KËRKOHET URGJENTISHT NJË UNIVERS

Nga Timo Mërkuri

Qysh në leximin e titullit të poezisë “Kërkohet urgjentisht një univers tjetër” lexuesi mund të nisë  hamendësimet për problemin e ngrohjes globale, vrimat e ozonit dhe ndotjen e atmosferës, probleme që lindën idenë e kërkimit të një planeti tjetër për vazhdimësinë e jetës njerëzore, por me thellimin në  vargjet e para ndjen dhe kupton se poezia adreson çështje të thella ekzistenciale dhe sociale, duke reflektuar mbi “ndotjen” e shoqërisë, ku me këtë shprehje nënkuptojmë tërësinë e problemeve  shoqërore që krijojnë një ambient të pashëndetshëm dhe të paqëndrueshëm për njeriun, duke krijuar domosdo-shmërinë për ndryshim rrënjësor në strukturat shoqërore, madje me përdorimin e termit “univers”  nënkuptohen aspekte, që interpretohen në kontekste të ndryshme filozofike dhe ekzistenciale. Kështu, termi “univers” në poezi është një metaforë që përfaqëson tërësinë komplekse të marrëdhënieve shoqërore, vlerave dhe strukturave që formojnë jetën e përditshme, madje nuk i referohet vetëm situatës në Shqipëri, por gjendjes së marrëdhënieve shoqëro-re në mbarë botën, duke  e bërë kërkesën e poetes  universale e të rëndësishme për të gjitha vendet. Edhe kjo poezi e Lakos, si shumë të  tjera të saj ka elemente të një poezie të mendimit, krahas elementëve të frymëzimit (për të cilat do flasim më vonë), madje në dukjen e parë krijon një imazh të mjegullt (dhe të lëvizshëm) që të “vështirëson” leximin poetik, por duke patur parasysh se është poezi moderne që ka qasje me rrymën e ekzistencializmit, nqse ne e lexojmë nën prizmin (jo lupën) e kësaj rryme, së bashku me tiparin social që ka, poezia shfaqet me gjithë bukurinë e saj. Për këtë arsye ju ftoj që ta lexojmë bashkërisht :

I- Vargu “Kërkohet urgjentisht një univers tjetër,” në poezinë e Lakos i lexuar në prizmin e ekzistencializmit, cek disa prej temave kryesore të kësaj rryme, si:

a)-Në ekzistencializëm, individët shpesh kërkojnë kuptim në një botë që duket absurde, pa një kuptim të paracaktuar. Kështu vargu “Kërkohet urgjentisht një univers tjetër,” shpreh dëshirën për gjetjen e një realiteti që ofron më shumë kuptim dhe qëllim, duke treguar në këto shpreje përpjekjet e individit për të kapërcyer ndjenjat e absurditetit dhe për të gjetur një vend ku ai mund të ndihet më i plotë dhe më i vlerësuar.

-Ekzistencializmi përqendrohet në idenë e absurditetit të jetës dhe ndjenjën e alienimit të individit, ndaj kërkesa për një “univers tjetër” nënkupton një ndjenjë të fortë pakënaqësie që ata përjetojnë në botën aktuale. Individi ndjen se bota ku jeton nuk është e përshtatshme për të përmbushur nevojat e tij ekzistenciale, ndaj kërkon një realitet tjetër.

-Temë qendrore e ekzistencializmit është ideja e lirisë së individit për të zgjedhur dhe krijuar  kuptimshmërinë e jetës së tyre Vargu sugjeron një akt  vullneti tëë lirë në  kërkimin e një “univers tjetër,” duke nënkuptuar se ai ka fuqinë dhe lirinë për të kërkuar ndryshimin e mënyrës dhe rrethanave të jetës së tij.

-Përdorimi i fjalës “urgjentisht” shton një ndjenjë të fortë dhe të menjëherëshme  për ndryshim. Kjo sugjeron se situata aktuale është bërë e padurueshme dhe kërkon zgjidhje të menjëhershme.Kjo ndjenjë presioni dhe nevoje për veprim është një aspekt i rëndësishëm i ekzistencializmit, ku individët ndihen të detyruar të përballen dhe të reagojnë ndaj situatave të tyre jetësore. Pra, siç po shohim vargu “Kërkohet urgjentisht një univers tjetër” përfshin në mënyrë të ndjeshme disa elemente thelbësore të ekzistencializmit, duke shprehur një kërkim të dëshpëruar për kuptim dhe ndryshim në një botë të perceptuar si absurde. Ndoshta kjo është arsyeja përse poetja e ka zgjedhur këtë frazë të fuqishme si titull të poezisë së saj, duke e vendosur kështu si thelb dhe udhërrëfyes të mesazhit të saj artistik.

b)-Kjo interpretohet si poezi sociale dhe e parë si e tillë reflekton gjendjen e shoqërisë dhe nevojën për ndryshime që të përmirësojnë jetën e individëve brenda saj. Në këtë kontekst vargu “Kërkohet urgjentisht një univers tjetër” shihet si një thirrje për transformim social, ku  fjala “urgjentisht” shpreh një ndjenjë të fortë nevoje për ndryshim të menjëhershëm, duke sugjeruar se gjendja aktuale është e papranueshme dhe e paqëndrueshme. Kjo mund të interpretohet si një kritikë ndaj kushteve ekzistuese sociale, politike ose ekonomike që individët ndiejnë se i kufizojnë ose i shtypin ata.

c)-Në aspektin artistik vargu: “Kërkohet urgjentisht një univers tjetër,” ka një strukturë të thjeshtë por të fuqishme që krijon një efekt emocional dhe intele-ktual. Përdorimi i fjalës “urgjentisht” shton tensionimin  dhe nxit ndjenjat e shqetësimit, duke bërë që lexuesi të ndjejë presionin dhe peshën e kërkesës për një ndryshim të menjëhershëm.

Struktura e vargut është e thjeshtë dhe e drejtpërdrejtë, gjë që e bën atë të lehtë për t’u kuptuar dhe për të pasur një impakt të menjëhershëm. Thjeshtësia e strukturës forcon mesazhin dhe e bën më të fuqishëm. Fjala “univers” krijon një imazh të gjerë dhe të pakufishëm që sugjeron kërkim për një realitet të ri dhe të ndryshëm. Ky simbolizëm rrit ndjenjat e dëshirës për ikje dhe kërkimin e një hapësire tjetër që mund të ofrojë atë, që bota aktuale nuk mund të ofrojë.

Kërkesa për “një univers tjetër” nënkupton një kontrast të fuqishëm me botën aktuale, duke sugjeruar se bota është e papërshtatshme për të plotësuar nevojat dhe dëshirat e individit, duke theksuar ndjenjat e zhgënjimit dhe rritur dëshirën për ndryshim. Toni i vargut është serioz dhe i ngarkuar emocionalisht, dhe krijon një ndjenjë shqetësimi për kërkimin e diçkaje më të mirë. Ky ton rezonon me lexuesin dhe e bën atë të ndjejë dhe të reflektojë mbi nevojën për një ndryshim të madh dhe rrënjësor.

Ritmi i vargut është i qëndrueshëm dhe i qartë, duke krijuar një ndjenjë të qëndrueshme në kërkesën e shprehur. Kadenca e vargut bën që mesazhi të tingëllojë si një thirrje e fuqishme dhe e vendosur, duke forcuar urgjencën dhe rëndësinë e kërkesës. Vargu evokon ndjenja të fuqishme ekzistencialiste të absurditetit dhe dëshpërimit përballë një bote që duket e pakuptimtë ose e papërshtatshme. Kërkesa për një “univers tjetër” pasqyron dëshirën ekzistenci-aliste për të gjetur një realitet tjetër.

II-Vargjet “thoshin shirat, ndërrohen edhe çadrat një nga një,/ njerëzit ngrohin frymën me fatin e tyre” mund të analizohen duke eksploruar temat e absurdit në ekzistencializëm, përkohshmërisë dhe kërkimit të kuptimit në botën që ndryshon vazhdimisht.

a)-Ato pasqyrojnë natyrën kalimtare të jetës. Shirat që flasin dhe çadrat që ndërrohen një nga një simbolizojnë ndryshimet dhe mungesën e stabilitetit në ekzistencën njerëzore, ku shirat përfaqësojnë forcat natyrore që ndikojnë në jetën tonë, ndërsa çadrat që ndërrohen simbolizojnë përpjekjet tona të kota për të gjetur mbrojtje dhe siguri.

Te ky varg lexojmë se: përballë absurditetit e paqëndrueshmërisë, njerëzit përpiqen të gjejnë ngushëllim në fatin e tyre personal. “Ngrohja e frymës me fatin e tyre” sugjeron  përpjekjen për të gjetur ngrohtësi dhe stabilitet shpirtëror në një botë të pasigurt. Kjo është ide thelbësore në ekzistencializëm, ku individët kërkojnë e krijojnë kuptim personal në një botë që duket pa kuptim e shpresë.

b)-Në kontekstin e një poezie sociale vargjet:”thoshin shirat, ndërrohen edhe çadrat një nga një, / njerëzit ngrohin frymën me fatin e tyre.” pasqyrojnë veprimet e njerëzve që përballen me ndryshime të përditshme dhe përpiqen të mbijetojnë në rrethana të vështira. Shirat dhe çadrat simbolizojnë sfidat dhe mbrojtjen e përkohshme ndaj tyre, duke nënkuptuar vështirësitë e një jete të pasigurt. “Njerëzit ngrohin frymën me fatin e tyre” sugjeron se individët, përpiqen të gjejnë ngushëllim dhe shpresë në fatin e tyre, duke shfaqur një qëndresë dhe përshtatje ndaj kushteve të vështira.

c)- Në aspektin artistik, personifikimi i shirave që flasin shton një element poetik dhe misterioz, duke i dhënë natyrës një botë njerëzore, duke krijuar një atmosferë ku natyra dhe ndjenjat janë të ndërlidhura. Metafora e çadrave pasqyron përpjekjet e vazhdueshme dhe ndonjëherë të kota të njerëzve për të gjetur mbrojtje dhe siguri, duke theksuar përkohshmërinë e jetës.

Vargjet krijojnë një imazh të fuqishëm vizual dhe emocional, shirat dhe çadrat  evokojnë një skenë dinamike të ngarkuar me ndjenja pasigurie dhe ndryshimi të shpeshtë. Përdorimi i fjalës “ngrohin” sjell një ndjenjë të butë intimiteti, duke theksuar përpjekjen njerëzore për ngushëllim dhe qetësi në një botë të trazuar.

Ritmi i tyre është i qetë dhe meditativ, duke pasqyruar natyrën reflektive të poezisë, një natyrë që nxit mendimin e thellë dhe introspektiv. Kjo do të thotë se poezia inkurajon lexuesin të meditojë dhe të reflektojë mbi përvojat e jetës, ndjenjat dhe kuptimin e ekzistencës. Në këtë kontekst, natyra e poezisë ndihmon në eksplorimin e temave ekzistencialiste, duke ofruar hapësirë për të medituar mbi absurditetin. Kjo strukturë ndihmon në krijimin e një ndjenje  qetësie të brendshme përballë një bote kaotike, të paqëndrueshme.

III- Vargjet “Edhe një çadër e vogël, m’i ngatërron mendimet, / dhe lejlekët e vegjël, që këmbehen gjithnjë” mund të analizohen duke eksploruar tematikën e absurdit, përkohshmërisë dhe ndikimin e përvojave të përditshme në mendimet dhe ndjenjat e individit..

a)-Në ekzistencializëm, absurdi është  temë që shpreh ndjenjën e mungesës së kuptimit dhe rendit në jetën e përditshme. Vargu “Edhe një çadër e vogël, m’i ngatërron mendimet” shfaq ndjesinë se gjërat më të vogla mund të shkaktojnë konfuzion dhe shqetësim në mendjen e individit, gjë të cilën e kemi përjetuar pothuaj të gjithë. Kjo pasqyron mënyrën se si ekzistencialistët ndjejnë se jeta e përditshme është e mbushur me situata që nuk kanë një kuptim të qartë dhe që sfidojnë racionalitetin tonë.

Përkohshmëria dhe ndryshimi i vazhdueshëm janë gjithashtu elemente të ekzistencializmit. Vargu “dhe lejlekët e vegjël, që këmbehen gjithnjë” sugjeron një ndjenjë ndryshimi dhe lëvizjeje. Lejlekët, që janë simbol i udhëtimit dhe ciklit të jetës, përfaqësojnë ndryshimin e pandalshëm dhe natyrën e përkohshme të ekzistencës. Imazhi i lejlekëve që “këmbehen gjithnjë” simbolizon përkohshmë-rinë e jetës njerëzore.

b)-Në kontekstin social vargjet”Edhe një çadër e vogël, m’i ngatërron mendimet, / dhe lejlekët e vegjël, që këmbehen gjithnjë.” shprehin përzierje  përjetimesh perso-nale në mendimet dhe jetën e individit.“Çadra e vogël” dhe “lejlekët që këmbehen” simbolizojnë ndryshimet dhe shqetësimet që përballen njerëzit në jetën e përditshme, duke treguar gjendjen e pasigurisë dhe munge-sës së stabilitetit në shoqëri.

c)-Artistikisht, te këto vargje personifikimi i “çadrës së vogël” si një element që ngatërron mendimet shton një dimension poetik dhe emocional, duke bërë që lexuesi të ndjejë ndikimin e gjërave të vogla në përjetimet e përditshme, çka krijon një atmosferë intime dhe introspektive.

Simbolizmi i lejlekëve sjell  ndjenjën e ciklit të jetës dhe përkohshmërisë. Ata, duke qenë simbol universal i migrimit dhe ndryshimit, në poezi nënvizojnë idenë e lëvizjes së vazhdueshme dhe transformimit të jetës.

Imazheria është e fuqishme dhe evokuese, pse përdorimi i “çadrës së vogël” dhe lejlekëve krijon një skenë vizuale që është e lehtë për t’u përfytyruar dhe mbi të gjitha ngjall ndjenja të forta te lexuesi, duke ndihmuar në thellimin e lidhjes emocionale dhe intelektuale me poezinë.

Po ashtu, ritmi  poetik është i qetë dhe i qartë dhe forcon ndjenjën e reflektimit e meditimit, duke e bërë lexuesin të ndalet dhe të mendojë mbi kuptimin dhe ndjenjat që nxisin këto imazhe poetike.

IV)-Vargjet “Si t’ia bëj unë me diamantet e syve, / në këtë botë që po vjen?” shprehin dimensionet e ndjenjave të individit përballë botës që ndryshon vazhdimisht , duke ofruar një reflektim të fuqishëm mbi sfidat e ruajtjes së identitetit dhe vlerave personale në një mjedis të pasigurt dhe të pa parashikueshëm.

a)-Pyetja “Si t’ia bëj unë” shpreh ankth e pasiguri, që janë primare në ekziste-ncializëm, ku individët ndjejnë se janë të vetmuar e të brishtë përballë një bote pa siguri a garanci. Pyetja nënkupton një shqetësim për mënyrën se si individi mund të përballojë sfidat e ardhshme të jetës dhe të ruajë vlerat dhe identitetin e tij në këtë botë.

“Diamantet e syve” simbolizojnë thesaret shpirtërore që ne përfitojmë nga jeta. Diamantet, janë metaforë për shpirtin dhe ndërgjegjen njerëzore. Pyetja ngre shqetësimin për ruajtjen e këtyre aseteve shpirtërore në një botë që mund të jetë armiqësore ose indiferente ndaj vlerave tona. Pikërisht kjo pasqyron dilemën ekzistencialiste të mbrojtjes së identitetit përballë presioneve dhe ndryshimeve të jashtme.

Vargu “në këtë botë që po vjen” sugjeron pasiguri dhe frikë për të ardhmen. Ky aspekt i pyetjes përforcon temën ekzistencialiste të ankthit për të ardhmen, ku individët përballen me frikën e panjohurës dhe ndryshimit.

b)-Si një poezi sociale vargjet:”Si t’ia bëj unë me diamantet e syve, / në këtë botë që po vjen.” pyetja interpretohet si një kritikë ndaj një shoqërie që nuk i vlerëson ose mbështet individët dhe aspiratat e tyre.

c)-Artistikisht, këto vargje janë të pasura pse: përdorimi i “diamantet e syve” është një metaforë e fuqishme që simbolizon pasuritë shpirtërore dhe vlerat e individit. Ky simbolizëm e bën pyetjen më të ndjeshme dhe evokuese, duke theksuar rëndësinë e asaj që përfaqësojnë sytë dhe shikimi në kontekstin e jetës dhe identitetit personal. Struktura e pyetjes retorike krijon një ndjenjë të menjëhershme dhe të drejtpërdrejtë shqetësimi dhe pasigurie, duke bërë që lexuesi të ndalet dhe reflektojë mbi kuptimin e saj dhe sfidat që ngre, duke thelluar lidhjen emocionale dhe intelektuale me poezinë.

“diamanteve të syve” shfaq një imazh vizual dhe emocional, që është në kontrast me ndjenjën e pasigurisë për botën e ardhshme, element i theksimit të tensionit ekzistencial midis vlerave personale dhe sfidave të jashtme.

Ritmi dhe struktura e vargut janë gjithashtu të rëndësishme për efektin e tyre artistik. Ritmi dhe struktura e qetë dhe reflektive e bën pyetjen më të fuqishme dhe më ndikuese, duke e ftuar lexuesin të mendojë dhe të reflektojë mbi temat e ngritura.

Në këtë mënyrë, poezia ndërthur mjeshtërisht elementet e ekzistencializmit (poetike e filozofike) me një kritikë të qartë sociale, duke krijuar një pasqyrim të ndjeshëm dhe të fuqishëm të realitetit njerëzor, gjë që na shtyn të pohojmë se krahas tiparit simbolik dhe metaforik, poezia ka dhe elemente realistë. Kombinimi i këtyre elementëve bën që poezia të jetë jo vetëm e bukur estetikisht, por edhe e pasur në kuptim dhe e frymëzuar filozofikisht.

V-Poezia “Kërkohet urgjentisht një univers tjetër” nga Natasha Lako përmban dy elementë të rëndësishëm në krijim: mendimin filozofik dhe frymëzimin artistik, të cilat ndërthuren për të krijuar një poezi të pasur artistikisht dhe plot ndjenja, që fton lexuesin të reflektojë dhe të ndjejë thellësisht. E quajmë të nevojëshme ta shohim dhe këtë dukuri për arsye se Natasha Lako shpesh është  cilësuar si një poete e mendimit të mbyllur, gati të errët, gjë që kjo poezi me shkëlqimin dhe qartësinë e saj e rrëzon. Le ti shohim këto dy element, të pranishëm gati në gjithë krijimtarinë e saj.

a)-Elementi i nendimit:

Poezia shpreh mendime të thella filozofike që lidhen me ekzistencën dhe kuptimin e jetës, aspekt filozofik ky që shprehet qartë qysh në vargun e parë, “Kërkohet urgjentisht një univers tjetër,” ku autorja sugjeron nevojën për një ndryshim rrënjësor dhe për të gjetur një realitet të ri, kërkesë kjo që pasqyron ndjenjën e pakënaqësisë me botën aktuale dhe dëshirën për një ekzistencë më të drejtë dhe më të përmbushur.

Vargjet “thoshin shirat, ndërrohen edhe çadrat një nga një, / njerëzit ngrohin frymën me fatin e tyre,” reflektojnë përkohshmërinë dhe ndryshueshmërinë e jetës dhe ilustrojnë se si individët përballen me sfidat e përditshme dhe përpiqen të gjejnë ngushëllim në një botë të paparashikueshme, duke shfaqur reflektim mbi natyrën e përkohëshme të jetës dhe përpjekjet e individëve për stabilitet dhe kuptim në atë, tema këto të mendimit filozofik, të cilat në analizën tonë i paraqitëm për çdo varg, por ajo që duam të shtojmë është fakti se thellësia e mendimit filozofik të poetes është shtegu ku ecën drejt suksesit poezia e saj.Çuditërisht, përkundër idesë së  hedhur se  poezia e saj ‘mërmërit” në errësirë, e parë në këndvështrimin e duhur filozofik, kjo poezi e vogël komunikon shumë pasi përmban një pohim jete. Një mendim të tillë filozofik në shërbim të poezisë e gjejmë te poetë të nivelit botror dhe sinqerisht duhet të gëzohemi që e kemi te shtrati (lumor) ku rrjedh vargu i saj.

b)-Elementi i frymëzimit:

Poezia përmban elemente të forta të frymëzimit, duke përdorur gjuhë poetike dhe simbole që ndezin imagjinatën dhe ndjenjat e lexuesit. Vargu “Edhe një çadër e vogël, m’i ngatërron mendimet, / dhe lejlekët e vegjël, që këmbehen gjithnjë,” krijon një imazh të qartë, të gjallë dhe fin, që është një produkt frymëzimi i poetes.

Vargjet “Si t’ia bëj unë me diamantet e syve, / në këtë botë që po vjen” përmbajnë një metaforë të fuqishme, ku “diamantet e syve” janë një figurë e bukur artistike, ardhur në penën e poetes si pasojë e shpërthimit momental të frymëzimit poetik. Kjo pyetje thekson tensionin midis vlerave të brendshme dhe një bote që është vazhdimisht në ndryshim, dhe është shprehur artistikisht në një kontrast të fuqishëm që rezonon thellë me lexuesin.

Pra, poezia “Kërkohet urgjentisht një univers tjetër” e Natasha Lako-s ndërthur mendimin filozofik dhe frymëzimin artistik për të krijuar një vepër të pasur dhe të thellë poetike, ku mendimi filozofik trajton temat e ekzistencës, përkohshmërisë dhe kërkimit për kuptim, ndërsa frymëzimi artistik përdor gjuhë poetike dhe simbole të fuqishme për të zgjuar ndjenjat dhe imagjinatën e lexuesit. Kjo ndërthurje e bën poezinë një reflektim të thellë dhe një përvojë estetike të pasur dhe të admirueshme.

Sarandë, më qershor 2024

KËRKOHET URGJENTISHT NJË UNIVERS TJETËR

Kërkohet urgjentisht një univers tjetër,

thoshin shirat, ndërrohen edhe çadrat një nga një,

njerëzit ngrohin frymën me fatin e tyre.

Edhe një çadër e vogël, m’i ngatërron mendimet,

dhe lejlekët e vegjël, që këmbehen gjithnjë.

Si t’ia bëj unë me diamantet e syve,

në këtë botë që po vjen.

Nga vëllimi me poezi “Kundërpërfytyrimi”, Toena 2016