Kisha ku isha

Nga Edison Ypi

Erdhën nga an’ e anës ustallarët më të mirë për t’a ndërtuar sa më madhështore Kishën. Zbrazën veglat, sharrët, sqeparët, gozhdët, te vëndi që iu duk më i përshtatshëm. Kur erdhën të nesërmen për të nisur punën, veglat nuk i gjetën ku i kishin lënë, por më poshtë, në një vend tjetër më në thellësi të luginës. Po kështu edhe të nesërmen edhe të pasnesërmen: I linin veglat këtu, i gjenin atje. Derisa ustallarët kuptuan se ishte Shën Marena Ajo që i çonte veglat natën në vendin ku e donte Kishën.

Shenjtore, ustallarë, vend variabël për Kishë, vegla që lëvizin natën – pështjellim dantesk me ta lujt çaçkën e kokës.

Do arratisem në atë vend të shenjtë, të largët, në atë Kishë që e rreh era, e ngrin dimri, e shkrin behari, e godet rrufeja, e s’tundet me shekuj.

Shenjtoret s’e kan vështirë me u ngjall e me u vdek. Kur të jem te Kisha, do bëj çmos, për një çast, për një grimë, sado pak, sado shpejt, si siluetë, si rivelacion, si të dojë Ajo, Shenjtoren ta shoh me sy.

Nga Quksi nëpër Mokër, një këtu, një atje, asnjëri duke ndenjur kot, secili duke u marrë me diçka, mokrarë që nuk kuptohet nëse janë të urtë ngaqë janë të squtë, janë të squtë sepse janë të urtë, apo janë edhe të urtë edhe të squtë.

Në Proptisht ma mori erzin një mokrar.

Po pyesja dy zotërinj që po pinin kafe rrëzë një muri për rrugën që të çon te Manastiri i Shën Marenës, kur mokrari nxorri kokën te dritarja e kafenesë:

-Po ç’i pyet kot këta. Ku dinë gjë ata. Celular, Xhipies, Google Maps. Kaq. Gjithmonë ne katundarët do ua mësojmë ju qytetarëve gjërat e thjeshta ?!

Duke u ngjitur drejt Kryeqytetit të Mokrës, Trebinjës, një Zonjë brenda gardhit, frap ja shkuli kokën pulës, e hodhi në tenxheren e valuar. U tmerrova nga akti makabër. Por ndoshta nuk ka faj Zonja. Do jetë zakon nga kohët pagane kur thika ende s’ishte shpikur.

Trebinja fantastike sot qënka çehoviane.

Mjeku po hyn në Qëndrën Shëndetësore me një ngathtësi rrënqethëse.

Shoferi i furgonit duket sikur e kanë goditur me çekiç gome prapa kokës.

Mësuesi i hutuar sikur sapo ka ardhur nga dasma ku ka ngrënë e ka pirë si derr.

Shoferi i Mitsubishit ka rrëkëllyer nja tre dopio.

Pronari i lokalit ka vajtur në plazh.

Një çun i vogël të lutet ti japësh një shishe bosh ta mbushi me ujë të ftohtë te një krua që vetëm ai e di ku ndodhet.

Te i vetmi krua ku mund të freskohesh ka aq grenxa sa ke frikë të afrohesh.

Të iki te Manastiri i Shën Marenës duke më dhembur thumbi i grenxës ngulur në qafë, edhe atë kam mangut.

Në Pevelan, një mokrar pranë një kroi në qoshe të oborrit po pi kafe dhe raki në hije.

-Musliman je ?

-Jo faleminderit. Në Pevelan jemi e vetmja shtëpi e krishterë. Gjyshi erdhi këtu nga Potkozhani ngaqë ra në dashuri me këtë krua. Shife sa bukur rrjedh kroi. Si muzikë që s’mbaron kurrë.

Venë e vinë fuoristrada duke ngritur pluhur. Do jenë turista të huaj që vizitojnë Manastirin.

-Jo nuk janë turista, janë vendalinj, tha një lopçar që bashkë me kopenë kaloi tërthor rrugën.

-A ka njeri në atë shtëpinë e vetmuar përtej përroit ?

-Po. Është Sali Muça. I ka vdekur gruaja. Ka pesë kalamaj. Të gjithë në kurbet. Rron vetëm. Si heremit. Si Robinson. Si Murg. Ka bërë urë mbi përrua vetëm për veten e vet. Uan person brixh. Natën e kyç Urën me lloza si urat e kështjellave.

Fshati Çesmë e Vogël, ka dy a tri dyqane, shtëpi dhe kopështe të ndrequra, të mbajtura. Por nuk ka shtëpi të reja.

Panorama mahnitëse. Xheheneti s’mund të jetë më i bukur.

Në tokë: male, shkëmbinj, pyje, kullota, pllaja, gryka, gërxhe, kope’ bagëtish, këmborë, zilka.

Në qiell: kaltërsi dhe re’.

Ta hekurosësh Mokrën, bëhet më e madhe se Turqia.

Te një qafë, tre djelmosha, tre diva, kanë lënë furgonin mënjanë dhe po shullohen në diell. Janë nga një fshat i Korçës. Venë te Manastiri i Shën Marenës. Po presin tu sjellin një dash me brirë të spërdredhur që e kanë porositur me celular te ato shtëpitë atje tej, në Hondisht. Dashin do ta therin dhe do ta rjepin në Manastir. Se ç’do bëjnë me lëkurën e dashit pas rjepjes, nuk dihet. Ama Priftit, Kishës, Manastirit, pelegrinëve, nuk do u lënë asnjë kafshatë mish. Dashin e therur dhe të rjepur do ta marrin me vete ta pjekin në hell ta hanë në fshat. Kurbanarë të çuditshëm.

Në një rrafshnaltë, dy liqene të kaltër shum të bukur, por artificialë.

Pak më tutje, rruga më të majtë zbret për në Llëngë. Rruga drejt, për në Manastir.

Pas pak, te një shesh i vogël, stop, rruga mbaron.

Si në çdo Manastir serioz, edhe këtu nuk mund të shkohet deri në vend me makinë. Teknologjia dhe Shenjtëria duhet me mbajt distancë.

Deri në Manastir mban nja 20 minuta më këmbë nëpër një shteg të ngushtë shkëmbor në faqe të malit.

Duke ecur nëpër atë monopat, Manastiri duket-zhduket nëpër shkurre dhe kthesa.

Përposhtë mes shkëmbinjve gjarpëron Shkumbini me shushurimë dhe shkumë.

Më të majtë Llënga e madhërishme si nëpër ëndërra.

A është e bukur Llënga ?

S’kam fjalë. Më janë arratisur.

Ja dhe Manastiri.

Mes maleve dhe gërxheve. Mu në mes të kurrkundit.

Në lindje, asgjë, pengon mali.

Në perëndim, gjithçka, Llënga, Shkumbini, kanioni, male, pyje, Bishnica e fundbotshme, Liqenet e Lukovës.

Në oborrin e Kishës nja njëzet a tridhjetë korçarë dhe korçaresha duke ngrënë male mishi e duke pirë raki e birrë si n’Harradoz.

Pelegrinët hedonistë, dëshmitarë të paradoksit se epshi materialistik praktikohet edhe aty ku nuk ekziston, kanë ardhur në Manastirin e Shën Marenës si Ai në dasëm. Për të qeshur e për tu gajasur. Të pajisur me lugë, pirun, thikë letër higjenike, si ciganët në filmat e Kusturicës.

Tek zhdëpet me mish, një korçare gjysëm e dehur guxon të më thotë:

Mos bërtit kaq fort !

Kë urdhëron kjo korçarkë ? Kolonjarin që ulurimën e ka ngritur në Art ?

Manastiri pak më të majtë të Kishës, është duke u ndrequr.

Brenda oborrit të Kishës, dhoma ku pelegrinët mund të kalojnë natën.

I sjellshëm, i kujdesshëm, i vëmedshëm, Prifti nga Llënga u përgjigjet pyetjeve dhe interpreton afresket.

Kisha, thotë Prifti, u ndërtua më 1754. Afresket u pikturuan nga Kastandin Shpataraku. Si e tregojnë qartë këto afreske, “të pafetë” e masakruan Shën Marenën…etj.

Me çallma dy herë sa koka, duket sheshit se torturuesit e Shenjtores janë turq. Por Prifti nuk tundet nga e tija. Çallmaxhinjtë vazhdon të mos i quaj “turq”, por “të pafe”.

Si në çdo kishë të shndrruar në repart ushtarak, ushtarët dhe oficerët bestytë ua kanë nxjerrë sytë Shenjtorëve të afreskeve me bajonetë. As këtë Prifti nuk e pranon. Jo, thotë, janë dëmtime nga koha. Nuk kanë pasur atë qëllim. S’ka problem. S’ka Prift që s’ësht’ diplomat. Dua t’i them se turqit që torturuan Marenën, nuk janë këta të sotmit, nuk janë të Erdoganit. Por përmbahem. E lë Priftin diplomat në shenjtërinë e vet.

Le të pranojë e të mos pranojë çfarë të dojë Prifti i urtë. Gjithçka në atë Kishë e në atë vend dëshmon dhunë, tmerr, llaftari, ikje nga sytë këmbët, Arratisje nga turku vrasës dhe përdhosës.

Fshehja e Shenjtores, si e tregon legjenda, brenda një zgavre tepër të ngushtë në fund të shpellës ku as turqve që e ndoqën këmbakëmbës nuk ua mori mendja se mund të ishte fshehur aq thellë, nuk lë dyshim se fjala është për arratisje, arratisje dhe vetëm arratisje nga turku barbar.

Çvendosja e veglave të ustallarëve natën sa më thellë në luginë nga Shenjtorja, e provon arratisjen sa më larg turqve të ishte e mundur.

Për më tepër, Shenjtorja e arratisur nga frika e çallmaxhinjve, për të qënë sa më larg Pogradecit që ndoshta ishte venbanimi i Saj, mund të çalltiste edhe më tutje. Por ka zgjedhur mesin e kurrkundit, sepse “më tutje” nga Pogradeci do ndodhej “më afër” nga Gramshi, ku të tjerë çallmaxhinj mezi prisnin ta përdhunonin. Arratisja e pafundme e Shenjtores drejt mesit të kurrkundit brenda simetrisë hapsinore Pogradec-Gramsh është frymëndalëse.

Arrijnë korçarët e kurbanit të rrejshëm. Dy prej tyre e kanë zënë dashin njëri për brirësh tjetri për këmbësh dhe po e tërheqin zvarrë drejt vendit të ekzekutimit të dënimit me vdekje me prerje koke me thikë të mprehtë dhe rjepje me ujë të valuar dhe biçak.

Hedh edhe një herë sytë rrotull. Shenjtorja, as e gjallë as e vdekur, as më pa, as e pashë.

Po të rri edhe pak, do kjaj.

Kur në Kishë shkon për tu arratisur, do kthehesh duke u zvarrisur.

Gjarpëroj ngadalë mbi të njëjtë rrugë nga erdha si krokodili kur kthehet te pellgu.

Te Çesma e Vogël ku ka kroje brisk të ftohta sa me u fresku krejt Shqipëria, un’ i marri rrëkëllej një kanaçe frigoriferi.

Murgu Sali’ nuk pranon vizita. Ka kyçur derën e urës me dryna dhe lloza. I ka shpallur të gjithë “Non Grata”.

Në Pevelan ka rënë qetësia. Dëgjohet kroi që rrjedh, dhe ca të lehura.

Trebinja si celular i heshtur. Trokit sa të duash. Zëri ka vdekur.

Belanë që më gjeti me një mokrar te Ura e Golikut, do ja kallxoj vorrit.

Mbi një bordurë nënë hije n’danë rrugës, një tip nja tridhjet vjeç. Pa dhjamë në bark, me quka, kapele kashte, triko leshi pa mëngë si të çobenëve, celular në njërën dorë, purtekë në tjetrën.

-Jam sensitiv. Jam Poet. Jam vullkanik. Kam qënë disa herë te Kisha ku ishe. E dashuroj për vdekje Shenjtoren. Ka flokë të kuq. Vdes t’a ledhatoj, ta prek, ta puth, ta depërtoj. Përfytyrimi i hireve të Saj ma shkallon trurin e kokës. Ti vërsulem atij kurmi më duket sikur e shkatërroj atë Manaster, ja përdhos Altarin, ja hesht këmbanën, ja shemb muret, ja nxjerr sytë shenjtorëve, ja zhgarravis afresket.

Tek’ kthehem nga Kisha ku isha në Mokrën me kronj dhe çesma;

Në Xhyrë desh’ hodha në Shkumbin një autobuz plot me turista.

Në Xibrrakë sa s’më bëri çik’ e thërrime një kamion.