KUR TË GODASIN, SI T’I KTHESH GURËT NË ZOGJ? ANTONIA POZZI – poetja italiane na e thotë…

Nga Visar Zhiti

Ajo pyeti bukur me poezinë e saj dhe u përgjigj  dramatikisht me jetën e saj.

Po pse godasin dhe ç’të pengon të godasësh? – pyes unë.

– Dashuria. Kur mungon dhe kur është.

– Po ç’mrekulli do t’i kthente gurët

në zogj?

– A mos duhet të kesh qiell brenda vetes?

Është poezia që na vjen në ndihmë dhe metaforën me gurë dhe zogj e gjeta te poetja italiane Antonia Pozzi.

Ka datëlindjen sot dhe unë kërkova atë poezinë me qiell që ka përkthyer Eda ime. Qielli ynë nuk i mban gurët, por zogjtë që fluturojnë, kisha përsiatur. Gurët bien përtokë, po kush i hedh? Dhe gurët nuk janë veç gurë, por dhe ligësi brenda vetes…

Po le të përsërisim me mirësi fjalët për poeten Antonia Pozzi. Të tregoj që lindi në Milano në 13 shkurt 1912, vit që mua si asosacion idesh më çon te shpallja e pavarësisë së vendit tonë , ku asnjë grua nuk është në atë histori, përveç njẽrës që qendisi e mbyllur Flamurin, ja, ajo ishte poezia e saj që i dhuroi atdheut… por dhe bijtë… bijtë.

Vajza milaneze, pasionante, e zgjuar dhe e pasur, në dije sidomos, – kisha shkruar, – “intelektualja aktive” ndër më të shquarat e shekullit tē saj dhe… dhe… në një mbrëmje dhjetori… ikën…

Të vazhdoj? …ikën nëpër borë… shoh borë nga dritarja… ajo, hyjnisht e dalldisur, ndērkaq kishte gëlltitur dhe disa hapje vdekjeprurëse, ashtu donte… unë kam librin e saj ndër duar… ajo bie mbi atē çarçaf tē bardhē bore, tē ftohtē si mungesa e dashurisë, – kërkoj poezinë me qiell, – teksa bora e mbuloi si njē tjetēr çarçaf qiellor e ashtu e shtrirē s’u ngrit mē… shkoi shpirti qiejve…

Ishte viti 1938 dhe mua më ndērmendet se po në atē vit vdiq dhe Migjeni ynē, pothuajse nē tē njējtēn moshē me Antonian dhe jo shumē larg nga aty, nē njē sanatorium nē Torino. Njē vit mē pas atdheu i Antonias do tē pushtonte atdheun e Migjenit, – kisha shkruar.

A thua kur vdesin tē rinjtē, atdheu nuk plaket?

– Po pse vrau veten poetja? – vazhdojnë pyetjet dhe sot. – Pse?

– “Dhimbja e të jetuarit?”

– “Vuajtja e dashurisë së penguar nga prindërit… – edhe pse familje borgjeze e me kulturë, – për tē dashurin, mësuesin e saj të gjimnazit?”

– Nga dashuria, pra, nga gjithçka që pengon dashurinë… që shkaktojnë atë, “dhimbjen e të jetuarit”.

– Po edhe “Ndjenja e rëndimit të epokës së errët të fashizmit” – thonë disa kritikë, por po aq keq e rëndë, në mos më shumë do të ishte dhe epoka ende më e errët e socializmit tonë real, – shtoj, – në vendin e urrejtjes, ku edhe zogjtë i kthenin në gurë. Për një poezi të pafajshme, që donte të fluturonte si zog, djajtë e kuq t’i prisnin flatrat…

Po cila nga ato çēshte apo të gjitha bashkē e shtynē ta braktiste jetēn?

Pyetje pa përgjigje, thonē. Shpirti i Antonias ishte vërtet shumë i ndërlikuar për të nxjerrë një “pse” nga ai gjest fatal që ndoshta ishte më shumë çlirues sesa i dëshpëruar…

A thua poezia e saj shpjegon disi nga enigma? Mbase, por poezia ēshtē çēshtje jete. Po edhe se si vdes ēshtē çēshtje jete.

Poetja Antonia Pozzi jeton në poezinë e saj dhe kjo mjafton tani, qē po vlerēsohet gjithnjē e mē shumē, e pērkthyer nē shumē gjuhē, edhe nē anglisht, ajo vjen e gjallë, e mrekullueshme si në imazhet e saj bardhẽ-e-zi, me dritēn prej bore dhe hije si trishtimi. Po cili ka thēnē se “hija ēshtē gjaku i dritēs”?

Shoh qiellin. Duhet qiell brenda vetes si i poetes Antonia Pozzi, i njëjtë me dhembshurinë e qiellit tonë…

Nuk do vazhdoj më, s’duhen vite e data, studime të saj e libra, as që ka datëlindjen sot, çdo ditë është datëlindje e poezisë, përsëris, e dhëmbjes dhe bukurisë së saj. Që jeton vetëm po ta lexojmë. Leximi është jetë…

Ja, kjo poezi e Antonia Pozzi-t, që e ka shkruar kur ishte 21 vjeçe, pra 92 vjet mē parē, mund ta arrinte dhe ajo këtë moshë… por rëndësi ka emocioni që shkakton, emocioni është jetë që ua jep dhe të tjerëve… kẽshtu besoj/mē…

Poezia është grua dhe gruaja poezi.

QIELLI NĒ MUA

– nga Antonia Pozzi –

Unë s’duhet të harroj

që qielli

qe në mua.

Ti

ishe qielli në mua,

se nuk flisje

asnjëherë për fytyrën time, por vetëm

kur unë flisja për Zotin

më prekje ballin

me gishtat e lehtē dhe mē thoshe:

– Je më e bukur kështu, kur mendon

gjērat e mira –

Ti

ishe qielli në mua,

se nuk më doje për veten time

por për atë farëz

të mirë

që flinte në mua.

Dhe nëse ankthi i gjërave aq gjatë

qarjen ma shtrëngonte,

ti me gishtat e fortē

më thaje lotët e më thoshe:

– Si mund të jesh nesēr mamaja

e fëmijës tonë, nëse sot qan kështu?-

Ti

ishe qielli në mua,

qē nuk më doje

për jetën time

por për jetën tjetër

që mund të zgjohej

tek  unē.

Ti

ishe qielli në mua

dielli i madh që ndryshon

plisat në gjethe të tejdukshme

dhe kush donte të të godiste

shihte që i dilnin nga dora

zogj

në vend të gurëve

– zogj –

dhe pendët e tyre shkruanin në qiell

të gjallê emrin tënd

E jetoj emrin tënd

si në mrekullitē

e lashta.

Unē nuk duhet tē harroj

qē qielli

qe nē mua.

Dhe kur nēpēr rrugē – para

se tē ishte mbrēmje – endesha

dhe ende dua

tē jem njē dritare qē ecēn,

e hapur, me anēt e kaltra

qē e mbushin plot.

Ende dua tē dēgjohet

rrahja e fortē e zemrēs sime

nē lartēsitē

si njē fole kambane.

Dhe qē gjērat e errēta tē tokēs

nuk kanē pushtet

tjetēr – mbi mua,

veçse atē tē çekiçit qē butē

gdhend nē lakuriqēsinē e qielltē

tē shpirtit

vetēm

emrin tēnd.

(11 nēntor 1933)

E pērktheu nga origjinali

Eda Zhiti