Nj?ri nd?r poet?t m? t? shquar shqiptar, Millosh Gjergj Nikolla, ashtu sikur pati fatin e keq n? jet?n e tij t? shkurt?r, ashtu vazhdon ta ket? fatin e keq jo vet?m krijimtaria e tij e shk?lqyer, por edhe bustet dhe emri i tij. Indiferenca, keqinterpretimet dhe satanizimi q? po i b?het Migjenit dhe krijimtaris? s? tij, nga disa qarqe n? Shqip?ri dhe n? Kosov?, v? n? pik?pyetje t? madhe nd?rgjegjen intelektuale shqiptare n? p?rgjith?si e n? ve?anti pap?rgjegj?sin? e organeve relevante shtet?rore, arsimore dhe kulturore t? Shqip?ris?, t? cilat n? 95-vjetorin e lindjes dhe 68- vjetorin e vdekjes s? poetit anashkaluan manifestimet p?r t?.
Asnj? institucion arsimor apo kulturor n? Shqip?ri nuk ka njoftuar zhvillimin e ndonj? aktiviteti p?rkujtimor m? 13 tetor, dit?n e 95-vjetorit t? lindjes s? poetit t? madh shqiptar, Millosh Gjergj Nikolla, ka b?r? t? ditur gazeta ?Shekulli?. Asnj? njoftim nga Ministria e Kultur?s, Lidhja e Shkrimtar?ve, Qendra Nd?rkomb?tare e Kultur?s, Teatri Komb?tar?, nd?rsa derdhen para p?r lloj-lloj aktivitetesh. Emri i Migjenit duket se ?sht? harruar mes projekteve t? l?na sirtar?ve t? institucioneve.
Nuk ka faj Migjeni pse kishte emrin Millosh dhe p?r shkak se ishte pjes?tar i fes? ortodokse. Nuk mund t?i vihet faj sot, sepse paska qen? ateist, kur nuk dihet mir?filli se a ishte i till? n? jet?, dhe p?r m? tep?r kishte mbaruar nj? shkoll? fetare ortodokse. Nuk ka faj Migjeni pse ishte keqinterpretuar poezia dhe proza e tij nga disa kritik? t? realizmit socialist.
Mjerisht, ?Migjeni duket shum? fatkeq vet?m sepse ka lindur shqiptar?. Po t? kishte lindur n? Hungari, do t? ishte si Shandor Pet?fi, ose Adi Endre. Po t? kishte lindur n? Rusi do t? ishte i njohur si Jesenini apo Majakovski. Po t? kishte lindur n? Greqi do t? ishte nj? Janis Ricos. Mir?po fakti se ai ishte shqiptar, ortodoks me p?rkat?si fetare, tash n? periudh?n e k?tij far? pluralizmi pa fre, ka b?r? q? t? sulmohet nga t? gjith?, e sidomos nga kritika fundamentaliste fetare n? p?rgjith?si, e n? ve?anti nga disa fundamentalist? krishter? t? Shkodr?s.
Migjeni, dikur i interpretuar me t? drejt si poet uragan i pap?rmbajtur, tash duket edhe m? fatkeq, sesa ishte realisht n? jet?. Padrejt?sia q? po i b?het k?tij gjeniu t? letrave shqipe ?sht? nj? damk? e madhe n? nd?rgjegjen e v?rtet? intelektuale, sepse let?rsia shqiptare njeh nj? Migjen, nj? poet e prozator realist, q? barazohet me t? drejt? me poet?t m? t? m?dhenj t? let?rsis? bot?rore, t? periudh?s s? realizmit. E t?r? krijimtaria e Migjenit ?sht? krejt?sisht e angazhuar dhe n? sh?rbim t? njeriut, n? sh?rbim t? shqiptarit t? koh?s, kur jetoi poeti. Vepra dhe jeta e tij ishte nj?zuar n? nj? protest? t? mir?fillt? shoq?rore, protest? e cila nuk e b?ri m? t? mir? Shqip?rin? e koh?s s? regjimit t? Ahmet Zogut, por diagnostifikoi s?mundjen e v?rtet? t? Shqip?ris? dhe t? shqiptar?ve t? asaj kohe, t? asaj Shqip?rie aq t? vock?l, sa nx?n?sit e tij mezi e gjenin n? hart?n e bot?s.
Duke par? vuajtjet e skamjen e shumic?s shqiptare, duke qen? edhe vet? bashk?vuajt?s e bashk?skamor, Migjeni arriti jo vet?m t? identifikoj? shkaktar?t e v?rtet? t? mjerimit, por edhe t? i satanizoj? dhe t? i diskreditoj? me aq sa mund t? b?nte k?t? pun? nj? poet, te i cili rrihte delli i gjenit t? past?r njer?zor e komb?tar.
Asnj? poet tjet?r i kombit shqiptar nuk ka qen? aq diskret n? p?rshkrimin realist t? gjendjes shoq?rore t? Shqip?ris?, n? koh?n kur jetoi dhe krijoi Migjeni.
Ai nuk ishte nj? uragan, q? mund t? ta b?nte m? t? mir? Shqip?rin?, nuk ishte nj? ?Pontifex maximus?, as nj? Pap?, sikur thot? p?r veten e vet, por ishte nj? poet guximtar, q? i nxori n? sip?rfaqe t? palarat, prapambetjen, injoranc?n, fudull?kun, bajraktarizmin e pse jo edhe munges?n e shprehur t? qytetaris? n? shoq?rin? e koh?s, t? asaj kohe t? zez? kur ai jetoi. Ishte nj? grusht pothuajse i vetmuar q? donte ta godiste ?malin q? nuk b?zante?, nd?rsa mali nuk tundej dot, p?r m? keq ai heshtte nd?rsa poeti vuante dhe n? vuajtje do t? vdiste.
Migjeni ishte i vet?dijsh?m se fjala e tij e guximshme do ta d?mtonte dhe do ta rrezikonte, por ai nuk e tradhtoi nd?rgjegjen, sikur b?n? shum? poet? t? asaj kohe, veprat e t? cil?ve nuk prekin dot nivelin artistik dhe p?rmbajtjen e fuqishme t? krijimtaris? s? Migjenit, edhe pse kritik? t? ndrysh?m mundohen t?i paraqesin si vepra t? arrira.
Migjeni ishte nj? gjeni tipik shqiptar, ndoshta edhe me tipare tipike t? intelektualit ballkanik, p?r koh?n kur jetoi. Ai me koh? dhe n? m?nyr? autentike kishte zbuluar g?njeshtr?n, q? fshihnin prift?rinjt? e hoxhallar?t n?n petkun e tyre fetar. E njihte religjionin, e njihte realitetin ekzistues, kishte lexuar veprat e shum? filozof?ve t? koh?s, kishte t? dh?na p?r Revolucionin socialist t? Tetorit dhe p?r p?rpjekjet q? po b?nte bota n? luft? p?r t? u ?liruar nga rob?ria e shfryt?zimi imperialist. Megjithat?, ai nuk ishte komunist, dhe nuk u an?tar?sua n? ?Grupin Komunist t? Shkodr?s?, edhe pse kishte shum? simpatizant? n? mesin e atij grupi. Ai ishte nj? simpatizues i socializmit dhe i barazis? shoq?rore.
?Dielli alegorik? i Migjenit, p?r t? cilin aq shum? ?sht? spekuluar, nuk ?sht? e th?n? t? ket? qen? ?Revolucioni i Tetorit? i vitit 1917 n? Rusi. Mund t? v?rehen refleksione t? tilla, por n?se lexohet me v?mendje dhe n?se kuptohet drejt t?r? aktiviteti i tij krijues, do t? bindemi se ?Dielli alegorik? i Migjenit? ishte fiksioni i tij poetik, d?shira e tij e zjarrt? p?r nj? jet? m? t? mir?, t? cil?n ai e aspironte me vullnetin e tij dhe d?shir?n e madhe p?r zgjim, p?r ?liri t? shprehjes dhe t? mendimit t? lir??, p?r shfrim pozitiv t? vullneteve t? ndrydhuna.
? Nd?r tru t? njer?zimit Zoti galuc ka ndejtun?
Nuk ?sht? antifetare krijimtaria letrare artistike e Migjenit, ndon?se notat shpeshher? nihiliste dhe pesimiste arrijn? t? shprehin efekte ankthi edhe kund?r vet? krijuesit, madje edhe kund?r predikuesve t? feve.
Edhe pse ?sht? spekuluar me dekada t? t?ra, n? koh?n e interpretimit marksist leninist t? let?rsis? dhe t? rrethanave shoq?rore e ekonomike, si poezi ateiste, poezia e Migjenit nuk ?sht? aspak ateiste, nuk ?sht? blasfemuese, por ?sht? nj? kritik? e rrept? shoq?rore, kritik? drejtuar klerit hipokrit, kritik? drejtuar institucioneve t? mekuna dhe t? zhytura n? korrupsion e degjenerim, dhe kritik? drejtuar t?r? nj? populli, i cili ishte pajtuar me mjerimin dhe me rezignat?n e vet tragjike dhe b?hej sikur po priste vdekjen kolektive.
N? nj? kaos t? till?, n? nj? gjendje mjerimi ku ishte katandisur Shqip?ria n? vitet ?30, Migjeni nuk shihte rrug?dalje tjet?r p?rve? ndryshimit rr?nj?sor t? gjendjes. Dhe, ai i besonte njeriut, i besonte madje n? form? virtuale edhe ?mbinjeriut?, nga i cili do t? k?rkonte shp?tim, edhe pse shp?timin nuk do ta gjente dot.
Por kjo nuk ?sht? e t?ra. Migjeni ishte shum? realist, p?r t? besuar n? trajtat e mbinjeriut. Ai n? brendi t? shpirtit t? tij kryengrit?s, po mundohej t? gjente nj? formul? shp?timi p?r popullin, p?r Shqip?rin?, duke harruar edhe vetveten, edhe sh?ndetin e dob?t, edhe s?mundjen fatkobe, e cila e mori n? lulen e rinis?. Dhe, n? rrug? p?r t? gjetur nj? formul? t? till?, ai do t? k?rkonte shp?tim edhe nga nj? ?mbinjeri?, nga nj? ?Pontifex maximus? t? cilit n? esenc? nuk i besonte.
Migjeni nuk e qes?ndis religjionin si t? till?, por i v? para sprovave t? nd?rgjegjes njer?zore klerik?t, ata t? cil?t m?sonin dhe interpretonin p?rmendsh m?simet e Bibl?s dhe t? Kuranit, n? nj? vend ku vdisej urie, ku foshnja ngrinte nga t? ftohtit, ku mal?sorja tregtonte me nderin p?r t? shp?tuar djalin e s?mur?, filizin e vet?m t? qenies s? vet, ku hajni i vog?l, i cili kishte vjedhur vet?m aq, sa p?r ta b?r? zap vet?m p?r nj? ?ast urin?, nuk gjente dot streh? as n? kish?, sepse prifti predikonte dhe k?rc?nonte me ferr ata q? vidhnin, por nuk i tregonte vjedh?sit se si t? jetonte ai nga l?mosha, kur po k?ta prift?rinj e hoxhallar? nuk jepnin l?mosh?, por mjaftoheshin duke uruar gjithandej me fjal?t tashm? monotone: ?Zoti t? dhasht??. E Zoti ishte diku larg, ai si duket kishte harruar t?r? njer?zimin se l?r? m? shqiptar?t, konstatonte me keqardhje dhe i kapluar nga pesimizmi, shpirti shum? i ndjesh?m, dhe po aq i zem?ruar, i Migjenit.
Interpretimi i till? i plag?ve shoq?rore nga Migjeni, doemos se do ta konfrontonte at?, jo me Shqip?rin?, por me sunduesit matrapaz? dhe satrap? t? saj, jo me religjionin, por me interpretuesit dhe p?rfituesit n? em?r t? religjionit, jo me moralin e past?r ekzistues patriarkal, por me ata q? e shalonin moralin duke u fshehur pas tij.
I till? ishte Migjeni, t? pakt?n i till? del nga vet? vepra e tij, t? cil?n dikur e kishim edhe ushqim shpirt?ror, dhe t? cil?n e kemi interpretuar sipas tekeve tona, p?r ta l?n? n? harres? tani, kur n? disa segmente, n? trojet etnike shqiptare po trashet mjerimi, po ?lul?zojn?? trafiqet, degjenerimi, shfryt?zimi dhe t? gjitha t? ligat tok, por n? forma dhe trajta t? reja t? bot?s s? sotme, madje n? disa segmente edhe m? t? ?oroditura se n? koh?n sk?terr? t? Migjenit.
K?ng?t e mia t? pak?ndueme, djepi dhe varri im
P?r dallim nga t? gjith? poet?t shqiptar? t? koh?s, Migjeni dispononte nj? bot? t? ve?ant? t? ndjesive. N? thell?si t? shpirtit t? tij kryengrit?s jetonte Migjeni humanist, altruist, njeriu q? vuante me t? gjith? t? vuajturit e bot?s, sepse n? vuajtjet e tyre identifikonte vuajtjet dhe mjerimin njer?zor, vuajtjet e njer?zve q? nuk arrinin t? i shijonin t? mirat dhe k?naq?sit? e k?saj bote, nd?rsa p?r bot?n ?tjet?r? nuk e ?ante kok?n.
Migjeni vuante me vuajtjet e nx?n?sve, me hallet dhe brengat e pun?tor?ve e t? fshatar?ve, me afshin djaloshar, q? nuk arrinte t? shprehej n? rrug? normale, por gjente shtigje t? shprehjes s? degjeneruar, t? ndrag?t e t? zvet?nuar.
P?rse ky krijues vuante, jo vet?m me bashk?komb?sit e tij por me t? gjith? t? p?rvuajturit e k?saj bote?
Migjeni, mbi t? gjitha, n? jet? dhe n? vep?r ka qen? humanist, i gatsh?m p?r t? ndihmuar, i gatsh?m kurdoher? p?r t? u sakrifikuar p?r t? mir?n e p?rgjithshme. Po ashtu ishte i gatsh?m t? denonconte ?do padrejt?si dhe t? stigmatizonte ?do shp?rdorues t? moralit, ?do mashtruese e abuzues, sepse vet? ishte njeri i drejt?, i dashur, jo vet?m sepse ishte nj? tip i ve?ant? dhe i padjall?zuar, por sepse kishte shpirt dhe bindje t? intelektualit t? shkolluar e t? emancipuar. I vet?dijsh?m se pozita e intelektualit t? nj?mendt? nuk ?sht? rehatia e tij shpirt?rore, llokma dhe p?rfitimi vetjak, Migjeni kishte pranuar jet?n e Sokratit t? vuajtur, e jo t? derrit t? k?naqur.
K?ng?t e tij t? ?k?ndueme? e t? ?pa k?ndueme? i kushtoheshin njeriut, njeriut t? thjesht?, q? p?rpiqej ta gjente rrug?n e mbijetes?s, rrug?n e njer?zis?, rrug? e cila trasohej me shum? mund e sakrifica. Dhe ato k?ng? ishin djepi ku ai flinte dhe rehatohej p?r nj? ?ast, por edhe arkivoli ku do t?i pushonin eshtrat n? p?rjet?si.
Hesht more, hesht! por qindro o shpirt!
N? rrug?n e tij t? shkurt?r jet?sore, por shum? t? gjat? me vuajtje e mjerime, Migjeni ishte ballafaquar me grushtet e r?nda t? jet?s. Dhe, p?r m? keq ai vuante edhe me mjerimin e t? tjer?ve, vuante me vuajtjen e t? gjith? t? mjer?ve t? k?saj bote. N? nj? gjendje t? till? shpirt?rore, i trajtuar keq materialisht dhe i s?mur? nga kushtet e r?nda t? jet?s, ai me vizionin e tij t? fuqish?m artistik krijoi nj? diskurs t? ve?ant? komunikativ me lexuesin e koh?s kur jetoi dhe veproi.
E dinte Migjeni se sfida kund?r t? ligave t? shumta ishte e r?nd? dhe shum? e pabarabart?, Ishte i vet?dijsh?m po ashtu se nuk do ta fitonte luft?n kund?r t? ligave, kund?r padrejt?sive dhe nopranive njer?zore.
Sh?ndeti i dob?t, shok?t, motrat dhe t? gjith? ata q? e donin ia preferonin heshtjen. Edhe regjimi k?rkonte q? ai t? heshtte. Kishte ?aste d?shp?rimi kur edhe vet? Milloshi fizik i thoshte, hesht, Milloshit krijues, por nuk i b?nte dot shpirti p?r t? heshtur para t?r? asaj katrahure, t?r? asaj bote t? zhytur n? padituri, n? skamje e mjerim.
Dhe poeti nuk do t? hesht? deri n? r?ktim?n e fundit t? shpirtit, deri kur kishte shkruar tri radh?t e fundit te sh?nimi ?I fundi Skanderbe? ?Ku jan? orat dhe muzet?
Shtojzovallet e zanat ku jan??
S? po flitet ma p?r vallet e tyne,
As p?r syt? e tyne q? t? shitojn?, as t? bajn? fatbardh?,
S po flitet ma!?
Dhe, nuk shkroi m? poeti i madh shqiptar, Millosh Gjergj Nikolla, i cili jetoi vet?m 27 vjet. Kishte lindur nj? vit para shpalljes s? pavar?sis? s? Shqip?ris? dhe vdiq nj? vit para pushtimit italian t? Shqip?ris?.
Vdiq n? Torre Pelice t? Italis?.
Sot 68 vjet pas vdekjes, Shkodra loke, t? cil?n aq shum? e deshi, Shkodra, ?dashnorja e shekujve?, Shkodra, p?r t? cil?n thoshte se d?shirat e tij p?r at? qytet ishin shum? m? t? sinqerta e m? t? m?dhaja, sesa d?shirat q? pati Per?ndija kur e krijoi bot?n, nuk e p?rkujton dot poetin, ose e p?rkujton fare pak, sepse duket sikur ?sht? e s?mur? me ?akrobacionin dall?ndyshuer?. Shkodra, Ballkani, Evropa, Bota mbar? ?sht? s?mur? prej k?tij akrobacioni, prej k?saj gare marramend?se dhe prej indolenc?s s? s?mur?....
_________________________
vjeshta e vonshme
