DALLËNDYSHE PA QIELL

Drita Çomo (1958-1981)

Tani që tirania është shuar, tani që ka feksur liria, si Doruntina e legjendës të na vinte poetja në botën e të gjallëve, qoftë dhe për pak ditë, pak orë, ti ngrohej e ti shkrihej prej trupit akulli siberian me të cilin e varrosi koha e çmëndur, ku fatalisht kishte lindur…

NGA KOLEC  P. TRABOINI

Ishte engjëllore si një fëmijë i posalindur. I vetmi faj i saj ishte se erdhi në këtë botë në një kohë pa kohë. Erdhi atëherë kur nuk duhej të vinte. Fati që e përsjell njerëzimin sipas tekave të tij e kishte sjellë të lindëte në një familje ku babai e nëna, të dy, ishin në udhëheqje të një sistemi absurd, sistem për të cilin kishin punuar e luftuar, sistem që si një makinë shtypëse e deklaruar, ishte një mekanizëm aq i verbër sa nga dëshira e çfrenuar për të masakruar nuk pyeste më madje as për krijuesit e vet. Ishte një makinë dhune e gjaku, pre e te cilës do të binin edhe udhëheqësja e lartë Liri Belishova me të shoqin Maqo Çomo. Por, do të binte rëndë edhe mbi fëmijën e tyre të pafajshëm me emrin Dritë. Kjo Dritë e lindur në errësirën e një kohe të marrë, duhej t’i paguante një haraç të rëndë atij sistemi. Duhej ti paguante me vuajtje e mundime shpirtërore vetëm pse zoti e kishte falur tek dy prindër të gremisur në honet e diktaturës. Babai, ish ministër, burgjeve, nëna, ish zevëndësja në parti e Diktatorit, e internuar dhe e mbikqyrur natë e ditë, e përgojuar dhe mallkuar nga diktatura në tërë literaturën ideologjike dhe forumet e partisë shtet . E ajo Drita, ferishte, shkonte pas nënës pa e ditur se pse të tëra fatkeqësitë e botës kishin rënë mbi prindërit e saj dhe mbi të. Ajo rritej përditë, derisa nisi të kuptonte se jeta e saj ishte e humbur, ajo rritej si një lule në greminë, ku kishte fare pak diell. E megjithatë ishte e bukur. Një bukuri e destinuar për shkatrrim. Por nuk ishte vetëm absurdi i sistemit që ja ngrinte buzëqeshjen vajzës së re Drita Çomo. Erdhi një çast kur nisi të ndjente se në trupin e saj kish nisur të shfaqej një tjetër fatalitet vrasës, kanceri. I duhet të përballonte të dyja, tmerrin e jetës nën diktaturë dhe luftën për t’i shpëtuar vdekjes fizike. E në ecjaket e saj nga Cërriku në spitalet e Elbasanit e të Tiranës ajo meditonte në botën e saj, në vetmi. E çfarë tjetër mund të bënte. E kush mund ti afrohej asaj nëse do ta merrte vesh se e bija e kujt ishte. Edhe pse në mes njerëzve në ato udhëtime cfilitëse për t’u mjekuar, i dukej se në mes saj dhe udhëtarëve të përhumbur në hallet e veta, kish një mur të trashë xhami. Edhe zërat i vinin të largët si nga ndonjë botë tjetër. E aty në vetmi, nxirrte lapsin e letrën e shkruante vargje, me të cilat sikur donte të mëlconte plagët e thella “Për durimin e dhimbshëm pa fund”.

Hidhte sytë pertej dritarës së vagonit ku rrëshqisnin peisazhe kalimtare, fusha të zymta, diku tej kuaj të lagur në shi.”Shiu përplasi mbi xhama trishtimin/Shiu përplasi në xhama mërzinë/Shiu i lagu të gjitha mendimet/Për ditët që ikën dhe ato që do vijnë…”

Nuk ishte e mundur të kishte pak gëzim në jetë. Dhe ishte fare e re. Në të njëzetat. Ishte në pranverën e jetës.Ishte si një dallëndyshe me dëshira ngashërryese fluturimi. Po në cilin qiell. Ajo nuk kishte qiell. Qiellin dhe diellin ja kishin ndaluar. Me sy të pikëlluar prej ndalimeve shkruante “Vetmia është të duash shumë/ Dhe të mos kesh çfarë të duash/ Të mos kesh kujt t’i falësh dy lule/ Dy fjalë të mira të mos kesh kujt tia thuash…”, “Vetmia” mars 1979.

Dhe vinin netët herë me hënë e herë pa hënë të Cërrikut por që të gjitha kishin të përbashkëta, pagjumësinë. Vajza e re e pikëlluar shkruante: ” Mbrëmë prapë nata ish e qetë/Përmbi pisha errësira ra/Nxorri kokën hëna që nga retë/Po askujt asgjë ajo s’i tha /Prapë mbrëmë vezulluan yjet/Prapë klithi qyqja me trishtim/Pëshpëritën fletët nëpër pyje/ Drurët ulën degët, psherëtinë.”…”Natë pa gjumë” 1976.

Kish nisur të gjente ngushëllim tek gjyshja që e donte aq shumë, por, o Zot, çfarë ti thoshte fatit, çfarë ti thoshte gjyshes së saj, të cilës i humbi drita e syve nga mungesa e përkujdesjes mjekësore: ” Ç’zëmërim perëndish mbi supe të ra/Ç’hyjneshë ke fyer me lumturinë tënde/Që pa dritën e syve të la…”.

Kur merrte frymë në krahërorin e saj sikur buisnin lulet. E ndjente ti zgjoheshin dëshira që nga ndonjëherë i përndizmin fantazinë. Ikte larg me ëndërrime sepse fizikisht nuk e linin të largohej nga vendi internimit pa leje. Por veç, për të ëndërruar nuk kishte pse të kerkonte leje. Ishte e vetmja mënyrë për tu ndjerë e plotë. Ishte e vetmja mënyrë për të tejkaluar mjergullat e zymta të mendimeve që ja ushqente një realitet absurd i përbaltur “Në këtë botë të ndyrë dhe të ashpër”… E në këto ikje ndjehej herë si pëllumb e herë si mjellmë. Por më së shumti si dallëndyshe krahëthyer.

Ishte janar, dimër i egër me ngrica, me të ftohtin deri në palcë, e megjithatë ajo ndjente gjakun ti vershonte, ndjente afsh, i ndizeshin dëshira sepse ishte në moshën e dashurisë të cilën, o Zot, përse, ja kishin ngrirë e kallkanosur brenda tonelatave akulli tiranik , “Dashuria është ajo pisha e gjelbër/që lëkundet nën qiellin me hënë/Që ngrin në të ftohtin e janarit/ Si një dëshirë e pathënë..”

Ajo kishte plot dëshira të pathëna, madje të pathënat e saj qenë me mijra sepse përditë e më shumë filli i jetës po i këputej. Diçka e përvëlonte brënda trupit. Ajo përditë po tretej. Por dëshira për jetë kurrë nuk i humbi edhe pse e ndjente se ” Ngrica i rrëzon(te) lulet përtokë”.

Ajo e ndjente se çdo gjë po i shkiste, si retë që iknin në të tjera hapsira qiellore. Ajo e ndjente se kish ardhur koha ta linte këtë botë në një moshë kur as mund të mendohet vdekja. E megjithatë, e ndergjegjëshme se fati i saj qe tragjikisht i pakthyeshëm, shkroi: “Dreqi e di ç’do të bëhet, po kujt t’i vësh faj.”

Veshtrimi ju ngri dhe fryma e saj u përplas në qiell. Qanë ëngjëjt prej dhëmbjes. Frymën e saj e morën por trupin ja lanë në atë botë të egër e terrinë, për të cilën poetja Drita Çomo shkroi : “…mbi botë ka kaq akull /Qeli të lagështa dhe hekura…/ Kur varrosën për jetë të gjallët/ Si nuk ngrihen të bredhin të vdekurit…

Ajo e ndjente se po e varrosnin së gjalli, se gjithësesi nuk kishte vdekur. Se si mund të vdesë një vajzë, një lule e bukur në moshen 23 vjeç?! Si mund të mbulohej në dheun e zi klithma protestës për tragjizmin e fatit të një poetje, e pertej saj të mbarë një populli

“Në sa gradë nën zero paske lindur /Dashuria ime siberiane.”.

Tani që tirania është shuar, tani që ka feksur liria, si Doruntina e legjendës të na e vinte poetja në botën e të gjallëve, qoftë dhe për pak ditë, pak orë,  ti ngrohej e ti shkrihej prej trupit akulli siberian me të cilin e varrosi koha e çmëndur, ku fatalisht kishte lindur…

Dallandyshe pa qiell

Drita Çomos

dyfish tragjike, vajzë-dallandyshe

me dy krahë thyer, në lëndine zalisur

me deshira ngashërryese fluturimesh të largëta

në një botë ku të kish më shumë dritë e liri

po në cilin qiell, ajo nuk kishte qiell

qiellin dhe diellin ja kishin mohuar

e pikëllimin koha ja ktheu në shi

ja kishte ndaluar përjetë fluturimin

ndaj frymën e fundit e la në lendinë

me endrra të ngrira fluturimesh në sy

dallandyshja pa qiell.

Kolec Traboini

Boston, prill 2007

————————

DRITA ÇOMO lindi në Tiranë, më 1958. Në nëntor të vitit 1960, në moshën dy-vjeçare, internohet për shkak të dënimit politik të nënës së saj, Liri Belishovës. Babai i saj, Maqo Çomo, u dënua dhe ridënua nga regjimi komunist. Një pjesë të fëmijërisë dhe të adoleshencës Drita e kaloi e internuar në Kuç të Vlorës, më pas në Progonat të Kurveleshit. Së fundi e internojnë në Cërrik, ku edhe mbaroi shkollën e mesme, por për arsye të sëmundjes së pashërueshme si dhe të një keqdashjeje politike, u pengua në mbrojtjen e maturës. Sëmundja avancoi dhe, më 19.02.1981, në moshë fare të re, vdes në spitalin onkologjik të Tiranës. Në momentet tragjike të ditëve të fundit të jetës nuk iu lejua të kishte pranë as nënën, dhe deri në grahmat e vdekjes ajo mbeti e vetme.( sipasQSHRT).