Arkeologu i dijes filozofike

Nga Dorian Koçi

Sa jetonin centaurët e pyeta një ditë Prof Moikomin ndërssa flisnim për librin e tij të fundit “Centauri i Dritës”. Buzëqeshi dhe pa u bezdisur që e kisha ndërprerë (ky ishte gjithmonë stili ynë i i bisedës) më tha se centaurët janë krijesat që mësuan Akilin. Imagjino më tha me stilin e tij lakonik-kur u mësuan sekretin e përjetësisë Akilit, (sepse jam fort i sigurtë se nuk e kishte fituar atë duke u zhytur në lumin Stiks nga e ëma), sa duhet të jetonin vetë? Jam i bindur se sikur te rrëfenja e njohur e Saadi-ut ku mësuesi mëson 99 hile te sporti i mundjes nxënësit të vet dhe një e mban për vete kur ai do ta sfidojë, ashtu dhe centaurët i mësuan Akilit përjetësinë por me një cen të vogël, që ai mund të vritej në thembër. Nuk mund të thosha më asnjë fjalë pas këtij pasazhi që bënte bashkë dijen e lashtë antike me misticizmin e lindjes dhe e konsiderova veten me fat që kisha mundësi të bisedoja me këtë njeri që ishte një Sokrat i kohës sonë. Nuk bëja gabimin që ta quaja Platon, pasi në republikën e së ardhmes , Platoni i kishte përjashtuar poetët dhe Moikom Z, Siç nënshkruante në librat e vet i kishte bezdi njerëzit që nuk respektonin poetët.

Pjesëza e mësipërme është nga momentet e shumta që kaloja në takimet tona ku dashamirësia dhe interesi i tij jo vetëm për Muzeun Historik Kombëtar por për të gjitha fushat e dijes ishte i jashtëzakonshëm. Është vështirë që të gjesh të mishëruar në një njeri disa disiplina të dijes dhe për më tepër të gjitha ato të veshur me dëshirën për të prodhuar një kod të ri leximi, deshifrimi e intepretimi. Moikom Z e njihje që fëmijë me “Kalorësit Dardanë” dhe Heroin e tokës Nanas, për ta ritakuar sërish me poezinë e tij simbolike e jo të zakonshme në adoleshencë, e në moshën e rritur në esetë e tipit borhesian gjithë kabalizëm, teozofi e misticizëm. Portretet monografike të tij kushtuar figurave të mëdha të kombit si Naim Frashërit, Onufrit, Migjenit, De Radës, Lasgush Poradecit e së fundmi Skënderbeut kanë krijuar arketipe idesh sesi mund ti njohësh këto figura e ti ballafaqosh me kulturën mesdhetare e europiane. Moikom Z më pat rrëfyer se në të ri të tij kish dashur të shkruante me një alfabet të përbërë prej numrash ku çdo gërmë do shkruhej me numrin përkatës që zinte në alfabetin prej 36 shkronjash të gjuhës shqipe. Nuk e di nëse ia arriti ndonjëherë apo nëse la ndonjë tekst të tillë por vepra e tij sa do që shpesh duket se ka një kaos të jashtëm në vetvete është e përpiktë si një ekuacion matematikor. Parimi i rrathëve koncektrikë në veprën e tij dekunstroktohet pasi historia e filozofia në mënyrë ciklike duket se përsërisin njëra-tjetrën dhe shpesh lindin dhe njëra-tjetrën.

Në fillim të shekullit XX Fishta do ta përcaktonte Konicën si një enciklopedi ambulante të kulturës shqiptare. Njëqind vjet më vonë ishim me fat që kishim mes nesh një enciklopedi lëvizëse që gjallonte në shqip mes formulave të lashta të kabalës, misticizmit dhe traditës. Moikom Zeqo krijoi një shkollë të vërtetë poetike kur ringjalli antikitetin në një tokë djerrë si askush në letërsinë shqipe e mitologjia u bë pjesë e diskursit të përditshëm.Idolet e tij poetikë si Pindari, De Rada e Witmani i veshën një mantel prej të cilit ai sendërtoi konstelacionin e tij poetik. “Tërë poetika ime rikonstrukton të Shkuarën si një makinë për të Ardhmen” do shkruante vet në parathënien e vëllimit të XII me poezi “Miscellanea” duke na dhënë vet kodin e leximit të poetikës së tij.

Çmund të themi më tepër kur për një njeri që sfidon sëmundjen dhe me një ankth sifizian vazhdon të luftojë për të vëretetat e tij që janë dhe të vërtetat e jetës. Intelektual që në mesin e kohës lukuni kurr rrëzonin buste nga pidestale, ndryshonin data nga historia me një kurajo civile shpërthente mes parlamentit shqiptar se 29 nëntori nuk është një datë apokaliptike, nuk është e shpikur, po realitet i patjetërsueshëm. Mohimi saj të çon te satanizmi i demokracisë. Ajo është një datë e madhe uniteti dhe jo shpërbërjeje, e mirëkuptimit dhe jo e shkombëtarizimit..

Kultura jonë humbi një njeri diturak që nuk bënte pakt për të heshtur. Mes librave, tablove, vizatimeve e melodisë tënde të preferuar do të gjëmojnë sentencat e tua në latinisht ” Plaudite, amici, comedia finita est ” (Duartrokisni miq! Komedia mbaroi!). Komedi e trishtuar humbja jote miky ynë , një komedi që na kujton se duhet ti duam të gjallët pa vdekur ende. Moikom Z iu përvoll së përditshmes dhe u tret në eterin e përjetshëm të kulturës dhe gjuhës shqipe. Prej andej ku i dihet, si mendimi pitagorian që e citoje shpesh do ringjallesh në formën e Makabe Zaharias, personazhit tënd të dashur për të na rikujtuar se qytetërimi botëror është një Ars Combinatoria… Deri atëherë lamtumirë Mjeshtër!