FILOZOFIA E  “VENDIT TË GABUAR”

Nga Prend BUZHALA

Kur gjendesh në një vend të gabuar, vlerësimi i të tjerëve mund të jetë i pavërtetë dhe i formuar nga perceptime të pasakta. Ndonjëherë, gjendemi në situata ku nuk e kemi kontrollin e plotë dhe na vlerësojnë për diçka që nuk është e drejtë ose nuk paraqet vërtet potencialin tonë. Që të jemi të vlerësuar siç duhet, është e rëndësishme të qëndrojmë të sinqertë dhe të qëndrueshëm në vlerat që kemi, pavarësisht se ku ndodhemi.

1.

Kur jemi në një “vend të gabuar”, e ndiejmë një ndasi mes asaj që dimë se jemi dhe asaj që shohin të tjerët tek ne.

Një pjesë e rëndësishme është mënyra se si e perceptojmë vetë situatën. Ndonjëherë, ndodhemi në një rreth që nuk është ideal ose që nuk është në përputhje me mundësitë tona të plota dhe kjo situatë shkakton pasiguri të madhe. Nëse ndihemi të pavlerësuar ose të parashikuar gabimisht, e njëjta situatë prek vetëvlerësimin tonë; shndërrohet në një rreth vicioz: mendojmë që nuk vlerësohemi dhe prandaj, e ndiejmë vetën të padobishëm, duke e thelluar më tej këtë perceptim.

2.

Në një rrafsh më të lartë, hendeku midis “vendit të gabuar” dhe vendit të duhur lidhet me mundësitë që na ofrohen. E thënë ndryshe, “vend i gabuar” nënkupton një mjedis ku nuk i kemi mundësinë ta tregojmë potencialin tonë. Kjo ndodh në punë, në jetën personale, ose në situata shoqërore. Kur ndodhemi në një kontekst që nuk i jep hapësirë aftësive tona, ose nuk na vlerësojnë, atëherë do të jetë më e vështirë të dëshmojmë se çka mund të arrijmë. Pra, vendi është një faktor kyç për vlerësimin që marrim.

3.

Një tjetër aspekt është vetëdija për vendin ku ndodhemi dhe aftësia që ta adaptojmë sjelljen tonë. Disa njerëz janë në gjendje të gjejnë mundësi për ecje përpara, për përparim, edhe në situata që duket se janë të gabuara. Ata shohin mundësi për mësim ose që të dëshmojnë aftësi që nuk do të ishin të dukshme në një vend më të përshtatshëm. Kjo situatë kërkon fleksibilitet mendor dhe emocional që ta transformojmë një situatë të pafavorshme në mundësi për ecje përpara dhe për zhvillim.

4.

Nga një këndvështrim filozofik, mund të thuhet që nuk ekziston një “vend i gabuar” nëse e shohim çdo situatë si një mundësi që të mësojmë diçka të re. Në këtë kuptim, vlerësimi i të tjerëve nuk ka aq shumë rëndësi, sepse është shumë më e rëndësishme që ta zhvillojmë vetëdijen tonë dhe aftësinë që kemi që të kemi përparim, pavarësisht rrethanave.

Le ta kuptojmë edhe ndryshe: situata ose ngjarjet që na ndodhin në “vendin e gabuar” do të na nxisin të kërkojmë më shumë, të përshtatemi dhe të vazhdojmë që t’i zhvillojmë aftësitë që kemi në aso forme, që nuk do të ishin të mundshme në një vend “të duhur”. Përgjigja e vlerësimit të të tjerëve është gjithashtu diçka që ndryshon me kalimin e kohës, kur ata fillojnë ta  kuptojnë më mirë se kush jemi dhe çfarë mund të ofrojmë.

5.

Për ta ndryshuar situatën, e para që duhet të bëjmë, është ta kuptojmë thellë pozicionin dhe motivet që na shtyjnë në atë pozicion. Pse ndodhemi në këtë situatë “të gabuar”? Çfarë mund të bëjmë për t’i ndryshuar rrethanat? Kur bëjmë një reflektim të sinqertë, do ta kuptojmë nëse ka diçka që mund ta rregullojmë ose të ndryshojmë, si qasja jonë ndaj situatës apo përpjekjet që të gjejmë mundësi të reja. Nëse e pranojmë realitetin e situatës dhe e trajtojmë me një mendësi të hapur, atëherë ky është hapi i parë drejt ndryshimit. Një nga mënyrat më të efektshme për t’i mbizotëruar perceptimet e të tjerëve, është komunikimimi i qartë dhe i ndershëm…

6.

Krijimi i mundësive të reja dhe ndihma për ta ndryshuar mënyrën se si na percepton mjedisi, është një tjetër hap. Nëse ndodhemi në një situatë ku vlerësohemi gabimisht për aftësitë që kemi, duhet të investojmë më shumë kohë dhe energji në përmirësimin e atyre aftësive dhe të demonstrojmë se kemi kapacitete që të bëjmë më shumë. Për t’i ndryshuar perceptimet e të tjerëve, një element shumë i rëndësishëm është që të kemi një grup mbështetës, njerëz që na njohin dhe që mund të dëshmojnë për vlerat dhe aftësitë tona. Ky grup përfshin kolegë, miq këshillues ose ndihmës të tjerë që do të na ofronin perspektivën e tyre dhe do të ndikonin në mënyrë pozitive në perceptimet që kanë të tjerët për ne.

7.

Një nga aspektet më të thella të “vendit të gabuar” është ai i kontekstit, i cili na bën të ndjehemi të humbur ose të padëshiruar. Pothuajse çdo filozof ka trajtuar idenë e individit që e gjen veten në një botë të jashtme që nuk e kupton plotësisht ose që i duket të jetë e huaj. Për shembull, në eksistencializëm, mendimtarët si Jean-Paul Sartre dhe Albert Camus flasin për ndjenjën e absurditetit të jetës dhe të faktit që njerëzit ndjehen të “huaj” në një realitet që nuk është në përputhje me kërkesat ose ëndrrat e tyre.

Ka një qasje tjetër, të kundërt: ndodh të jetë që atë “vend të gabuar” ta shohim si mundësi për ecje përpara. Ky është një koncept që lidhet me filozofinë e Nietzsche-s për “vullnetin për fuqi” dhe transformimin. Nëse ndodhemi në një situatë që nuk është ideale, kjo është një mundësi që t’i kuptojmë kufizimet tona dhe që ta rritim potencialin tonë, duke e sfiduar veten të dalim nga ai vend dhe të zhvillojmë aftësi të reja. Filozofët si Nietzsche sugjerojnë që vuajtja dhe kalimi përmes sfidave të tilla janë të nevojshme që ta forcojmë karakterin dhe të krijojmë një jetë autentike.

8.

Idenë e “vendit të gabuar” mund ta trajtojmë si pasqyrë të pasigurisë që lidhet me faktin se shumë herë ne nuk mund ta kontrollojmë plotësisht situatën tonë, ose ndihemi të pasigurt se a jemi në vendin që duhet. Ky koncept ndërlidhet me filozofinë e Heraclitit, që fliste për idenë e vazhdueshme të ndryshimit dhe lëvizjes. Po ashtu, ndërlidhet me filozofinë e zenit dhe mësimet e buddhizmit, që theksojnë pranimin e pasigurisë dhe të momentit, pa kërkuar të kuptojmë gjithçka ose të kontrollojmë çdo aspekt të jetës.  D.m.th. mund dhe duhet ta pranojmë situatën dhe të fokusohemi në të tashmen, në vend që të merremi me pasigurinë që mund të lindë nga ky “gabim”. Ky është një hap i madh drejt ndërtimit të një qëndrimi të fortë dhe të pastër ndaj jetës, edhe kur ajo nuk duket ashtu siç e kishim menduar.

8.

Flitet për filozofinë pragmatike… ku mendimtarë si William James sugjerojnë se e vërteta nuk është një entitet i fiksuar, por është ajo që funksionon për ne në një situatë të caktuar. Pra, nëse ndodhemi në një “vend të gabuar”, do të ishte më e dobishme ta rishikojmë atë situatë në nocione  (idesh e kuptimesh) të mundësive që ajo na ofron, sesa ta shohim atë si një gabim të pashlyeshëm. Nëse e kemi të qartë se kuptimi i situatës mund të ndërtohet dhe ndryshohet, atëherë do të shohim çdo moment si një mundësi që të ndryshojmë dhe të krijojmë mundësi të reja.

Për shumë filozofë të tjerë, si Aristoteli, qëndrimi në “vendin e gabuar” na shtyn ta rishikojmë sistemin e vlerave dhe qëllimeve që kemi në jetë. Aristoteli fliste për konceptin e “eudaimonisë” (lumturisë dhe realizimit të potencialit njerëzor) si qëllimi më i lartë i jetës. Kur ndodhemi në një situatë që nuk është ideale, do të na jepoet mundësia që  të reflektojmë dhe përshtatim qëllimet tona, duke u siguruar që ato janë në përputhje me atë që ne e mendojmë si një jetë të plotë dhe të kënaqshme.

Filozofia e “vendit të gabuar” gjithnjë vjen me një element të reflektimit dhe ngritjes personale.

Një aspekt i efektshëm i filozofisë së “vendit të gabuar” është ndryshimi i perspektivës dhe shfrytëzimi i mundësive që vijnë nga situatat e vështira. Ky është një mendim që u jep mundësi njerëzve të shohin “gabimin” jo si një fund, por si një mundësi për rishikim dhe për zhvillim të një kuptimi më të thellë për veten dhe botën përreth nesh.

9.

Kur ndodhemi në një “vend të gabuar”, ndonjëherë është e lehtë të na kaplojnë pasiguria dhe frustrimi, sepse situata nuk përputhet me pritjet e objektivat tona. Megjithatë, duke e parë këtë situatë si mundësi për reflektim dhe ngritje, mund ta zhvillojmë një qëndrim të ri. Sistemi i vlerave dhe synimi i qëllimeve, siç e përmendëm më parë, është thelbësor. Në vend që të ndalemi tek gabimi ose dështimi, do të përpiqemi të krijojmë mundësi të reja që të mësojmë dhe që të ngritemi.

10.

Situata e vështirë na detyron të bëjmë hapa të rëndësishëm që të ndryshojmë dhe t’i shfrytëzojmë mundësitë që nuk do të ishin të dukshme po të ishim në një vend më të “duhur”. Në fakt, filozofët ekzistencialistë, si Sartri, na sugjerojnë se kemi mundësinë t’i japim kuptim jetës sonë, pavarësisht nga rrethanat që nuk janë gjithmonë të përsosura.

Mund të ndodhë që një njeri të ndiejë se po kalon një periudhë “gabimi” në jetën profesionale ose personale, por nga ky “gabim” fiton një kuptim të ri për veten, zhvillon aftësi të reja, kërkon mundësi që ai nuk i kishte menduar më parë. Ndodh që të zbulojmë një pasion të ri, të zhvillojmë aftësi që nuk do t’i kishim zhvilluar në një rreth më të përshtatshëm, dhe kështu “vendit të gabuar” i jepet kuptimi i mundësisë për ta rritur potencialin tonë.

(22 shkurt, 1 mars 2025)