Mirënjohje për HARALLAMB FANDIN
Libri”Pranverë brenda vjeshtës”
(ese)
Nga Përparim Hysi
E ndiej si detyrim mes miqësh që ta shkruaj këtë ese për HARALLAMB FANDIN apo, siç i pëlqen mes miqësh, LAME FANDI. Ma ka dhuruar librin me tregime”Pranverë brenda vjeshtës” dhe, nga një pakujdesi ime e pafalshme, shkrimi i mirënjohjes për autorin, po bëhet me vonesë.
Kam arsye për ta bërë këtë shkrim dhe, që në krye, theksoj: shtyrjen për ta shkruar ma dha WILIAM ARTTUR WARD(1921-1994) që ka thënë:” Të ndiesh mirënjohje dhe të mos e shprehësh, është njësoj që të bësh gati një dhuratë dhe të mos e japësh atë”. E ndjeva shuplakën që më dha WARDI dhe më mirë vonë se sa kurrë. Natyrshëm, që LAME FANDI ka emrin e tij të nderuar qoftë në mjekësi(profesioni i tij, është ai i farmacistit), por LAME FANDI është më shumë se sa kaq:tek ai është Pedagogu i Mjekësisë, është shkrimtari:është kritiku i artit:është piktori;është përkthyesi. Unë ia njoh vlerat e krijimtarisë të LAME FANDIT dhe, pa nisur të shkruaj për librin e tij, s’kam si mos pranëvë një thënie të NIETZCHES(NIÇES):” Që të shkruash, duhet të kesh studiuar mjekësi dhe të njohësh filologjinë”. Kjo thënie është deviza që i rri mbi kostum LAME FANDIT:ka studiuar për mjekësi dhe për letërsi dhe art.
* * *
Në këtë libër, autori ka rreth 14 tregime. Janë o përjetime të autorit, o fryt i leximeve skrupuloze o realitete që pena perfekte i ka kthyer në rrëfime me një stil letrar që nuk ka stomak që mos e”tres”. Kur i shoh me syrin tim kritik, këto ngjarje aq intringuese dhe aq befasuese, e humbas fillin e arsyetimit dhe humbas pas të papriturave që, ndonjëherë, kanë atë dramën që të rrënqethë, por dhe humorin si një zgjidhje që të relakson shpirtin. Ngaqë kam lexuar kaq e kaq libra dhe, kur dua të bëj ndonjë analogji, herë më shfaqet O’HENRI me”Dhurata e martesës”, diku Cvajgu… diku ÇEHOVI dhe, pse mos e them: REMARKU me “Tre shokët”. LAME FANDI nuk trillon, por tregon(po, ç’them?Tregon), jo e qendis tregimin se, si thotë Nietzche(NIÇE) “Kemi artin që të na shpëtojë nga e vërteta”. Nuk ke ku ndalesh më parë, por nuk kam si mos veçoj “Adresa”. Sa dramatike ngjarja dhe sa mbushesh me oksigjen të pastër për mushkëritë kur njeh personazhe, si Zihniu, Mihali dhe, pa dyshim, edhe autori si një”trio” që të kujton atë këngën”Ne tani jemi tre”.Duke ndaluar, jo pa qëllim tek kjo “trio”, dua të them:”Ç’ka më shumë se “Tre shokët” e REMARKUT. Analogjitë nuk janë kurrë të barabarta, por, sidoqoftë jo më kot e them këtë.Një kritik i madh, kur analizoi”Vajza e vdekja” të GORKIT, tha:” Glorifikimi i jetës tek”Vajza e vdekja” gati është si”Fausti” i Gëtes. Zihniu është gati t’i thotë burgut”hapu” për të shpëtuar Mihalin që ka familje. Mihali komunist e Zihniu, si”djali i njerkës”apo “idyshimtë” nga përbërja klasore, në”lupën” e partisë. Paradoksi:vdes Zihniu dhe Mihali(komunist) heq dekoratën dhe ia vë mbi xhaketë.Mos jemi në një skenë të”teatri absurd”?Jo.Pjesë nga realizmi magjik made in Gabriel Markes që vjen nga pena e kultivuar e HARALLAMB FANDIT. Sa dramaticitet ka”amaneti” i doktorit italian që i besoi”bibliotekën” e tij. Ishte një”rrisk” me rrezikshmëri dhe, pa qëndruar në gjithë atë”kalvar”, mjafton që tek një”tregim i vogël”, italiani:”poveri noi”, tek ikën, e zbraz:së pari:”poveri noi”(mjerë ne!).Tani që po ikte:”poveri voi!(të shkretët ju! Pse më duket, se ka bërë këmbë dhe ka folur ai, Malombra, nga”Qyteti i fundit” të PETRO MARKOS. Tregimet e LAME FANDIT kanë një fllad që të relaksojnë shpirtin. Nuk di se tek cili tregim të qendrosh më shumë: lë”povero noi” dhe vjen ajo”suita e një udhëtimi të largët”.vetëm e vetëm për të plotësuar një”amanet”.Distanca:Paris-Moskë-Tokio , përshkuar me avion nga një violinçelist i lauruar me aq e aq çmime, i rriskuar shëndetërisht, vetëm për një koncert mortor prej 10-minutash për një homazh dhimbsurie për një djalosh 25-vjeçar. Tregimet tek libri”Pranverë brenda vjeshtës” janë njëri më i bukur se tjetri. Se siç thotë GËTE:”Çdo shkrimtar, në një farë mase, paraqit në veprat e tij, veteveten, ndonjëherë dhe kundër vullnetit të tij.” Dhe si mos i duash, kur LAME FANDI në tregime ka vënë shpirtin e tij, një shpirt të bardhë si qelibar. Shkrimtari amerikan MARK TWAIN(TVEN) thotë:” Jetë ideale është kjo:miq të mirë, libra të mirë dhe një ndërgjegje të qetë”. Të tria këto atribute i ka HARALLAMB FANDI (LAME FANDI) që unë e uroj që të jetojë një shekull dhe të na dhurojë libra të tjerë të mbushur me”fllad pranvere”.
Tiranë, 28 mars 2025
