Libër me vlera historike

Shkruan: Florim Zeqa

Pranimi i dorëshkrimeve të një personaliteti të veçantë siq është Zef Tahiri, ishte pak më tepër se përgjegjësi. Përgjegjësi për faktin se nuk është aspak punë e lehtë konvertimi nga dorëshkrimi në formën e printuar të një teksti të shkruar në të folurën popullore dhe dialektin e gegnishtes, e aq më tepër kur bëhet fjalë për ngjarje të një distance të largët kohore, por akoma më e vështirë bëhet kur autorin nuk ke arritur ta njohësh dhe as ta takosh asnjëherë në jetë.

Autorin e kësaj monografie arrita ta njohë duke i shfletuar tregimet e tij në ditarin e madh dhe voluminoz. Nga shkrimi në shkrim, nga tregimi në tregim më shtohej kurreshtja për të vazhduar tutje me zbulimin e një personaliteti të rrallë, të një humanisti të madh dhe të një pajtimtari namëmadh të gjaqeve dhe ngatërresave të përmasave kombëtare.

Autori i kësaj monografie, Zef Tahiri rrjedhë prej një familje të madhe me tradita të pastra kombëtare. Familja e Zefit përveqse për mikëpritje, bujari dhe atdhedashuri, është e njohur edhe si familje pleqnare. Pleqnia në familjen e tij është trashëguar brez pas brezi dhe gjeneratë pas gjenerate, e njohur ndryshe edhe si familje bajraktare e fisit të Kuzhninit.

Parardhësit e Zef Tahirit gjithmonë kanë ndarë pleqni deri tek i pesti brez, duke pajtuar gjaqe dhe ngatërresa nga ma të rëndat në mesin e popullatës, e njohur ndryshe edhe si “Çadra e Hasit”.

Zef Tahiri gjersa ishte në shkollën fillore ishte nxënës shëmbullor. Pas përfundimit të klasës së III-të fillore me të gjitha pesëshe, mësuesi i tij Ibrahim Asllani shkon tek bababi i tij dhe ia thotë këto fjalë; djali yt Zefi nuk ka nevojë që të vazhdojë klasën e katërt, prandaj kërkojë leje nga ju që ta regjistrojë menjëherë në Gjimnaz në Gjakovë. Me pajtimin e babait të tij mësuesi Ibrahim Asllani e regjistron në Gjimnaz si dhe ia siguron banimin në Konvikt.

Në një periudhë kohore gjersa mësuesi i tij ishte në ushtrime ushtarake, Zefi për 1 muaj rresht ju ka dhënë mësim nxënësve sikurse të ishte mësues i rregullt, duke e ushtruar profesionin e arsimtarit, gjë e cila ishte e shkruar edhe në Ditarin Mësimor të shkollës, “Mësim prej Nxënësit”.

Aq shumë dashuri dhe përkushtim kishte Zefi për shkollën shqipe saqë me nostalgji i kujton fjalët e profesorit të tij; “Shite tokën, shite lopën e bleje lapsin”!

Zef Tahiri me pleqni fillon të merret prej vitit 1970, duke ndrequr dhe pajtuar shumë raste të lehta dhe të rënda bashkë me Fetah Karakushin, me të cilin ishin shokë të pandashëm deri në shkuarjen e parakohshme të Fetahit në amshim.

Zef Tahiri për 36 vjet të veprimtarisë së pandalshme të ndreçjeve dhe pajtimit të gjaqeve i ka pajtuar mbi 600 gjaqe e ngatërresa të rënda dhe të lehta në: Has, Rekë, Dushkajë, Lug të Drinit, Podrime, Llapushë (Prekorupë), Gjakovë, Pejë, Klinë, Prizren, Xërxë, Deçan, Zym, etj.

Pothuajse në të gjitha pajtimet në të cilat Zefi ka marrë pjesë, krahas dënimeve i kanë përdorur edhe masat ndëshkimore varësisht peshës së fajit!

Dënimet i ka përcaktuar komisioni brenda “Islihatit”. Për shëmbull, në komunën e Gjakovës dënimi për gjak ishte 125 Napolona. Mirëpo, i njëjti çmim nuk është aplikuar edhe në komunat e tjera. Pra dikund çmimi i dënimit ishte më i lartë e diku tjetër më i ulët, varësisht prej situatave.

Autori i kësaj monografie, Zef Tahiri, para rrëfimeve dhe kujtimeve përgjatë punës 36 vjeçare në pajtimin e gjaqeve dhe ngatërresave, me një narracion të rrallë prej krijuesi e përshkruan historinë mbi 300 vjeçare të trungut të tij familjarë nga Mem Kosova e deri në epokën e tij.

Secili rrëfim dhe tregim i autorit duket më interesant sesa tjetri dhe më tërheqës për lexuesin. E veçanta e tregimeve të Zef Tahirit është kjo, se ai në fund të çdo tregimi e jepë edhe nga një mesazh të fuqishëm për gjeneratat e ardhshme, si ne vijim: “Ai që nuk e derdh një pikë gjak për tokën e vet, nuk ka të drejt as të varroset në të”, “Më soj se shoqi është ai i cili e don të vetin”, “Pëlhures këqyrja anën, e çikes këqyrja nanën”, “Paraja të bën vezir, paraja të bën rezil”, “Paraja e ruajtuar (kursyer) është para e fituar”, e shumë thënje dhe mesazhe tjera domethënëse.

Autori Zef Tahiri edhe pse nga distanca kohore, ngjarjet i përshkruan në mënyrë reale dhe me besnikëri ashtu siq kanë ndodhur, duke i bërë të qartë lexuesit kohen dhe vendin ku kanë ndodhur ato.

Ajo që e bën të veçantë autorin Zef Tahiri është fakti se, në të gjitha tregimet me epilog negativ nuk permend emra të përveqëm, duke thënë, emrat ua di, por po i mbajë për vete. Ai në këtë mënyrë ka dashur që t’i kursejë personat në fjalë dhe t’ua ruaj prestigjin familjeve të tyre, gjë të cilën pak autorë e aplikojnë në veprat e tilla monografike.

Zef Tahiri i pasqyron në mënyrë reale të gjitha rastet e ndreçjeve dhe ngatërresave, të atyre që kanë përfunduar mirë dhe ato me epilog të keq. Ngase jo çdo herë gjatë pajtimeve puna shkon mirë dhe pa probleme. Ndodhin nganjëherë edhe probleme të paparashikuara dhe ndreçja dështon!

Falja, pajtimi dhe dashuria nuk janë thjeshtë vepra humane, por janë çështje të brendshme shpirtërore, e ndërgjegjës dhe arsyes, vullnetit dhe përcaktimit njerëzorë. E keqja nuk mundet me të keqe, apo siq e thotë Zef Tahiri disa herë në tregimet e tij, se “E keqja nuk merret n’gryk me të keqën”, por vetëm “E mira merret n’ngyk me të mirën”.

Të varfër dhe të mjerë në shpirtë janë ata që urrejnë dhe xhelozojnë të tjerët, të cilët shkaktojnë shumë dukuri shëmtuese, siq janë, shpifja, përgojimi, paragjykimi, përkrahja dhe solidariteti me të keqen, të cilat fatkeqësisht janë gjithnjë në rritje dhe në zhvillim të hovshëm në shoqërinë tonë shqiptare.

Njeriu konsiderohet njeri për aq sa ka mirëkuptim, dhembje dhe mëshirë për të tjerët, për aq sa dhuron dashuri dhe falë gabimet e të tjerëve, pra, aq sa jeton me dashuri dhe dhuron dashuri për të tjerët.

E themë kështu për faktin se ky libër monografik është një thesarë i çmuar për familjarët dhe pasardhësit e tyre, është një dhuratë vlerëmadhe për lexuesit e vargut autokton shqip, është një margaritarë i çmuar për skenaristët dhe regjisorët për konvertimin e këtyre tregimeve në filma dhe seriale televizive me përmbajtje historike, me vlera dhe tradita të pastra kombëtare nga e kaluara e deri në ditët e sotme.

Ajo çfarë e ndjejë të nevojshme të themë në fund të fjalës time, është kjo, se nuk ishte punë e lehtë përgatitja e këtij libri nga dorëshkrimi i autorit, i cili është një dorëshkrim i bukur, por i gërshëtuar në mes të folmes popullore, dialektit të gegënishtes dhe letrares, mes rregullave Kanunore, atyre urbane dhe rurale të trevave shqiptare. Mirëpo unë me kërkesën e familjarëve, gjatë përgatitjes së librit jam munduar që ta ruaj origjinalitetin e shkrimit dhe të folmes së Zef Tahirit.

Pajtimtarët e gjakut janë njerëzit më të dashur dhe më fisnik, më të pastër dhe më të mirë të një populli. Ata i shkrijnë të gjitha energjitë e tyre pozitive për të mirën e të tjerëve. E shtjerrin trurin e tyre për të mbushur mendjet e të tjerëve.

Bazuar në përvojën time jetësore, vlerësojë se duhet të heqet nga terminologjia popullore hakmarrja apo gjakmarrja, ngase duke e thënë kështu duket se njeriu ka të drejtë, bile edhe detyrë, ta marrë hakun apo gjakun. Çdo hakmarrje apo gjakmarrje është vetëvrasje dhe vëllavrasje brenda trungut tonë kombëtar.

Anipse në ditët e sotme kur nuk kemi funksionim të mirëfilltë të sistemit të drejtësisë në vendin tonë, Kanuni i Lekë Dukagjinit i bazuar në traditat dhe zakonet popullore të ndarjes së drejtësisë përmes pleqnarëve do t’i zgjidhte më lehtë dhe më mirë sesa juristët e kohës shumë ngatërresa dhe konflikte në mesin e popullatës sonë.

Pleqnartë tonë kanë ditur dhe dinë t’i zgjidhin edhe problemet më të komplikuara familjare, ndërvëllazërore, ndërfqinjësore dhe ndërmiqësore më mirë sesa çdo jurist i kohës moderne, e në veçanti problemet e brendshme familjare, të cilat me ligjet e Kanunit zgjidhen më lehtë dhe më drejtë.

Drejtësinë duhet përshtatur mentalitetit tonë gjenetik, ngase për zgjidhjen e problemeve tona shoqërore nuk mund të shkohet me ligjet që janë të aplikueshme në Amerikë, Angli, Gjermani apo Itali, por duhet përshtatur rrethanave shoqërore dhe mentalitetit të popullit shqiptarë të trashëguar brez pas brezi ndër shekuj.

Rritja e dhunës në familje është produkt i largimit nga traditat dhe zakonet tona popullore dhe i aplikimit të ligjeve të huazuara nga vendet e tjera dhe mentaliteteve tjera shoqërore. Shtrohet pyetja hipotetike, nëse një grua e padit burrin në gjyq e burri përfundon në burg, a është në gjendje ajo grua ta pret burrin e vet në shtëpi!?

Me ligje të tilla jo vetëm që nuk zgjidhen problemet e brendshme familjare, rriten akoma më shumë problemet dhe shtohet dhuna në familje. Kurse me ligjet e Kanunit dhe me pleqnar ndërmjetësues problemet familjare janë më lehtë të zgjidhshme dhe të papërseritshme, siq i permend shpesh në përfundim të tregimeve të tij Zef Tahiri, “puna u krye mirë e më nuk patën probleme”.

Lavdi jetës dhe veprës atdhetare të pleqnarit Zef Tahiri!

Florim Zeqa,

24.09.2023