Author Topic: ANDON ZAKO ÇAJUPI  (Read 1737 times)

shaban cakolli

  • Sr. Member
  • ****
  • Posts: 301
    • View Profile
    • Email
ANDON ZAKO ÇAJUPI
« on: March 15, 2011, 01:21:32 PM »
Çajupi u lind në katundin Shepër të Zagorisë më 1866, motin kur gjuha dhe letërsia shqipe do të manifesoheshin me bujë, përmes veprave që botuan në të njejtën kohë De Rada, Dora d’Istria e Kristoforidhi. Emri i vërtetë i poetit ishte Andon Çako. Ai e ndërroi më vonë emrin e e bëri Zako dhe pastaj mori pseudonimin Çajupi, sipas një mali të Zagorisë.
Andoni ishte bir i një tregëtari të pasur duhanesh, Harito Çakos, që punonte në Greqi e sidomos në Misir, ku pat marrë pjesë në krye të herës në Lëvizjen Patriotike të shqiptarëve të atjeshëm. Mësimet e para, Andoni i mori në shkollat greke të Sheperit e të Nivanit të Zagorisë. Më 1882, i ati e mori me vehte në Misir ku e futi në një kolegj francez, të cilin poeti e mbaroj më 1887. Pushimet shkollore, djali i kalonte në fshat, në Shqipëri. Po më 1887, ai erdhi për herë të fundit në atdhe. Këtë mot ai shkoi për të ndjekur studimet e larta në Gjenevë të Zvicrës, ku mbaroi fakultetin e drejtësisë e mori titullin e doktorit më 1893. Tre vjet më parë, poeti qe martuar në Gjenevë me një vendase, të cilës i dimë vetëm emrin, Evgjeni. Gruaja i vdiq në krye të motit, në të lindur, e e la me një djalë, Stefanin. Çajupi s’e harroj më vonë Evgjeninë. Ai e kujtoj atë me dhëmbje të madhe në ,,Vajet’’, e famshme që shkroi me rastin e dhjetë vjetorit të vdekjes së saj. Kur Çajupi u kthye në Misir, Lëvizja Patriotike e shqiptarëve të atjeshëm po merrte një hap të ri.
Më 1902, Çajupi botoj veprën e tij të parë dhe më të rëndësishme ,,Baba Tomorri’’, përmbledhje poetike. Po libri nuk u shpëtoi edhe kritikave pa vend, të cilat morën shkak të ndonjë vjershe të tij liçensioze. Poeti premtoi atëherë se, për së afërmi, do të botonte edhe një tjetër vëllim me vjersha, të titulluar ,,Dhjata e Re’’, ku ai do të luftonte pa mëshirë ,,njerëst e liq dhe tradhëtarët’’, sikundër i shkruan një miku të tij më 1903. Këtë luftë ai do të bënte ,,për të mirën e Shqipërisë’’. Për fat të keq vëllimi i dytë i vjershave origjinale të Çajupit nuk u botua dhe as që dihet se ç’u bë me to.
Më 1919, poetit i kish ngjarë një fatkeqësi e rëndë familjare, i kishte vdekur djali i tij i vetëm, Stefani. Menjëherë pas të birit i vdes edhe e ëma, për të cilën Çajupi kishte një dashuri shumë të madhe. Që atëherë, megjithëse nuk e braktisi Lëvizjen Kombëtare, megjithëse botoj edhe ndonjë vepër të re si përshtatjen e përrallave të La Fontenit, Çajupi u trondit së tepërmei nga shëndeti.
Çajupi vdiq në Heliopolis, në një lagje të Kairos, më 11. 07. 1930, larg atdheut të cilin kishte më shumë se dyzet vjet që nuk e kishte parë e për të cilin ishte aq shumë i dëshiruar. Me rastin e vdekjes së Çajupit, shtypi i Zogut botoi vetëm një lajm prej tre reshtash. Por vdekja e poetit bëri bujë, veçanërisht në rininë përparimtare të kohës.

shaban cakolli

  • Sr. Member
  • ****
  • Posts: 301
    • View Profile
    • Email
Re: ANDON ZAKO ÇAJUPI
« Reply #1 on: March 15, 2011, 01:22:23 PM »
Motivi i dashurisë

Një pjesë e madhe e vjershave të Çajupit i përket dashurisë. Në mes të vjershave erotike të Çajupit janë edhe katër ,,Vajet’’ e tij për të shoqen, Evgjeninë, vjersha shumë e njohur ,,Kopshti i dashurisë’’, një vjershë e gjatë me subjekt biblik, ,,Zolejka’’, etj. Për Çajupin dashuri është principi i jetës njerëzore. Ai asaj i beson edhe më shumë se Perëndisë. Vjershëtorin e duan të gjithë e ai mbetet i pavdekur se këndoi dashurinë. Dashuria që poeti pat për të shoqen zvicerane qe shumë e madhe. Ai e kujtoi me një dhembje të thellë, edhe pas dhjetë vjetëve të vdekjes. S’e kujtoi vetëm si burrë, por edhe si baba i dhembshëm:

Mos na le të gjorë, me zemër të ngrirë,
ktheu të gëzonesh kur të shoç të birë:
e ke lënë foshnje, tani u bë burrë
s’arrite t’a rritje, s’të ka parë kurrë.
Për ty shumë herë çoç do të më thotë,
po s’mund t’i përgjigjem, se më mbytin lotë…
Me se rrojnë foshnja? Ç’i rritë çilimitë?
Dashuri e nënës dhe përkëdhelitë.


Poeti e dashuroj aq shumë atë grua, ai e ndjen aq fort dëshprimin e humbjes së saj, sa që arriti të mendojë për një çast se jeta është e kotë, se për të s’ka më asnjë shpresë.
Çajupi veçanërisht me forcë godet zakonin e martesave të fëmijëve pa i pyetur, martesat e djemve të vegjël me vajza të rritura, të cilat mund t’i bëjnë të gjitha punët në shtëpinë e burrit. Te komedia ,,Katërmbëdhjetë vjeç dhëndërr’’, Çajupi i vuri në lojë fort bukur këto zakone. Një nga plagët e shoqërisë shqiptare të kohës së Çajupit ishte edhe kurbeti. Për këtë, Çajupi ia kushtoj bukur vjershën ,,Kurbeti’’.

shaban cakolli

  • Sr. Member
  • ****
  • Posts: 301
    • View Profile
    • Email
Re: ANDON ZAKO ÇAJUPI
« Reply #2 on: March 15, 2011, 01:22:58 PM »
DHEU

Dheu i gjat' e i gjerë,
na jep buk' e na jep verë
për të ngrën' e për të pirë,
kush di ta punojë mirë.

Si njeri i shtrënguar,
dheu nukë fal gjë kurrë,
pa munduar, pa punuar'
S'na jep as misër, as grurë.

Do ta punojë njeriu
dhe ta vadisë me djersë
që të hajë buk' i ziu,
nga uria të mos vdesë!

Punoni, more të mjerë,
se dhe gjëri në na mbetë,
pas neve vinë të tjerë,
nukë sosetë kjo jetë.

shaban cakolli

  • Sr. Member
  • ****
  • Posts: 301
    • View Profile
    • Email
Re: ANDON ZAKO ÇAJUPI
« Reply #3 on: March 15, 2011, 01:23:33 PM »
Naim Frasheri

Vdiq Naimi, vdiq Naimi,
moj e mjera Shqiperi!
Mendjelarti, zemertrimi,
vjershetori si ai!

Vdiq Naimi, po vajtoni
shqipetarka, shqipetare!
Naimne kur ta kujtoni,
mos pushoni duke qare!

Vdiq Naimi, gjithè thone,
qani turq, qani kaure!
Bilbil’ i gjuhese tone
s’do te degjohet me kurre!

Vdiq Naimi, qe kendoi
trimerine, Skenderbene,
vdiq Naimi, qe levdoi
dhe nderoi memedhene!

Vdiq Naimi, po c’te gjeti,
o moj Shqiperi e mjere!
Vdiq Naimi, po kush mbeti?
Si Naimi s’ka te tjeve.

Vdiq Naimi! Vdekj’ e shkrete,
pse more te tille burre?
I ndrite shpirti per jete,
mos i vdekte nami kurre!

shaban cakolli

  • Sr. Member
  • ****
  • Posts: 301
    • View Profile
    • Email
Re: ANDON ZAKO ÇAJUPI
« Reply #4 on: March 15, 2011, 01:24:25 PM »
URATA

Dhe mbi te gjitha ruaje zemren tate
sepse prej saj buron jeta

Dhe rri sa me larg prej gojeve te rrejshme
dhe largoji prej vetes buzet mashtruese

Dhe syte e tu le te shikojne ne fytyre
dhe shikimi i yt le te jete prore i drejte

Dhe kujdesu se ciles rruge do te ecesh
dhe te gjitha rruget le t'i keshe te drejta

Dhe mos kthe as djathtas as mengjer
dhe kujdesu te ecesh lark te keqes.

shaban cakolli

  • Sr. Member
  • ****
  • Posts: 301
    • View Profile
    • Email
Re: ANDON ZAKO ÇAJUPI
« Reply #5 on: March 15, 2011, 01:25:05 PM »
VARFËRIA DHE LIRIA


Jam i varfër, po i lirë,
ndaj më pëlqen varfëria;
kush do të rrojë më mirë,
s'urdhron dot veten e tia.
Mbreti sikur të më thotë
"Hajde në palas me mua,
të gëzosh dhe ti në botë",
do t'i them: "Zot, nukë dua.
Për të ngrën' e për të pirë
nukë mund të shes lirinë;
i varfëri rron më mirë
s'ai që do madhërinë.
S'më duhet ergjëndi mua,
dua lirinë dhe nderë,
dua të bëj si të dua,
jo si të duan të tjerë.
Nukë ka në këtë jetë
gjë m' e vyer se liria".

A. Z. Çajupi

shaban cakolli

  • Sr. Member
  • ****
  • Posts: 301
    • View Profile
    • Email
Re: ANDON ZAKO ÇAJUPI
« Reply #6 on: March 15, 2011, 01:25:45 PM »
Shqipetar


Shqiperin e mori turku,
i vu zjarr
Shqiptar. mos rri,po doku
shqipetar!
Mjaft punove per te tjer,
o fatkeq!
Kujto vendin tek ke lere
dhe tek heq.
Te ka bere perendia
luftetar,
si s'te lodhi roberia,
shqipetar!
Erdhi dita te ngresh koke,
te kerkosh
lirine, bashke me shoke
te luftosh!
Mos beni si keni bere
gjer me dje,
por te luftoni te tere
per Atdhe.
Peseqind vjet kemi rruar
me pahir,
Lidhur me kemnb e duar
me zinxhir!
Myslyman e te krishtere
jemi keq!
Te ngrihemi qe te tere,
djem e pleq!
Te ngrihemi te deftojme
trimeri
ja te vdesim ja te rrojme
per liri!

O moj Shqiperi e dashur,
memedhe,
Te shoh me buze te plasur,
si me sheh.
U shkretove anembane,
Shqiperi,
se shqiptaret s'kane
dashuri.
Gjithe djemte qe ke qare
dhe mban zi,
per Morene jane vrare,
per Turqi!
Zhvish rrobat e roberise,
memedhe,
vish armet e trimerise
se ke ne!

shaban cakolli

  • Sr. Member
  • ****
  • Posts: 301
    • View Profile
    • Email
Re: ANDON ZAKO ÇAJUPI
« Reply #7 on: March 15, 2011, 01:26:22 PM »
Andon zako Çajupi ose Çakua siç quhej ndryshe dhe emri i vërtet i familjes së tij. Më ra në sy që nuk ishte përmendur Kryevepra e tij " Baba Tomorri" e ndarë në këto cikle: Atdheu, dashuria dhe Përralla të vërteta dhe të rreme... Në përmbledhje ( Kryevepër janë 122 poezi të botuara...
Apo nuk e kam vërejtë por s'ka dertë. E rëndësishme është që flitet dhe shkruhet për Rilindasit tanë. Kjo ka rëndësi të ve4antë për mua sikurse që ka edhe për ju të tjerët.
Pseudonimin Çajup i dha vetës në vitin 1902. Duke mos folur për shkollimin e tij të ulët do të them vetem pak fjalë shkarazi për shkollimin e tij të lartë. Mësimet e para i ka mbaruar në një lice lazarist në Aleksandri. Pasi ka mbaruar liceun, Andoni është kthyer për herë të fundit në Atdhe, në vitin 1887 për t'u nisur pastaj për në Zhenevë të Zvicres.
Në Zhenevë vazhdon studimet e larta për drejtësi.
Por këtu përjeton edhe dhembjen e tij më të madhe e cila do ta shoqeroj gjatë gjithë jetës së tij. Andoni martohet me një vendase me emrin Evgjenia, e cila në krye të një viti që kaluan bashkë, vdiq, duke i lënë në duar djalin e porsalindur, Stefanin.
Më vonë duhet thënë edhe këtë gjë, që kur ishte në moshë të pjekur i vdes edhe djali i vetëm Stefani...
Fatkeqesinë e familjes së tij, Çajupi e paraqet më së miri te " Vajet" të cilat i kishte përmendur Hollivudstar. Në vitin 1893 doktoron dhe me vonë vendoset në Kajro.

Gjënë e parë që ka shkruar Çajupi ka qenë:
Një Artikull me titull " Duke kërkuar një Alfabet" pastaj tregimet " Historia e një familje" si dhe " Musafirët e Çajupit".
Këti ai i kishte shkruar në frëngjishtë nën një titull të përbashkët: " Besa - besë"...
Autori aty prek një nga ato plagë që shkaktonte kurbeti...
Si thamë më lartë Vepra që i dha emër ishte " BaBa TOMORRi"... e botuar në Kajro në vitin 1902.
Pas " Baba Tomorrit" Çajupi shkruan:
" Dhjata e vjetër e shfaqur" ose " Baba Musa lakuriq+ pastaj Tragjedinë " Burri i dheut" si dhe Komedinë " pas Vdekjes", Komedi e cila më vonë është ekranizuar nga Kino Studioja " Shqiperia e Re" ku një rol të veçantë luan Kadri Roshi.
Ai më vonë ka botuar edhe " Përrallat" të përshtatura nga La Fonteni si dhe përmbledhjen " Lulet e Hindit"...
Vjersha që na kishte lënë më së shumti mbresa, kur ishim Normalist ishte ajo e " SULLTANIt"... Aty ka qenë një vargë që thoshte kështu:
Kur bëre derr e Arinë
ç'deshe që bëre Turqinë?
Dhe ne si gjenerat e vitit 1981, e kthenim këtë refren dhe e bënim pak më ndryshe:
Kur bëre derr e arinë
ç'deshe që bëre Serbinë?

Po ashtu Komedia shoqërore " katrumdhjetë vjeç dhëndërr", poeti e boton në vëllimin " Baba Tomorri". Ajo është shkruar në vargje...
pastaj Çajupi ka shkruar edhe një dramë të tipit klasik me titull " Burri i dheut"...
Ka shumë të shkruhet dhe të thuhet për këtë Rilindas tonin që padyshim radhitet fill pas Naimit tonë të madh!


shaban cakolli

  • Sr. Member
  • ****
  • Posts: 301
    • View Profile
    • Email
Re: ANDON ZAKO ÇAJUPI
« Reply #8 on: March 15, 2011, 01:26:56 PM »
Burri me Grua

Markua do të vdesë,
nuk i mbeti shpresë,
dhe gruas i thotë
duke fshirë lot:
- do të vdes moj grua:
jam keq i sëmurë!
po hajde më thua:
që kur më ke burrë,
më ke mbajtur nderë?
Nga mua më mirë
ke dashur të tjerë?
Më ke vërë brirë?
Fol, mos ki frikë,
trego të vërtetën,
se edhe për një çikë
do ta humbas jetën!
- Po n'u sherofsh prapë?
e shoqja i thotë
dhe mori një napë
për të fshirë lot.

shaban cakolli

  • Sr. Member
  • ****
  • Posts: 301
    • View Profile
    • Email
Re: ANDON ZAKO ÇAJUPI
« Reply #9 on: March 15, 2011, 01:27:44 PM »
Andon Zako Qajupi

Memedheu


Memedhe quhet toka
ku me ka renur koka,
ku kam dashur mem'e ate,
ku me njeh dhe gur' i thate
ku kam pasur shtepin,
ku kam njohur perendin,
stergjyshet ku kane qene
dhe varret q'i kane vene,
ku jam rritur me therrime
ku kam folur gjuhen time,
ku kam fis e ku kam fare,
ku kam qeshur, ku kam qare,
ku rroj me gas e me shpres,
ku kam deshire te vdes.

shaban cakolli

  • Sr. Member
  • ****
  • Posts: 301
    • View Profile
    • Email
Re: ANDON ZAKO ÇAJUPI
« Reply #10 on: March 15, 2011, 01:28:41 PM »
ANDON ZAKO ÇAJUPI



VAJE

Që ditën që më vdiqe, që kur s'të kam parë,
Lotë që kam derdhur s'më janë dhe tharë!,,,
shumë vjet u bënë, sot u mbushën dhjetë
që kur më ke lënë dhe s'të shohë ndër jetë!
Nder ç'kopshte me lule ke qëndruar vallë?
S'të vjen keq për mua? S' të vjen mall për djalë?
O Engjëll i bukur mos mëno në botë,
kthehu të të shomë të na mbeten lotë.
Motmot që rrojtëm baskë s'më hurreve.
Atje tek rri jan qipariz e varre...
Ktheu të të shomë, mos na ler për fare!
Mos na le të gjorë, me zëmër të ngrirë;
Ktheu të gëzohesh kur të shoç të birë:
E ke lënë foshnjë, tani u bë burrë;
S'harrite ta rritje, s'të ka parë kurrë!
Për ty, shumë herë, çoç do të më thotë,
Po s'munt t'i përgjigjem se më mbytin lotë!
Kthej koken me nj' an dhe vështroj përpjetë


Duke psheretitur tek zoti i vërtetë.
O zot i vërtetë, s't'erdhi keq për djalë
Kur i more mëmën dhe më le të gjallë?
Të më keshe marrë do të qe më mirë,
do të rronte mëma të rritej të birë.
me sa rrojnë foshnjat? ç'i rrit çilimijtë?
Daswhuri e mëmës dhe përkëdhelitë.
O zot, të jam falë, mos më le të mjerë:
Dërgon Evgjeninë t'a sho dhe një herë.
- " pse s'kuvendon mirë, more punë- bardhë?
" Cili vdiq një herë dhe prapë ka ardhë?
" Gjithë humbasin gruan, mëmën e babanë,
" Po ata që mbetën si ti nuk qanë:
" Të v^dekurin lotë s'e bien në jetë,
" Po lutu dhe falu të rriç djalën vetë"-

Doje drit' o qiell, more driten time,
Dhe më mbushe jetën plot me hidherime!...
tani rroj pa shpresë, ndaj s'dua të rroj,
Se dhe perendinë tani s'e besoj!...

II

Ditën e vitit të parë,
U bë qiamet i math,
Nga tëbora që ka rarë
Faqez e dheut u sbarth.
Cingërimë e erresirë,
jashtë veriu pëllet!
Bie bor e bresherirë,
dheu duket si det!
ËSHTË natë, nat e zisë...
vetëtit edhe gjëmon!
Një Engjëll i perendisë
Dergjet sëmur' e rënkon!
Ka tri dit që po mundohet
Dhe me vdekjien qërton,
Po vdekja s'do të mërgonet
Se shpyrtin' e saj kërkon!
" perëndi, lemë të gjallë
. Po lulet mëm' e mjerë-
" Të munt të rrit këtë djalë,
" S'ka një javë që ka lërë.
" Kush do e marrë ta rrijë?
" Jetimi qysh dotë rrojë?
" Kush dot i apë të pijë?
" Si unë kush dota dojë?
" Kush do ta dojë Stefanë!
" Më ndje o zot i vërtetë!
" Se >Stefani ka babanë,
" Dhe do ta rritijë vetë".
Engjëlli me këto fjalë,
Nga jet e rreme shpetoi,
la baban' e zi me djalë!
Dhe ndë Qiell fluturoi!


III

Bot, moj Bot' e pa besë
Nuk ke gjë të vërtetë:
Njeriu po dotë vdes
Dhe nukë vjen më në jetë.

Dotë gdhietë një ditë,
Dotë vijë një mëngjes
Nukë dotë sho të mitë,
Dotë mbyll syt të vdes!

Dotë qajn' e të vajtojnë,
Dot'më mbulojnë me gurë,
pastaj dotë më harrojnë
Dhe si kur s'kam qënë kurrë!


IV

Kur shkoj nëpër varre ku ka mbirë bari
Që rritet e matet me trupin tënë,
Kujtoj kush ka vdekur, mentoj ç'kanë qënë,
Zëmra më lëndohet dhe s'pushon së qari.

Gjithë kanë qenë të gjallë si unë,
Të varfër, të pasur, të urt' atë marrë,
Mbase kanë dashur, qeshur' apo qarë,
Po të tërë vdiqnë dhe në varr i vunë!

U lutem moj eshtra të kujt ini vallë?
Edhe kurm' i bukur ç'u bë, ku e latë?
- Kujto djalerinë... një Ëngjëll, një natë
T'iku nëpër duar dhe të la me djalë._

shaban cakolli

  • Sr. Member
  • ****
  • Posts: 301
    • View Profile
    • Email
Re: ANDON ZAKO ÇAJUPI
« Reply #11 on: March 15, 2011, 01:29:17 PM »
(Poemthin " vajet" e kam sjellë ashtu siç e ka shkruar vet Poeti pra me gjuhën e poetit megithëse në disa vende përdoret " ç" e fortë në vendë të asaj të butes,,,)

Mundë të ju them që Çajupi ka shumë vjersha interesante të cilat nuk janë të njohura aqë shumë për lexuesin e rëndomtë ( dhe jo për studiusit) dhe sidomos fabulat e tija të paraqitura në vargje,,,

" Vajet" bëhen akoma si vargje më të dhimbshme për lexuesin e sotshëm, kur kujton që, megjithë përpjekjet, poeti për të rritur djalin ( ia kishte dalë kësaj) ai i vdes një ditë kur ishte në moshen 27 Vjeçe...Pra djali i vdes ÇAJUPIT në vitin 1919 teksa ishte i lindur në vitin 1892... Kjo ishte një goditje e rëndë për Poetin.
Çajupi vdiq më 11 korrik 1930, në heliopolis pranë kajros, me plagën në zemër se nuk e pa më atdheun.
Atdheun ai nuk e kishte parë më që nga viti 1892,,,
Kur kishte vdekur Poeti, gazetat e Shqiperisë i kishin kushtuar vetëm pak rreshta lajmit të vdekjes së poetit.

shaban cakolli

  • Sr. Member
  • ****
  • Posts: 301
    • View Profile
    • Email
Re: ANDON ZAKO ÇAJUPI
« Reply #12 on: March 15, 2011, 01:30:02 PM »
Çajupi i shkroj edhe dashurise dhe erotikes (Poezite e tij erotike dhe sidomos poezia "Kandari" ishte e ndaluar me vite nga regjimi komunist).
Ja nje poezi per dashuri.

DASHURIA

Bukuria jote, lesherat e tua
porsi pende korbi, te gjata mbi thua,
ballete si diell, faqete si molle,
qafa jot' e gjate, mesi yt i holle...
dora si debore, fjala jote mjalte
kurmi yt i derdhur, shtrati yt i nalte,
gjithe me kenaqin, te tera i dua,
po zemera jote u be gur per mua!


shaban cakolli

  • Sr. Member
  • ****
  • Posts: 301
    • View Profile
    • Email
Re: ANDON ZAKO ÇAJUPI
« Reply #13 on: March 15, 2011, 01:31:07 PM »
ANDON ZAKO ÇAJUPI


Edhe ne si art-dashes,e jo si kerkues/e te falemnderojme per poezin e shkruar.

Do te levdoj dashurine
barabar me perendine,
se dashuri e vertete,
na mban te gjalle ne jete.

S'e kam pare perendine,
shoh ngahere dashurine,
dashuria mbreteron,
se njeriu pa te s'rron.
Cilen te besoj tanine,
perendin' a dashurine?
Perendi ne kete jete
eshte dashuria vete.

Pika-pika bie shiu
dhe debora floke-floke,
vetetin e fryn veriu,
bresheri kercet mi toke!

Le te fryje er' e ftohte,
s'ka c'me ben dimeri mua
Dashuria me mban ngrohte,
se pushtoj ate qe dua.

Kur fryn era me tallas,
kur bie debor' e shi,
sa fle njeriu me gas,
kur ka miken ne gji!