsërisim se fjala skiptar ka mujtë me u reflektuar në serbo-shqipen e atëhershme e gjithandej si trajtë e gjuhës popullore iliro-shqiptare si fjalë besimi dhe me pasë të veprues hyjnisë së vet të quajtur Zot, të cilin nuk e hoq nga vetja edhe pse nga fetë monotesiste e tariko-sektet e ndryshme fetare iu imponuan shumë emra të tjerë me sovrani hyjnore shoqëruara me profet e shenjtorët përkatës. Këtu qëndron ngritja e autonomiste e besimtarëve iliro-shqiptarëve në Zot si sovran hyjnor, andaj këtu qëndron e verteta rreth emërtimit skiptar (shkiptar) të shkopit magjik të Zeusit për dallim nga trajtat greqisht skeptron dhe ajo latinisht sceptrum, apo jo?!

E treta, këtë që sapo e thamë është me rëndësis të dihet se pikërish trajta iliro-shqipe skip+tar/ u vol dhe u trashëgua në gjuhën shqiposherbosllave, siç figuron në fjalorët përkatës të fjalëve ndërkombëltare të huazara të serbishtes, që u pëlrmendën më lartë., apo jo ?!

E katërrta. pikërisht ky origjinalitet, kjo aftësi e barabartë fjalëndërtuese me gjuhët e mëdha të përpunuara klasike, siç ishin trajtat e lashtoshqipes siç janë ndryshim zanorja e rrlnjës e – i dhe siprapashtesimi –T/AR ndaj: gr. –t/ron e lat. t/rum, dhe kështu u mbulua plotësaishst koncepti e send-skiptarit që qëndronte nën autoritetin e shqipfolësit apo të veprues-shqiptarit, i cili aq më tepër sinonimisht pati lulëzim -zhvillimi në përftimin e shembujve të rinj vepruesish, apo jo?!

E pesta, po kështu sipas internetit në gjuhën shqipo-serbe që konsultuam vërejmë se në parim nuk i iket konceptit të shkopit magjik të Zot-Zeusit, por atributi skiptar nuk i rezervohet vetëm shkopit si simbol magjik e tij, po tashti ai përgjithësohet si pjesë-pronë e vepruesve të tjerë, përveç si shenjë magjike e shkop-gjindëve sihyjni, . siç, konsideroheshim faraonëtve egjiptianë, pastaj kalohet tek profetët, siç përmebende shkop-skiptari magjik i Moisiut, Davidit, të Sveti Savës e të mbretërve, fisnikëve dhe të klerikëve serbë të detyrës ortodokse si palica (shkopi a skiptari) i patrikut, dirigjentit deri i edhe i zotshpisë së familjes shqiptare.

E gjashta, tashti për t’i pasur edhe më të qarta këto punë po konsultojmë përkufizimin e fjalë-konceptit skiptar në serbisht si pësoi zgjerim kuptinmor nga stadi fillestara si shkop formal magjik i Zot Zeusit kaloi në botën njerëzore: Skiptar – “znak vladarske moçi, simbol vlasti, çasti, gospdarstva i dostojanstva, zhezlo. ” që në shqipe e rrumbullakësohet jo më vetëm si shkop magjik, po një si “shenjë-simbol fuqie: pushtetimi, zotërimi, dinjiteti e nderimi”.

E shtata, madje si skiptar–shenjt për serbët del edhe emërtimi sinonim: zhezllo, jo shkop druri i thjeshtë, apo i stolisur, por si shkop magjik me dykryqa në maje apo si një gjarpër me dy krena, me fuqi marramendëse në fushën e dijes e të urtisë (znanja i mudrosti), sishkop ky me të cilin bëheshin mrekullira, realizoheshin ëndërrimet, apo jo !?

E teta, po në burimin që konsultuam për koncept-trajtën skiptar dolën disa emra sinonimikë, ngjashëm si ai shkopi magjik, po tash u përftuan emra të tjerë në vend të sskiptarit (hkopit), , si: palicë, shtap, shtaka, kapelë-sheshir, bajrak, skemë, orë (diellore), monogram, fener, gëzof, shpatë, unazë, stilograf, thikë, pushkë, revole, shkamb (ulëse me tri këmbë skipij druni), shtëpi, shami, kenotaf, stemë, ikonë, afreskë etj., me mundësi të pakufizuar shumimi të gjësendeve me vlerë (si ekponate muzeu, familjare, kombëtare), por veçori e emërtimeve të tillë është se skiptari shquhet si i emërtimi i një vepruesit të njohur.

E nënta, mund të konstatojmë se për 50 e sa shembujt sinonmike që shprehnin koncept bazë ishte e njohur gjeneza e skiptarit (gjësend me vlerë) , por siç e thamë përe arsye të numrit të madh mund të bëhej seleksionimi sipas nënfushsës përkatëse sinoinimike sipas konteksti historik ose aktual, ku inkorporohei gjësendi përkatës në shenj lhenj nderimi, fuqie apo zotërimi, së këtejmi në këtë pikë bazën kuptimore e bart në togfjalësh vepruesi, ndërsa gjësendi luan rolin e atributit, të veçantë, apo jo?!

E njëmbëdhjeta, shikuar sipas dioptrisë logjike të shqipes së sotme trajta skiptar në krahasim me trajtën e normëzuar në shqipe skeptër simbol i pushtetit dhe sundimit, sipas nesh vjen me konceptin e vaçantë si e ka luajtur fillimisht në gjuhën popullore sherboshqipe, andaj sdhs sot shqipja jonë mund ta përtërijë, me trajtën përkatëse të skiptarit ta mbulojë po atë nënfushë kuptimore edhe aktualisht, apo jo?!

E dymbëdhjeta, pra lidhur me pikën paraprake, skiptari sepse fjala shqiptar e gjuha shqipe si endonimn e kanbë të sepcifikuara semantikën e tyre brenda gjuhs son bë e ligjëlrimit tonë, andaj po kjo trajtë si fjalë shqipe e atëhershme edhe sot mund dhe duhet përkrahur po në atë trajtë, aq më tepër pasi një fjalë e tillë me atë komcept i mungon shqipes së sotme. Së këndejmi, prandaj jo vetëm si sinonim por si barasvlerës për konceptin e fjalës në serbishte, duhet të përvetësohet pa konkurrencë e pa mëdyshje në fondin e gjallë të gjuhësë sotme shqipe, apo jo?!

E trembëdhjera, prandaj, ndërlidhur me pikëkonstatimin e mësipërm, pra është fjala për trajtën skiptar me S- nistore mund të aktivizohet konkretisht në gjuhën tonë, dhe këtë ne e shohim si veprim të përgjigjet vepruesit me cilësi të një ekponati mezeal mund të quhet skiptar, apo jo, si:

Revolja (e Isa Boletinit), Shalli (i Ibrahim Rugovës), Tespihet (e Hafëz Jakupit), Sharkia (e Rizah Bllacës), Xhamadani (i Mic Sokolit), Plisi (i Sali Hoxhës), Shamia (e Nanë Terezës), Xhybja (e Mulla Idrizit), Përkrenarja (Skëmdebeut), pastaj pa mëdyshje vijnë emblemat, stemat, flamurat e fisnikëve të principatave apo të fiseve, mdje të familjeve të dëgjuara shqiptare, deri edhe ndonjë gjësend i njerzve të veçantë që akcili e sheh të arsyeshme me e ruejtë në shenjë trashëgimie.

Me fjalë të tjera çdo historizëm i veçant ose eksponat me vlerë muzeore mund të quhet skiptar në shqipen e sotme, apo jo ?!

E katërmbëdhjeta, pranim-përvetësim i tillë në shqipe është krejt i mundshëm, gjithsesi joqortues, ngase kemi të bëjmë me fjalë të shqipes, andaj Sh-nistore e fjalës përkatëse mund ta zbutet në S- po nistore për hir të nevojës që për kët ndihmën e shoqëron arsyeja, si janë ndërkëmbyer e ndërprehen n trajtata shpjegim e spjegim. shtangim e stangim Po kësaj natyrë i takon shprehja me fjalën shkop. me shkopatë, e cila në biseda edhe zbutet me shembullin me skopitë. Po në këtë vijë sinonim shkopi doli shkip (skip)i shtagë (serb, shtaka) , në shqipe shfaqet stap etj. Për mendimin tonë, aspak nuk del e qortueshme, nëse në ndonjë shkrim poetik(për qëllime mendimore stilistike) përftohet shprehja: Shamia skiptare në kokën e Nënë-Terezës shqiptare apo Shalli skiptar – Burri shqiptar (I.R(., Plisi skiptar -Pleqnari shqiptar (A.Ç.), Skiptar mjekrra me shumë vepra (R.Q.)

E pesëmbëdhjeta, sa ishte e ngulitur shenjtëria e skiptarit, në psikologjinë popullore të bashkësë tonë atëhershme, mbase edhe të sotme, po mjaftohem me të sjellët para lexuesit atë që e lexova në burimin serbisht:

Nëse adhuruesi fanatik shqiptaro-sherb skiptarin e adhuruar (shpatë, libër, pushkë, qifteli …) e sheh në ëndërr dhe e fut në dorë,besohet që ëndërruesi do të fitojë tri të mira apo suksese marramendëse:

e para do të ketë sukses në ngritje karriere, e dyta, si burrë ode, zotshtëpie do të arrijë nam dhe e e treta, ka me pasë fortësi të jashtëzakonshme në marrëdhënie seksuale.

Që të tria këto tri dëshira nuk janë edhe sot të shuara, por do ta dallonim kultin e zotshpillakut, apo jo?!

Të gjitha këto që thamë, kërkojnë trajtime të hollësishsme studimore. pra edhe nocioni i skiptarit që në serbishte po thuajse tash është pasivizuar, ndërsa në shqipe mund të aktivizohet, si një historizëm apo shembëll i përtëritjes të fjalëve tona të vjetra.

Skiptari në koncept etnie, me S-nistore të diskutueshme, thesar me vlerë të jashtëzakonshme

për ndriçimin e raporteve deri tash të panjohura shqiptaro-serbe

Ç’është e vërteta, kur konsultuam internetin në gjuhën serbe për kuptimin e fjalës skiptar për habinë tonë, mbase rastisi që parësorisht jo si emërtim gjësendi, që sipas fjalorëve e pritnin, po na u ofrua si emërtim etnie. E befasishme, për të mirë për ne, sepse është ngjarje me interes për historinë shqiptare. Mirëpo kemi një vërejtje sepse, mjerisht janë disa qarqe të caktuara serbe kur sapo na zbulohen, të dhëna të tilla me vlerë si risi në raporte serbo-shqiptare arbitrarisht e me shpejtësi dikushët po i tërheqin, po i mbajnë të fshehura, madje edhe po i ndryshojnë. Pyesim, ku është Sifjalorthi shqip serbisht i Milojeviçit (1866), pse në ribotimin e veprës së tij nuk botohet, madje pse emrin shkipët po e zëvendësojnë me arnautët, pse këto shkelje në emër të tij etj etj. , andaj që dhe këto risi therare që sapo i lexova (i zbulova !) druaj që arbitrarisht, do të tërhiqen, apo zhdukem ?!!

Ne, në të vërtetë e dinin se në të kaluarën në disa vise dy komunitetet shqiptarë e serbë kishin histori të përbashkët, por nuk e dinim që aq shumë ishin të ndërlidhur në masë me fjalë-termin Skiptar, përkatësisht shkip e Shqiptar, të përdorur si emërtim etnie apo si atribut dedikuar botës së përbashkët ndërnjerëzore shqiptaro-serbe. Siqoqoftë, lidhur me këtë, sipas titullit, ja çka na befefasoi për të mirë, si risi nga ai konsultim:

E para, në atë burim thuhet se që në shek. V-VI kur të posaardhurit sllavë quheshin sklavë (sclavoi), qënka përdorur edhe emri skiptar, emër të cilindo ta vlerojnë: Çovek na svome mestu! (Njeri në vendine vet), kuptohet logjikisht se ashtu quhej populli pritës me të cilin do të do bashkohen e bashkëjetonin sllavoardhësit si shërbyes të sundmtarëve vendës apo atyre romako-grekë, apo jo?

E dyta, e dhënë e rëndësishme kjo, e cila dëshmon që atëbotë popullsia skiptare ishte shoqëri e zhvilluar dhe me kulturë, me gjuhë shqipe të trashëguar të konsoliduar që do të marrë, po më shumë do të t’u japë ardhacakëve, apo jo?!. Sidoqë të ketë qenë nuk ka më asnjë mëdyshje me gjuhën e tyre para,gjatë dhe në vijim të asaj peruiudhe të quajturit skiptari shqiptarë si etni e formëzuar jetonin gjithandej në tërë Siujdhesa Ilirike. Së këndejmi mbetet I diskutueshëm shkrim-shqiptim i nistores S apo Sh i emrit skiptar a shqiptar, ashtu si edhe ai për ardhacakët: Sherb apo Serv.

E treta,sipas nesh fillimisht të ardhurit nga latinët quheshin servus (sherbëtorë serb. sluga’ e nga shqiptarët quheshin sherb (sherb-yes) e në vazhdë të shekujve edhe pas Shkizmës së madhe kristiane fjala Skiptar (apo Shkiptar) paska. Pësuarpër të mirë. një farë specifikimi në terminologjinë e ortodoksizmit serb, ngase, siç e lexova në burimin e konsultuar serbisht: “Svi Poglavari Srpske Pravosllavne Crkve su se zvali Skiptari ” (E gjithë kryeparia e Kishës Ortodokse Serbe janë quajtur Skiptari), konstatim e argument ky shumë i fortë që dëshmon se shqiptarët me emrin e tyre të trashëguar ishin të pranishëm e prijatarë shpirtërore në fe-bashkësinë ortodokse, ku jetonin e vepronin si shumicë, andaj edhe bartja e shqiptimi emërtimit shqiptar arsyetonte vetveten. Si rrjedhojë e kësaj, atëherë edhe kisha ortodokse në viset shkiptarosherbe mund të jetë quajtiuar Kisha Skiptare apo Skiptarska Crkva. Këtu lindin dy ngatërresa, një me shqiptarët e fesë katolike (romane) me kryepar Papa i Romës (Vatikani) dhe shqiptarët ortodoksë me kryepar Patriku i Konstainopojes (Patrikana ose Kishha Bizantine) , të cilës iu bashkua Kisha sherbe skiptare, ku Kryeparia (Poglvari) quheshin j S(h)kiptarë, andaj këtu e ka vendin arsyeja, pse feja e shqiptarëve katolikë u quajt Arbanashka vera (Feja e Arbërve)., e ndarë nga ortodoksja, e cila “pogllvarët” i kishte shkiptarë, apo jo?!

E katërta, sipas ndërrimit të situatave thuhet se edhe kryepeshkopi apo klerikët e lartë ortodoksë kur arrinin të drejtën që me mjetin skiptar-(palicë) në dorë (znak dostojanstva- shenjë dinjiteti)) shenjtërisht t’i prinin tufës së besimimtarëve, atëherë simbolikisht edhe irinej e besimtarët në atë organizim shoqëror quheshin serbisht:. skiptari (shqiptarë).

E pesta, u cek më sipër se në trojet sherbo skiptare lindi termi fetar me ndryshim kuptimi arbër kundrejt emërtimit shqiptar jo me ndryshim gjuha, as n ga doket (sepse e kaluarasi e kaluar nuk mund të ndryshohet dot), por ndyshuan nga feja si pasojë shkizmës së madhe kristiane. Shkiezim ky që krijoi rivalitet shumë të dëmshëm mes shqifolësve kristianë katolikë e atyre ortodoksë, ku do të përzihet fetaro-politisht edhe islamizimi, dukuri e fesë së tretë që vinte nga sundimtari shtetëror osmanë, fe kjo e cila ndërkohë, jo pa arsye interesi me konvertim të të ortodoksëve kryeishst do ta fitojë shumicën e shqiptarëve në trevat që do të mbeten shqipfolëlse, apo jo?!

E gjashta, faktohet po në burimin serb që fjalëtrajta skiptar si term paska arritur aq larg e lart në zgjerim e specifikim kuptimi në gjuhën popullore gjithsesi në trevat shqiptaro-serbo ortodokse e në veçant në kulturën e gjuhën e gjuhës së shkrimit në serbishten e kohës, sa ta mbulojë sinonimisht nocionin e komunitetit, të bashkësisë serboshqiptare, kështu që potencialisht të përdoret si term i vetëm i bashkësisë komunikuese serbisht, sa që, kur qenkan ofruar tekstet e hartuara serbisht për përkthim në gjermanisht, vetëm atëherë përkthyesit në tekstin serbisht kanë intervenuar pikërisht rreth emrin skiptar, të cilin e paskan zëvendësuar në gjermanisht me barasvlerësin serb (apo srbin). Nuk dimë për kohën, nuk kemi të dhëna për hartuesit e teksteve serbisht, por mbase kjo ka mundur me ndodhë para ose gjatë luftave austro-turko (shek. 17-18, kur Austria ishte e interesuara të nxisë elementin joislam ashtu si edhe Rusia e atë pansllavist në luftë të armatusuar kundër shtetit Osman në Siujdhesëln Ilirike që do të quhet Ballkan. Pra gjithsesi rekomandimi për ndërrim apelativi, është një argument i fortë që pohon se deri atëherë apelativi serb nuk i ka përfaqësuar banorët, popullsinë e të ashtuaquaturës SerVi (vend i servus/ve), ndërkaq shq, Sherbi (vend i shërbyesve). Gjithsesi kjo tregon se sherbo-serbët deri atëherë gjuhën e tyre, së paku hartuesit e teksteve (kryeparia e kishës) paska e paska përfaqësuar vetveten e popullin me apelativin skiptar (shqiptar ), apo jo?! Le të vlerësohet.

E shtata, sa ishte real një tentim i tillë e thamë le të vlerësohet. Por sipas gjasave, kur kemi parasysh korrigjim intervenemin gjemano-austriak, i cili kërkonte një vjegë propagandimi e veprimi si të nxiste popullsinë në territoret osmane që ta ta luftojë atë perandori turko-islame gjeti rast t’i bashkojë sadopak edhe katolikët me skizmatikët sherbserbo- shqipfoësortodoksë, ku e shohim të implikuar edhe Pjetër Bogdanin tonë. Dihet për fitoret e para të Ushtrisë austrohungarezeeuforike që u soll barbarisht, kundër lojalistëve osmane e në veçanti kundër shqiptarëve të islamizuar që kishin tolerancë e harmoni me katolikë e skizmaikë,a andaj kur Uhstria osmane e riforcuar në kundër ofansivë e mundi ushtrinë austprohungareze, e cila pasi pësoi debakël të vërtetë, u detyrua të tërhiqej bashkël me një mori turmash lojale popullore ortodoksish e katolikësh. Kështu njihen në histrinë serbe dy shpërngulje përtej Danubit në Vojvodinë.

E teta, të shpërngulurit kishin me vete edhe kryekrenët fetarë ortodoksë, të cilëlve duke pasur parasysh atë që thamë prishjen me Tuqqinë dhe me emrin Skiptar, edhe pse iu shqiptua amnisti nga shteti Osman, nuk u kthyen, por vazhduan propagandën prej andej. Propagandë serbosllavofile që do ta humbë emrtimin skiptara dhe pas formimit të Pashallëkut të Beogradit do infiltrohet maandje një propagandë e riorganizim të Pravosllavës që mund të quht Serboravosllavje dhe gjithse si kërkon analizë të veçantë.

E nënta, sidoqë të ketë qenë e do të jetë në burimin që konsultuan ndeshëm në shembull konstatimin e më të hershëm si duket psra ekspansionizmit apo shkizmës ndër sherbëshqifolësve ortodoks. siç u cek më sipër:

Skiptar – çovek na svom mestu. (S(h)kiptar – njeri në vendin e vet), dmth. Shqiptar – njeri me besë, burrni e dinjitet…

Ndërkaq pas keqësaimit të raporteve për shkak të ekspansionizmit serbomadh,të nxitur nga jashtë dhe të bekuar e fryrë nga brenda nga Serbopravosllavja në të njëjtin burim ndeshëm këto të dhëna me përmbajtje tjetër, si:

Si sinonim shpjegues për trajtën skiptar shënohet ceptar (skeptar), shq. shkeptar, coptues, ndarës që përputhet me mendimin e ndodhjes pas shkizmës së madhe shqipfolëse ortodokse apo konvertimeve përkatëse, në thelb mbi baza kombëtare.

Skiptar shpjegohet me skitnica, vagabond, njeri bëkeqës, shihet urrejtje ndaj shqiptarit.

Skiptar – sqarohet me shprehjen srpski çir (mullan, çiban serb), skiptar –lungë neveritëse për serbët., shqiptari armik, mbase edhe skalperi mund ta heqë, apo jo?!

Mirëpo lexuam po në atë burim, një shprehje, larg sferës së urrejtjes: Në Mitrovicën e Sremit qenka emërtuar një apartman skiptar, ku reklamohet relaks, pushim i këndshëm për pushuesin., çka nënkupton se autori ishte larg propagandës serbopravosllave.

Sipas gazetës Danas, gjatë demonstrave antiqeveritare që zhvilloheshin në Beograd (qershor-korrik 2025) policët serbë që kanë përdorur dhunë, (palicat), pejorativishst të lënduarait i paskan quajtur shiptari, andaj autori i qorton dhe në vend të përdorimitn të kësaj fjale që prek në urrejtje ndaj albanasve, shënon 6 fjalë të tjera sharëse që mund të përdoren ndaj policëve të tillë.

Duke kujtuar dy rastet nga teksti serbisht Skiptar -njeri në vendin e vet (Çovek na svome mestu), përkatësisht Shqiptari mik pa të meta ndaj Skiptar – mullan serb, (Srpski çir), një sëmundje që pale skalperi mund t shërojë, po meditoj, mos vallë kaq thellë i paska armiqësuar ekspansianizmi serbomadh serbëtkunrejt shqiptarëve , apo ka edhe faktorë të tjerë. Vallë mos kanë bërë mbase edhe vetë shqiptarët mizori kaqe faje të, apo prapagandat e huaja rikan[ë ngarkuar arnirqësishst për interesw të veta djallëzore? Kjo duhet të vlerësohet. Po në atë burimin serbisht ndesha shprehjen: Skiptar – za maxhare je proklet (Skiptar – për hungarezët është mallkim!), madje kujtoj Milojeveçin, i cili shkroi që gjoja apelativin magjari (emër kafshe) që serbët e përdorin për ta, serbët e kanë marrë-kopjuar nga shkipët. gjuha shqipe?! Ndërkaq studiuesi Nexhmedin Spahia, thekson se shqiptarët, të prirur si shërbyes-ekzekutues të njohur në zbatimin e urdhave të eprorëve osmanë, sidomos për disa dekadave, kur pushteti osmana drejtohej nga Qupërlinjtë, me preardhje nga Drenica e Kosovës , pikërisht atëherë kan kryer shërbine xhandarmërie “nga Hungaria në Sudan e në Shkretirat e Arabisë, gjithandej e këndel . Po kështu sipas Konicës me shekuj grekët nga enërtimi shkiptar (arnaut), kur mbl dhnin haçet në enmër të sundimtarit. Shqiptarët ishin pçesëmarrës edhe në Luftën hakmarrëse rreth Qele Kullës, ku siç thotë këngashqipe: Shypnia muer fushës /na mboli tymi pushkë,/ Bini djem t’i bijmë /timat t’i përzijmë…/ Kur i ramë tabës tretë/me qafirin perç për perç /…Bini djem dushmanit/ për hatër t’imanit!

Po e përmend një rast, takimin në burg me një ish xhandar të Musa Jukës, me pseudonimin Beqir Keka, I cil më ka treguar se

“sikur ju (Kosovë) që milicët serbe po i quajshi pendreka, ashtu ne aso kohe na thirrshin shkopa (shkipij). Në fillim deri sa erdhën të huejt e Zogu u konsolidue xhandarët e parë kanë qenë të pajisur me opinga lëkurëbulli dhe shkoptha apo shkipij thane.

E cekëm sdhs kltl rast jo si rekreacion, , por me qëllim, që emërtimi këltë rast dhe rastin nga gazeta Danas , me qëllim se deri tani emëtimin skip skiptar më drejt shkip shqiptar nga enërtim gjësendi nuk u ngrit në emërtim etnie Shqip Shqiptar, si simbol fuqie mitike hyjnore, të ndonjë sundimtsari, apo gradim në sferën fetare a kulturo-muzikore, por edhe si simbol dhune e displinimi pushtetor. Këtë dukuri po e theksojmë për të bundur të pabindurit heshtakët hipotezën që Etimologjia e emrit tonë Shqiptar vjen nga folja me shqipë që e jep sitemi i gjuhës sonë, e cila në të vërtetë është një foljezim i nocionit shkip, emërtim i një gjësendi konkret sinoinim i emrit shkop shkopi. Hipoteza jonë ende ka mbetur e pa vlerësuar “As jo as po”, për asrsye se disa autoritete nga institucionet po hezitojnë, sepse fjalët nga gjuha Homerit nuk i njohin si fjalë iliro-pellazge shqipe, andaj ne, pa marrë parasysh atë mjegullim lashtësie, ngulmojmë se vetëm faktet e reja që dolën në burimin serbisht të konsultuar argumentojnë mjaftueshëm, sepse kur emërtimi i gjësendit konkret, siç ishte dhe është shkip-i me kuptim shkopi i posaçëm figurativishst (metaforikisht e metonimisht) mund të konvertohet si simbol vepruesi siç ndodhi në zhvillim e zgjerim normal të fjalës shqip shqiptar, si emërtim apelativi, enërtim gjuhe, kombi e Atdheu: gjuhë shqipe, shqiptar, Shqipri. Ne nuk mohojmë elemente pozitiver reth hipotezës shqipe shqiponjë, po ajo mbetet fluturuese, po sidoqoftë të ndjekim analizën në vijim: