KOS, Udba dhe SID spiunoin kroatët dhe shqiptarët!

Refleksione

Shkruan Nafi Çegrani

Kam shkruar dhe rishkruar më herët për UDB-në si një makineri e frikshme, e stilit të KGB dhe misionit sllavo-rus. Por, krahas UDB-së jugosllave të viteve komuniste vepronte edhe Shërbimi inteligjent i quajtur : SID, ose: Shërbimi i kërkimit dhe dokumentacionit i Sekretariatit Federativ për Punë të Jashtme të Jugosllavisë komuniste. Sipas njohurive që kam nga vitet kur isha oficer në rrdhët e Shërbimit inteligjent SDB të Maqedonisë në Shkup, krahas tyre vepronte edhe një tjetër Shërbim në qendrat diplomatike dhe konzulare të RSFJ me bazë në Beograd , i cili ishte aparat me rëndësi në SID të SSIP-it, me një rrjet të fortë agjencishë ku përfshiheshin gjitha republikat dhe Kosova gjatë sistemit komunist..

Duhet të theksoj që në fillim të këtij shkrimi se në arkivat e Shërbimeve të fshehta jugosllave, sidomos të UDB-së dhe KOS-it, ka informacione shumë të sakta jo vetëm për shtrirjen dhe mënyrën e funksionimit të KOS-it, por edhe për funksionimin e disa Shërbimeve të tjera sekrete jugosllave në gjitha republikat , dhe veçmas në Kosovë dhe Maqedoni, kanë ndodhur zhvillime konspirative edhe nga Shërbimi për Hulumtim dhe Dokumentim i Sekretariatit Federativ për Punë të Jashtme me seli në Beograd, i cili sipas të dhënave ka pasur edhe një rrjet mjaft aktiv të bashkëpunëtorëve nga të gjitha trevat, e që kanë gravituar me shtetet ku kanë qenë të vendosur ambasadat dhe zyrat konzulare të Jugosllavisë titiste..

Është karakteristike të theksoj se SID me zyrat e veta dhe stafin e operativistëve të saj për çështje të sigurimit të shtetit, drejtoi rreth 80 për qind të potencialit të saj drejt mbledhjes së të dhënave për emigracionin nga territori i Jugosllavisë, dhe pjesa më e rëndësishme e tyre ishin të dhënat për emigracionin ustash, atij shqiptarë, boshnjak, serb dhe maqedonas. SID ishte në fakt shërbimi civil i inteligjencës jugosllave, aktivitetet e të cilit kryheshinme direktiva nga qendra në Beograd dhe operativët e shpërndarë nëpër ambasadat dhe konsullatat jugosllave, ishin aktiv dhe të organizuar tej mase.

SID u krijua në vitin 1947 me emrin Shërbimi i Kërkimit dhe Dokumentimit (SID) në kuadër të Sekretariatit Federativ për Punë të Jashtme të RSFJ-së, i cili ishte përcaktuar ligjërisht si pjesë e sistemit të sigurisë shtetërore; si një shërbim zbulimi, por edhe kundërzbulimi. Ajo funksiononte përmes misioneve diplomatike dhe konsullore jugosllave. Detyra parësore e SID-së ishte përmes punës operative të merrte informacione të natyrës politike, të sigurisë dhe ekonomike lidhur me ish-RSFJ-në dhe të informonte nivelin më të lartë të shtetit. Këta nuk ishin agjentë sekretë klasikë, por persona që ishin të përfshirë në çdo përfaqësi diplomatike të RSFJ-së jashtë vendit dhe më së shumti njiheshin nga përfaqësuesit e shërbimeve sekrete të vendit pritës. Kryesisht ishin të “mbuluar” si atashe për kulturë, ekonomi, sekretarë politikë të ambasadave e të ngjashme.

SID u themelua nga Edvard Kardelj dhe oficerët e tij të inteligjencës ishin diplomatët Maksimilijan Baće, Antun Vratuša, Zdenko Sveta, Edo Brajnik, Faik dhe Raif Dizdarević, Veljko dhe Arso Milatović, Aleš Bebler, Milivoje Maksić, Branko Mikašinoviq, Smole dhe Borisav Jović. Por, kuadrot e tilla ishin shumë të rrallë nga Maqedonia dhe Kosova. Sipas të dhënave personale që posedoja si njohuri nga arkivat e SDB republikane në Shkup, Shërbimi inteligjent diplomatik SID punoi thellë e angazhuar me të gjitha zhvillimet , sidomos ishte në rrjedha të përpikëta me atë që ndodhëte me perona si individë, me grupe e organizata nga rradhët e emigracionit, sidomos atij kroat dhe shqiptarë, me vite i drejtuar nga Milan Milutinović, dhe SID luajti një rol të madh në transferimin e parave në Qipro në kohën e Millosheviqit dhe vende të tjera gjatë sanksioneve. Fakti që shefi prej shumë kohësh i këtij shërbimi u largua menjëherë për t’u bërë ambasador në Qipro …

Asnjë nga ish-drejtuesit e shërbimit informativ diplomatik nuk u dënua, u shkarkua apo u ndalua, sepse edhe ata dinin shumë për kontaktet e ish-opozitës, tani pushtet në Serbi, me disa qendra të pushtetit politik jashtë vendit. Aktualisht, SID përveç aktiviteteve të inteligjencës, punon edhe në bashkëpunim me shërbimet e huaja inteligjente dhe përgatitjen e dokumenteve për të paditurit e Hagës nga Serbia dhe Mali i Zi. Përmes këtij shërbimi bëhet i gjithë shkëmbimi i SCG me Gjykatën Ndërkombëtare në Hagë.

Vlenë të dihet se dikur në krye të Drejtorisë për Emigracion të SID-it ishte ambasadori kroat në Holandë, Frano Krnić, kurse si atashe në Njujork gjendej kuadër maqedonas, Mito Llambevski nga Ohri. Kurse ambassador në Uashington ishte Dimçe Bellovski dhe që kishin bërë një karierë diplomatike dhe të misionit jugosllav, ashtu siç kishte bërë edhe kroati Krnić i cili përmes rrjetit për grumbullimin e informacioneve përmes lidhjeve që kishte me krerët e emigracionit kroat në Perëndim, ndërkohë karrierën e tij diplomatike e kishte kurorëzuar edhe me përpunimin e emigracionit shqiptarë përmes Dr. Jeliqit, Mendohet se ai u gjend në ato të dhëna ndoshta në mënyrë të pajustifikueshme, ose se u vu menjëherë në dispozicion të autoriteteve kroate dhe UDB-së, gjë e cila më vonë do ta avansojë si kuadër në eshalonin e pare të Franjo Tugjmanit pas krijimit të shtetit kroat, rreth të cilit silleshin edhe dy sheaf të atëhershëm të UDB-s Kroate Josip Perkoviq dhe ai I UDB-së federative Zdravko Mustaq, sepse pothuajse të gjithë SDS e RSUP-it të atëhershëm kroat e kishin në dorë. Ai shërbim filloi menjëherë një luftë inteligjente me kolegët e tij deri vonë nga Jugosllavia dhe praktikisht filloi operacionin “Janjiçar” , duke mbledhur informacione për të gjithë bashkëpunëtorët e shërbimeve sekrete të ish-Jugosllavisë, kur në ndërkohë pregatitet kurthi ( enigmatik) për likuidimin e kroatit Miro Bareshiq, i cili vitin 1981 del nga burgu i dënuar për atentatin ndaj ambasadorit jugosllav Rrolloviq.

Asokohe disa persona e gjetën veten në këto rekorde, edhe pse u përfshinë menjëherë në mbrojtjen e Kroacisë, apo u përfshinë në jetën e saj politike, sit ë infiltruar nga vetë Qendra e UDB-së nga Beogradi. Pavarësisht kësaj, të dhënat zyrtare të agjentëve të KOS-it të Shërbimit Informativ të Sigurisë (SIS) të Ministrisë së Mbrojtjes, të rindërtuara në kuadër të Operacionit “Janjiçar” nuk janë të plota, por përfshijnë vetëm ata persona të identifikuar si KOS. agjentë nga punonjësit e SIS-it dhe jo ata persona të cilët, si pjesë e atij aksioni, janë identifikuar si agjentë të KOS-it nga shërbimet e tjera kroate të sigurisë që kanë marrë pjesë në atë aksion, për të cilët kishte në dijeni edhe Tugjmani.

Është interesant fakti se lidhë me sistemimin e të dhënave operative të rindërtimit të aksionit duhej të fillonte nga diku dhe se bëhej fjalë për të dhëna “të papërpunuara” ose të papërpunuara, të cilat më pas u korrigjuan dhe u sistemuan nga Josip Perkoviqi dhe Zdrafko Mustaqi, por edhe me dijen e Tugjmanit. Kjo është ndoshta arsyeja pse lideri i ndjerë i myslimanëve të Bosnjës, Alija Izetbegoviç, u gjet si bashkëpunëtor i regjistruar i Shërbimit të Sigurimit Shtetëror (SDB) në Bosnje dhe Hercegovinë në një pjesë të arkivave të shërbimeve kroate të sigurisë. Informatat në dispozicion nga shërbimet e sigurisë zbulojnë se Izetbegoviç ishte punësuar si bashkëpunëtor nga një farë Reshid Musić gjatë dënimit të tij me burgun e Sarajevës dhe të Foçës, dhe se Izetbegoviç më pas dha informacion cilësor për nacionalistët myslimanë (emrat e të cilëve nuk ka nevojë t’i përmendi).

Është interesante se në të njëjtën listë përmendet edhe don Anto Bakoviq. Ndër të tjera, për Bakoviqin shkruhet se ai dyshohet se ka pasur marrëdhënie seksuale me murgesha, “të cilat SDB-ja e ka dokumentuar dhe e ka angazhuar mbi baza të materaileve operative të ashtuquajtura “material komprometuese”. Sipas të dhënave të shërbimeve kroate të sigurimit, ai është kontaktuar nga operativi Mato Križić, se edhe Bakoviç ishte në përpunim operativ në të njëjtën kohë, se SDB-ja e Serbisë ishte e kombinuar operativisht me të, se nuk ishte i ndershëm dhe se ai ishte taktik në kontaktet e tij, siç kemi edhe disa shembuj të tillë tipik edhe nga Maqedonia e Kosova, nga Mali i.Zi, Sanxhaku dhe BeH.

Arkivat e shërbimeve kroate të sigurimit zbulojnë se komandanti i ushtrisë së BeH gjatë kohës së luftës, Sefer Haliloviç, ishte gjithashtu i regjistruar si bashkëpunëtor i UDBA-së boshnjake, madje edhe disa hoxhallarë – imamë nga Sarajeva.. Shënime të shkurtra për aktivitetet e tire përfshijnë si në vijim: “…Aleksandar Vasiljeviq i ofroi ndihmë Qendrës së SDB-së në Mostar në përpunimin e emigracionit kroat në Suedi, duke i ofruar atyre Haliloviçin, i cili kishte të afërm në Suedi. Ishte planifikuar që SDB-ja ta merrte atë. në lidhje, dhe me të për këtë foli operativi i Qendrës së SDB-së në Mostar, Tomo Kokor. Në fillim, Haliloviç ishte një pozicion i rëndësishëm operacional i Ushtrisë Jugosllave në kuadër të Operacionit “Mburoja”.

Operacioni “Shtit” u zhvillua me qëllim të parandalimit të pavarësisë së Kroacisë dhe ishte vetëm një nga një seri që zbulon se KOS-i i asaj kohe ka vepruar jashtë kompetencave të saj ligjore, gjë që sipas disa interpretimeve ligjore mund të jetë e dobishme në provën teknike të gjuhës serbe. agresion ndaj Kroacisë ( më vonë edhe ndaj Kosovës) në procedura të ndryshme.

KOS në fakt është emri i përbashkët i dy Shërbimeve të sigurisë të ish-APJ-së: Drejtoria e Sigurisë e Sekretariatit Federal për Mbrojtjen Kombëtare dhe Drejtoria II e Shtabit të Përgjithshëm të APJ-së, e quajtur OB (Organ Bezbednosti ushatark).

Të dyja këto shërbime funksiononin jashtë kuadrit ligjor, gjë që u duk veçanërisht pas vdekjes së Josip Broz Titos, sepse filluan të mbledhin informacione për të gjithë ata persona dhe ngjarje interesante nga sektori civil. Në fund të viteve 80, këto aktivitete u intensifikuan veçanërisht në Slloveni , Kroaci, BeH dhe Kosovë, kur aksionet e tyre arritën kulmin me pranverën e vitit 1981.

Në aksionin Mburoja e KOS-it ka përfshirë të gjitha strukturat dhe personat që kanë pasur ndonjë kontakt me armatimin e Kroacisë, duke filluar nga Martin Špegelja. Shërbimet kroate të sigurisë kanë gjithashtu dokumentacion të gjerë për veprime të tjera të paligjshme të KOS-it, të cilat përfshijnë, ndër të tjera, operacionet “Drava” , “Lovište 1” , “Lovište 2”, “Travnik”, “ Mlinar”, “Elba” dhe të ngjashme.

Për shembull, përmes aksionit operativ “Lovište” i nisur në vitin 1984, sipas shtetasit gjerman Guenter Richter, i cili dyshohej se ishte agjent i BND-së, KOS ka dashur të demaskojë pikën e BND-së në territorin e Istrias. Operacioni Drava trajtoi 500-600 emigrantë kroatë në Gjermani, në zonën e Mynihut, Dortmundit, Këlnit dhe Dyseldorfit, ( duke përfshirë këtu edhe një numër të konsiderueshëm shqiptarësh nga Kosova dhe Maqedonia). Në mesin e personave të cilët u proceduan ishte edhe Petar Kegalj nga Cista e Madhe, i cili në një kohë dyshohet se kishte kërcënuar se do të hidhte në erë spitalin ushtarak të JNA-së në Split. Në arkivat e shërbimeve kroate të sigurimit, për një pjesë të atij aksioni shkruhet si vijon: “Në bazë të atij kërcënimi, autoritetet e sigurisë rekrutuan vajzën e motrës së Kegl, Silvana Šitum, e cila punonte në një spital ushtarak dhe ishte në një marrëdhënie romantike. marrëdhëniet me Josip Gojun, operativ i Qendrës së Splitit të SDS-së dhe me të Vlado Ferençiqin, operativ i organeve të sigurisë, po argëtoheshin me motrën tjetër”. Këtu madje vijnë në radhë edhe aksionet dhe kombinimet operative me SDB e Maqedonisë për burgosjen e një grupi shqiptarësh me në krye Nafi Çegranin, pasi ky i fundit si ish operativist i SDB-së republikane në Maqedoni ishte arratis në Amerikë dhe më pas i kthyer në Jugosllavi me mission të veçantë nga CIA amerikane, dhe i cili do të vepronte në mënyrë konspirative për shembjen e Komunizmit në Jugosllavi dhe Shqipëri. Për çka edhe montohen një morri akuzash sipas skenarëve të UDB-së jugosllave nga Beogradi dhe Sarajeva dhe “grupi i shqiptarëve” dënohen në Gjykatën e Qarrkut në Zenicë të BeH, kinse për “vrasje” të vajzës së një gjenerali ushtarak jugosllav, ku Nafi Çegrani dënohet me vdekje-pushkatim. Gjithashtu në këtë kohë realizohet edhe plani i “martetesës” së teroristit kroat Miro Bareshiq me personen enigmatike “Sllavica” e cila, njëherit ishte edhe “dëshmitare” në Procesin e Zenicës kundër grupit shqiptarë, e që UDB-së nën organizimin e shefit Josip Perkoviq dasma e Bareshiqit i kushton mbi 280.000 $ të asaj kohe.

Operacioni Bosut trajtoi emigracionin kroat në Austri: Ivan Milas, Anto Kovačević dhe babai i Perica Jurić ishin veçanërisht në shënjestër. Nën sulm ishte edhe emigracioni kroat në Berlinin Perëndimor, prandaj u hap aksioni special operacional Kajmakçalan, i cili kishte të bënte posaçërisht me shoqërinë kulturore dhe artistike Srijem, në të cilën ishin aktivë kroatët nga Vojvodina.

Të gjitha këto veprime në mënyra të ndryshme shkatërruan jo vetëm jetë njerëzish dhe të familjeve të shumta shqiptare dhe kroate, por ishin një kërcënim serioz për krijimin fillimisht të shtetit kroat, madje edhe të një Kosove të pamvarur. Prandaj, sidomos gjatë Luftës dhe shembjes së Jugosllavisë federative komuniste, ishte e nevojshme të rindërtohej kush dhe në çfarë cilësie bashkëpunoi me KOS-in ose UDB-në komuniste. Megjithatë, të dhënat e shërbimeve kroate të sigurisë mbetën pjesërisht të paplota dhe nuk u sistemuan në një vend, gjë që hapi hapësirë për manipulime të mëvonshme. E të mos flasim për grumbullimin e informacioneve, raporteve dhe arkivave ndaj shqiptarëve në Kosovë, Maqedoni dhe treva të tjera ku jetojnë shqiptarët në Gadishullin ballkanik.

Situata është e ngjashme me të dhënat e bashkëpunëtorëve të SID, të cilat gjithashtu janë rindërtuar pjesërisht dhe janë ruajtur në arkivat e shërbimeve kroate të sigurisë, ashtu sië i ruan edhe Beogradi arkivat që kanë të bëjnë me dosiet e shqiptarëve. Në arkivat e SID-it kroat përmenden edhe disa emra shqiptarësh si dhe i bashkëpunëtorit të atij Shërbimi, Fran Višnar, komentator i Vjesnikut të Zagrebit. Në të dhënat e shërbimeve kroate të sigurimit, ishte regjistruar se Višnar përdorte pseudonimin “Anatol”. Fillimisht SID-i dikur dyshonte joformalisht se Višnari ishte agjent i MI6. Është interesante se Miroslav Lazanski, një gazetar serb, i cili gjithashtu përmendet në informacionet e shërbimeve kroate të sigurimit si agjent i SID-it, i ka shkruar SID-së një raport për Višnar. Lazanski përdori kodin “S-101” dhe në një nga raportet për Visnar, ai shkroi se Visnar është një simpatizant i madh i Izraelit dhe se ai ka relike të ndryshme hebreje në shtëpinë e tij.

Operativistë e shërbimeve të sigurisë herë pas here i përdornin këto të dhëna për llogari personale, shantazhe, dhe disa qarqe politike edhe për tentativa për të skualifikuar disa nga rivalët e tyre. Meqenëse të gjitha të dhënat zyrtare mbetën të klasifikuara si sekret shtetëror, ato u diskutuan publikisht vetëm në mënyrë sporadike. Disa ish-punonjës aktivë të shërbimeve të sigurisë, pretendojnë se shteti duhet t’i vërë në dispozicion publikut një pjesë të këtyre dokumenteve, për ta parë temën me objektivitet dhe më lart. të gjitha për të korrigjuar padrejtësitë e atyre emrave të të cilëve u gjetën ato shënime apo akuza pa arsye.

UDBA-a ishte organizuar në përputhje me strukturën Federave të Jugosllavisë komuniste dhe kishte “Shërbime” republikane; “Shërbimi” federal koordinonte kryesisht punën e republikave, të cilat i mbanin drejtpërdrejt agjentët e tyre jashtë vendit. Gjatë 20 para dhe pas vdekjes së Titos, UDB-a kishte më shumë se një milion dosje personale të qytetarëve kroatë dhe afro 600.000 dosje që quajtura “DL” dhe aso personale për shqiptarët në Kosovë, Mal të Zi, Sanxhak, BeH dhe Maqedoni.

… Është interesante se në të njëjtën listë përmendet edhe don Anto Baboviq, ( i biri Tihomir Baboviqit, gjykatës që organizoi procesin famkeq të Zenicës më 1981 ku jam dënuar unë, Nafi Çegrani me vdekje – pushkatim dhe gjashtë shqiptarë dhe një boshnjak me burgime të gjata për “vrasje” me akuza të imagjinuara).Ndër të tjera, për Baboviqin gjithashtu shkruhet se ai dyshohej se ka pasur marrëdhënie seksuale me murgesha, të cilat SDB-ja e ka dokumentuar dhe e ka angazhuar në “bazë komprometuese” dhe babai i tij Tihomiri ka vepruar gjatë gjithë karierës së tij me direktiva të UDB-së dhe jeta e tij, në fund, mbaron me vetëvrasje.

Misione dhe veprimtari të çuditshme spiunazhi, të tmerrshme dhe të frikshme të stilit sllavo-rus dhe Stalinist , për çfarë mund të shkruhen edhe libra, për fate tragjike njerëzish, ndodhi dhe mizori të kohës së terorrizmit të KOS-it, UDB-së dhe SID-it jugosllav në shtigjet e Ballkanit!